Ex-gereformeerden

Ex-gereformeerden zijn mensen die dooplid of belijdend lid zijn geweest van de Gereformeerde Kerken in Nederland, of een van de andere gereformeerde denominaties.

De Gereformeerde Kerk heeft de afgelopen decennia te maken gehad met een teruggang in ledental. Veel mensen die zich als lid hebben laten uitschrijven, of "slapend dooplid" zijn, dragen niettemin het stempel mee van een gereformeerde opvoeding. Algemene trekken hiervan zijn een grote kennis van de Bijbel, psalmen en gezangen, een sterk moreel en hiërarchisch besef, de lust tot debatteren en een serieuze levenshouding.

[bewerk] Strenge opvoeding

Eén van de redenen dat de gereformeerden hun rug naar de kerk hebben toegekeerd, is waarschijnlijk de grote stempel die het "zondebesef" op hun jeugd gedrukt heeft. Waar anno 2005 binnen steeds meer gereformeerde kerken met name over verlossing en dankbaarheid gepreekt wordt, werd binnen de verschillende gereformeerde kerken in Nederland tot diep in de jaren 60 (en in sommige bevindelijk gereformeerde kerken anno 2005 nog steeds) vooral aandacht geschonken aan zonde en schuld, en gewezen op de strenge God die straft wanneer verboden worden overtreden.

Naast dit "zondebesef" was het vermoedelijk ook het rollenpatroon van een zeer autoritaire vader met daar tegenover een volgzame, onderdanige moeder, lange tijd kenmerkend voor vele gereformeerde gezinnen, wat meespeelde in de kerkverlating. Zéker in een tijdperk van extreme maatschappelijke veranderingen leidde deze gezinsstructuur tot sterke wrijving tussen de verschillende generaties, waarbij een nieuwe generatie opgroeide met een verwrongen beeld van religie (waaronder het idee dat religie samenging met onderdrukking van vrouwen en een beknotting van de menselijke vrijheid) en autoriteit. De tweede feministische golf en een ongeremde tolerantie voor alles waar de gereformeerde gezindte zich altijd juist tegen verzet had, was het gevolg.

In de Nederlandse literatuur zijn de frustraties van de strenge opvoeding bij meerdere schrijvers terug te vinden, die het geloof om die reden dan ook de rug toegekeerd hebben. Dit zijn onder meer Jan Wolkers, Maarten Biesheuvel en Maarten 't Hart. Wolkers en Biesheuvel zijn voor de Tweede Wereldoorlog opgegroeid, Maarten 't Hart tijdens en na de oorlog. In hun boeken is weerzin tegen de grote strengheid van hun opvoeding gemengd met een zekere nostalgie naar de vormen en teksten van de kerk van hun jeugd. Ook cabaretiers als Freek de Jonge en Jack Spijkerman vallen min of meer in dezelfde categorie, hoewel er bij de laatste vooral weerzin lijkt te zijn en niet of nauwelijks nostalgie.

[bewerk] Politiek

Gereformeerde politici hebben een groot stempel gedrukt op de Nederlandse politiek. Niet alleen in het CDA, waar zij naar het oordeel van sommigen te veel posities in beslag namen, zoals op dit moment premier Jan Peter Balkenende en de ministers Piet Hein Donner en Aart Jan de Geus, maar ook in andere partijen, waarin zij niet meer als zodanig te herkennen zijn. Sommige Nederlanders schijnen naar verluidt van mening te zijn dat er een geheimzinnige samenzwering is van (ex-)gereformeerden, die de macht in de samenleving onder elkaar verdelen.

Zo waren Joop den Uyl, Henk Vredeling, Han Lammers en Jan Pronk (PvdA) en Bas de Gaay Fortman (PPR) (ex-) gereformeerd. Zelfs in de CPN was een aantal ex-gereformeerden te vinden, door de linkse beweging aan de Vrije Universiteit in de jaren zeventig: het Kamerlid Marius Ernsting bijvoorbeeld. Prominente (ex)LPF'ers met een gereformeerde achtergrond zijn Joost Eerdmans, Wien van den Brink en Hilbrand Nawijn. De waardering voor de gereformeerde rechtlijnigheid oogstten in het recente verleden de vertegenwoordigers van het GPV en de ChristenUnie. Zowel Gert Schutte als André Rouvoet is geprezen als "het geweten van de Tweede Kamer".

[bewerk] Nostalgie

Voor velen zijn de gereformeerde wonden geheeld en is het tijd om met weemoed naar het gereformeerde verleden te kijken. De meeste ex-gereformeerden gaan niet meer graag terug naar de kerk, maar er is wel een markt voor nostalgie. Op gezette tijden vinden er bijeenkomsten plaats, waar onder begeleiding van een kerkorgel de liederen van vroeger naar hartenlust kunnen worden meegezongen.

Een andere ontwikkeling doet zich voor onder sommige ex-gereformeerden, die zich rond de jaren 70 nog hard maakten voor vrijheid en tolerantie. Terugkijkend op de maatschappelijke ontwikkelingen vanaf de jaren 60 totaan het begin van de 21ste eeuw maken ze zich juist hard voor de terugkeer van normen en waarden in de samenleving. Eerdergenoemde cabaretier Freek de Jonge is hier een voorbeeld van.