Cryptozoölogie
De cryptozoölogie is die tak van de biologie die zich bezig houdt met theorievorming over en onderzoek naar nog onbekende levensvormen die zó spectaculaire eigenschappen bezitten dat hun bestaan onwaarschijnlijk is.
Cryptozoölogie is dus niet simpelweg het proberen te ontdekken van nog verborgen (kryptos) leven (zóon). De meeste diersoorten zijn immers nog onbeschreven en men hoeft in een regenwoud maar aan een willekeurige struik te schudden en de nieuwe keversoorten tuimelen de bioloog tegemoet. Sinds de Tweede Wereldoorlog is er gemiddeld iedere week een nieuwe vogelsoort ontdekt. Veldwerkers die deze rijkdom aan nog onbekende soorten in kaart proberen te brengen zijn daarom nog geen cryptozoöloog.
Het onderscheidend kenmerk van de cryptozoölogie bestaat hierin dat de te ontdekken soort eigenschappen moet bezitten die zijn bestaan onwaarschijnlijk maken. De twee belangrijkste hiervan zijn: grootte - hoe groter een dier, hoe groter immers de kans dat het al ontdekt zou zijn - en het vermoedelijk uitgestorven zijn - uitgestorven dieren bestaan al per definitie niet.
De cryptozoöloog bevindt zich in een bizarre situatie. Hij moet de pretentie hebben te geloven in iets waarvan het irrationeel is om te geloven dat het waarschijnlijk bestaat. Sterker nog: het bestaan moet onwaarschijnlijk zijn, anders is het geen cryptozoölogie. Alle argumenten die hij aanvoert om die pretentie te onderbouwen en dus het bestaan van een soort geloofwaardig te maken, dreigen zo de cryptozoölogische status ervan aan te tasten.
De cryptozoöloog lost het eerste probleem op door "geloof" (belief) te vervangen door "vertrouwen" (faith) en zijn betrokkenheid bij de mogelijkheid van het bestaan van een soort zo te vergroten dat voor hem het belang van dat mogelijke bestaan groter wordt dan het meer waarschijnlijke gevaar dat het ding er toch niet is.
Het tweede probleem ondervangt hij door een evenwicht te vinden tussen volstrekt absurde hypothesen (honderd meter hoge paarse landoctopussen) en zaken die triviaal zijn (een rood torretje in het Amazonegebied). Daarbij laat hij zich leiden door oude legenden en nieuwe(re) waarnemingen door leken, die natuurlijk ook de enige aangrijpingspunten zijn voor een onderzoek. Beide kennisbronnen zijn notoir onbetrouwbaar.
De professionele bioloog die oog heeft op een verdere carrière zal zich verre houden van de cryptozoölogie. Het is om te beginnen al niet bemoedigend een project aan te vangen waarvan één van de definiërende eigenschappen is dat het waarschijnlijk niets oplevert. Nog veel erger is het dat de meeste biologen beweren dat de cryptozoölogie geen wetenschap is maar een pseudo-wetenschap. Het gebruikelijke antwoord van de cryptozoöloog op dit verwijt is dat hij hetzelfde doet als iedere andere wetenschapper: hij stelt hypothesen op en hij toetst ze. Het repliek van de gevestigde biologie luidt dan typisch dat de cryptozoöloog zo betrokken moet raken bij de mogelijkheid dat zijn onderzoeksobject wél bestaat dat hij niet meer in staat is als kritisch wetenschapper te functioneren. Hoewel goedgelovigheid inderdaad geen zeldzaam verschijnsel lijkt te zijn binnen de cryptozoölogie, is het echter onduidelijk waarom dit iets zou afdoen aan haar fundamentele wetenschappelijkheid.
Zoals al inherent is aan de noodzakelijke onwaarschijnlijkheid van haar hypothesen, heeft de cryptozoölogische onderzoekspraktijk de laatste eeuw bitter weinig opgeleverd.
De naam werd bedacht door de Belgische onderzoeker Bernard Heuvelmans, die een wereldautoriteit was op dit gebied. Volgens hem zouden er (op basis van een artikel uit 1986) ongeveer 140 soorten dieren voorkomen, waarvan het bestaan door de reguliere wetenschap niet erkend wordt. Onder meer de reuzenluiaard, de dwergolifant en de reuzeninktvis stonden op de lijst voor een doorbraak naar erkenning. Dit is de dwergolifant al gelukt, die recent als nieuwe soort erkend is, en beschreven in het artikel over de olifant onder de naam "bosolifant". Ook de reuzeninktvis maakt een goede kans op erkenning - waarbij echter vermeld moet worden dat het bestaan van de soort als zodanig geenszins omstreden is: het gaat slechts om de beweerde maximumgrootte van zo'n 50 meter. De reuzenluiaard zou nog steeds in het Amazonewoud voorkomen. Wetenschappers vinden tot nog toe geen sluitend bewijs en kunnen slechts op de fossiele resten van ongeveer 10.000 jaar oud voortbouwen. Toch beweren inboorlingen dat zij dit hypothetische dier reeds meerdere malen waargenomen hebben.
Typische gevallen van dieren, die door de inboorlingen gemeld werden en bij hun reeds lang bekend waren, zijn de Indische tapir (1816), de gorilla (1847) en de okapi (1901).
Eind 1999 schonk de moegestreden 83-jarige man zijn totale archief, zo een 50.000 documenten en foto's, aan het zoölogisch museum van Lausanne, en trok zich terug in een buitenwijk van Parijs. Dat museum bezit in één klap de meest uitgebreide gegevensbank over een zeer controversiële tak van de wetenschap. Zij wordt als wetenschap niet erkend, evenmin als de dieren uit het studiegebied zelf erkend worden tot het bewijs van hun bestaan geleverd is.
[bewerk] Gerelateerde onderwerpen
- Kruising tussen mens en chimpansee
- Onderdeel van de cryptozoölogie vormt ook de studie van de fabeldieren; zie ook lijst van fabeldieren.
