Borstvoeding
Borstvoeding is het rechtstreeks geven van moedermelk uit de melkklieren in de borsten aan een kind.
[bewerk] Melkproductie
Gedurende de zwangerschap worden er in het lichaam van de moeder hormonen geproduceerd die de groei van melkklieren in de borst stimuleren. Na vijf of zes maanden zwangerschap zijn de borsten voorbereid op de borstvoeding. Doordat de placenta uit het lichaam van de vrouw verdwijnt, wordt de melkproductie mogelijk gemaakt. De eerste productie heeft de vorm van een dikke, geelachtige vloeistof die colostrum wordt genoemd. Dit is de eerste melk die de baby te drinken krijgt. Colostrum is zeer rijk aan antistoffen, die de baby gedurende de eerste zes maanden van zijn leven nog niet zelf kan produceren. Het bevat weinig vet en suiker, waardoor het heel licht verteerbaar is. Na drie á vier dagen gaat het colostrum over in rijpe moedermelk. Dan komt de melkproductie goed op gang, wat de moeder tijdelijk stuwing op kan leveren. Veel aanleggen en eventueel kolven zorgt ervoor dat de productie snel afgestemd wordt op de vraag van de baby.
[bewerk] Vraag en aanbod
De productie van melk wordt geregeld aan de hand van de frequentie waarmee de baby komt drinken en hoeveel de baby elke keer drinkt: wat er uit gaat, wordt weer aangemaakt. Dus vraag en aanbod zijn op elkaar afgestemd. Elke keer als de baby drinkt, krijgen de borsten een seintje dat ze meer melk moeten aanmaken. Meestal drinkt de baby de eerste paar weken minimaal 7 á 8 maal per dag, maar eens in de zoveel tijd kan het voorkomen dat hij een dag lang veel vaker vraagt, zelfs tot een frequentie van elk kwartier, om te worden aangelegd aan de borst. Dit heet regeldagen en deze dienen om een nieuw evenwicht van vraag en aanbod in te stellen. Als de moeder toegeeft aan de vraag van haar baby en dus vaak de borst aanbiedt, dan zal het evenwicht zich binnen een dag tot - in uitzonderlijke gevallen - een week herstellen. Voeden op verzoek maakt regeldagen minder heftig en korter van duur.
[bewerk] De natuur regelt het zelf
Sommige vrouwen zijn onzeker over hun melkproductie. Het is, anders dan bij flesvoeding, niet te zien hoeveel de baby heeft binnengekregen. Het is echter niet nodig de baby voor en na de voeding te wegen. Een baby drinkt namelijk gedurende de dag niet altijd even veel (net zoals een volwassene ook niet bij elke maaltijd dezelfde hoeveelheden eet en drinkt) en bovendien heeft de baby de ene keer meer honger dan de andere keer. In plaats daarvan moet men kijken naar het aantal plasluiers en naar de groei. Een jonge baby moet minstens 8 doorweekte katoenen luiers of 6-7 wegwerpluiers gedurende een etmaal produceren. Als de baby te weinig binnen heeft gekregen, zal hij al gauw weer vragen om meer door te huilen. Door daar als moeder aan toe te geven, zal zich vanzelf een evenwicht instellen tussen vraag en aanbod, doordat de borsten van de moeder meer melk gaan produceren. Het is van belang hierbij op de natuur te vertrouwen. Wel moet de moeder voldoende drinken, meer dan zonder borstvoeding te geven. Als moeder en kind na ongeveer 2-3 weken goed op elkaar ingesteld zijn, voelt de moeder vanzelf aankomen wanneer de baby behoefte heeft aan voeding. Als de baby te lang door blijft slapen worden de borsten van de moeder erg zwaar, en zal zij de neiging hebben de baby te wekken. De baby hoeft dan maar toe te happen en de melk schiet toe. Toeschieten kan ook al gebeuren wanneer de moeder de baby alleen maar hoort huilen. Het toeschieten is een reflex en kan niet door de wil worden tegengehouden of worden opgewekt. De melk kan dan zelfs zo snel vloeien dat de baby zich kan verslikken. Dat is eenvoudig op te lossen door de baby tijdens het toeschieten van de melk af te koppelen en de eerste melk op te vangen in een (hand)doek. Als de melk niet meer spuit, kan de baby opnieuw aangelegd worden en gaat het drinken een stuk rustiger.
[bewerk] De techniek van het drinken
Het is een misverstand te denken dat de baby zuigt aan de borst. Een baby masseert daarentegen de volledige tepelhof en de achterliggende holten die gevuld zijn met melk. Als reactie op het drinken, komt er oxytocine vrij, waarna er een toeschietreflex optreedt. Dan stroomt de melk uit de borst. Bij de baby hoort men dan het bekende klokken. Een borst kan heel snel leegedronken zijn. Sommige baby's drinken een borst in een minuut of 5 leeg, sommige doen er 10 minuten over of misschien een kwartier. Houdt het klokken op en ziet de moeder het kind niet meer slikken, dan is de borst leeg. Dan kan de andere borst worden aangeboden als toetje. Bij de volgende voeding wordt de laatste borst als eerste gegeven. Voorwaarde voor het goed leeg kunnen drinken van de borst is dat de baby juist is aangelegd. Op de website van de borstvoedingsorganisaties kan men lezen en zien wanneer een baby op de juiste manier is aangelegd. Ook op de voorlichtingsavonden van de borstvoedingsorganisaties wordt uitgelegd hoe de vrouw de baby op de juiste manier moet aanleggen.
[bewerk] Samenstelling van moedermelk
Moedermelk is levend. Daarmee wordt bedoeld dat er antistoffen tegen ziekten in de moedermelk zitten. Daarnaast verandert de samenstelling van moedermelk gedurende de dag. Melk die in de ochtend gegeven wordt is van een andere samenstelling dan de melk die 's nachts gegeven wordt. Tevens verandert de samenstelling van de melk in de maanden dat het kind gevoed wordt. Een kind dat een jaar gevoed wordt, drinkt andere melk dan een baby van 6 weken oud. De samenstelling van de melk wordt door de natuur geregeld en is afgestemd op de ontwikkeling van het kind. De wereldgezondheidsorganisatie WHO adviseert om kinderen de eerste 6 maanden van hun leven uitsluitend borstvoeding te geven, en daarna borstvoeding met aanvullend voedsel tot het kind ten minste 2 jaar oud is. Tandemmen komt dan ook voor bij vrouwen die hun oudste kind nog aan de borst hebben als de tweede geboren wordt.
[bewerk] Voor- en achtermelk
De eerste melk die bij een voedingssessie wordt gegeven, de voormelk, is dorstlessend. De melk die later tijdens een voeding gedronken wordt, dus na het toeschieten, noemt men achtermelk en bevat meer vet. Het is dus belangrijk dat een kind ook voldoende achtermelk krijgt. Als een vrouw een zeer grote productie heeft, dan kan de hoeveelheid voormelk te groot zijn zodat er relatief minder achtermelk gedronken wordt. De ontlasting van de baby verandert hierdoor van gelig naar groenig. Afkoppelen tijdens het toeschieten of de eerste melk een beetje afkolven, kan een prima oplossing hiervoor zijn. De baby is dan langer tevreden en heeft minder last van zijn darmen en hij ontvangt dan de vette achtermelk waarvan hij goed groeit.
[bewerk] Voordelen van borstvoeding voor het kind
Borstvoeding heeft grote voordelen voor de baby. Borstvoeding is licht verteerbaar en zit vol unieke voedingsstoffen die ook nog eens gemakkelijk worden opgenomen. Borstvoeding zorgt voor meer weerstand tegen ziekten als longontsteking, botulisme, bronchitis, stafylokokken infecties, griep, oorontstekingen en mazelen. Daarnaast helpt borstvoeding het risico op allergieën verminderen. Dit is vooral belangrijk als in de familie allergieën voorkomen. Dit geldt niet alleen voor voedselallergieën, maar ook voor atopisch eczeem of allergieën van de luchtwegen. Borstvoeding beschermt ook tegen overgewicht en diabetes mellitus op latere leeftijd als borstvoeding op verzoek gegeven wordt. Het kind leert namelijk van kleins af aan alleen te eten als het een hongerprikkel heeft en te stoppen wanneer het voldoende heeft gegeten. Borstvoeding wordt ook geassocieerd met een verlaagd risico op wiegendood. Tot slot stimuleren de masserende kaken van de baby de correcte ontwikkeling van de stand van de tanden en de stem-organen.
[bewerk] Voordelen van borstvoeding voor de vrouw
Borstvoeding geven heeft ook voordelen voor de moeder. Uit onderzoek blijkt dat 98 % van de vrouwen lichamelijk in staat is borstvoeding te geven. Bij de borstvoeding produceert de moeder hormonen die haar tot rust laten komen, en die haar ook een sterke band met het kind laten ontwikkelen. Borstvoeding geven zo snel mogelijk na de geboorte helpt de baarmoeder sneller terug te komen tot de rustgrootte, daardoor vermindert dit de bloeding na de geboorte in het kraambed. Wanneer het kind uitsluitend met borstvoeding wordt gevoed, wordt ook de terugkeer van de menstruatiecyclus en daarmee de vruchtbaarheid van de vrouw vertraagd waardoor de natuurlijke afstand tussen geboortes kan worden bewaard. Deze methode (de LAM-methode) werkt alleen als er volledige borstvoeding wordt gegeven, er minstens 1 nachtvoeding gegeven wordt en de menstruatie nog niet op gang gekomen is. Deze methode van anti-conceptie is niet voor 95% betrouwbaar omdat er ook een eisprong kan plaatsvinden zonder dat er eerst een menstruatie is geweest. Overigens verschilt het enorm per vrouw wanneer de menstruatiecyclus op gang komt. Bij sommigen is dit al na 10-12 weken. Bij anderen duurt het 10-12 maanden of nog langer.
Door borstvoeding wordt iets meer dan gewoonlijk kalk onttrokken aan het lichaam van de moeder. De stofwisseling van de moeder past zich echter goed aan aan de nieuwe situatie en zal zuiniger omspringen met de hoeveelheid calcium die de moeder zelf binnenkrijgt. Zodra de moeder stopt, gaat haar lichaam compenseren en houdt zij sterkere botten over dan een vrouw die nooit borstvoeding heeft gegegeven. Op die manier verkleint het (langdurig) geven van borstvoeding de kans op osteoporose voor de moeder op de lange termijn. Het nemen van calciumsupplementen of drinken van extra melk is niet nodig. Moeders die hun kinderen borstvoeding geven hebben bovendien een verlaagde kans op eierstokkanker en borstkanker vóór de menopauze.
Er zijn ook praktische voordelen aan borstvoeding. Het is gratis, altijd beschikbaar, altijd op de juiste temperatuur en altijd hygienisch. Er is geen noodzaak tot aanschaf van flessen en spenen. Er zijn geen zorgen over uitkoken, schoonmaken, schoon water e.d.
[bewerk] Kolven van moedermelk
In principe moet moeder altijd beschikbaar zijn voor het kind. Melk afkolven is echter een prima oplossing voor de afwezigheid van de moeder. Kolven moet je als vrouw leren en de baby moet leren om gekolfde melk uit een fles te drinken. Kolven voelt namelijk anders dan live voeden. Bij borstvoedingsorganisaties als VBN en LLL worden informatieavonden over borstvoeding en over kolven gegeven. Met kolven kan begonnen worden als de baby 5-7 weken oud is en de drinktechniek goed is, zodat de baby zowel uit de borst als uit een fles kan drinken. Er zijn verschillende producenten van kolfapparaten. Informatie over deze producenten en hun producten is te vinden bij de verschillende borstvoedingsorganisaties en de thuiszorgwinkels van de thuiszorg.
Moedermelk kan prima in de koelkast bewaard worden en het kan ook ingevroren worden. Als moedermelk gekoeld bewaard wordt, scheidt de melk zich in verschillende componenten. Het opvallendste is de vetlaag die op de melk komt te staan. Het ziet eruit als slagroom en het mengt zich weer met de rest van de melk als deze verwarmd wordt. Volwassenen vinden deze melk vaak zuur ruiken en twijfelen dan, onterecht, aan de kwaliteit van de melk. Afgekolfde moedermelk kan net als flesvoeding worden opgewarmd in een flessenwarmer, de magnetron of ‘au bain marie’ in een pannetje met warm water. Hierbij is het belangrijk dat de moedermelk niet warmer wordt dan 30-35 ˚C. Dit is een goede drinktemperatuur. Afgekolfde moedermelk verliest namelijk beschermende stoffen bij temperaturen boven 50 ˚C.
Gekolfde melk kan verschillend van kleur zijn. Gekolfde melk is nooit (spier)wit, maar roomkleurig of groenig of blauwig. Het heeft niets te maken met het bedorven zijn van de melk, maar met de samenstelling van de melk op dat moment.
[bewerk] De rechten van een voedende vrouw
De werkgever is verplicht om een ruimte beschikbaar te hebben voor voeden of kolven, en/of de moeder in de gelegenheid te stellen haar kind elders te voeden. De moeder mag totdat de baby 9 maanden oud is tot 25% van haar werktijd gebruiken om 'in de tijd van de baas' te voeden. Reistijd komt voor rekening van de moeder. Veel werkgevers weten dit echter niet en een aantal moeders ziet er vanaf om de discussie hierover met de werkgever aan te gaan. Het hangt dus vooral van de moeder af of zij tijd wil investeren in het leren kolven, de baby te leren drinken uit een fles en de tijd wil nemen om voeding voor haar baby af te kolven.
[bewerk] Aandachtspunten
Vooral bij de start van de borstvoeding kunnen wat problemen aan de tepels ontstaan. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, komt dit niet zozeer door het krachtige masseren van de kaken van de baby baby, maar doordat de baby verkeerd is aangelegd. Hierdoor komen de masserende bewegingen van de kaak van de baby verkeerd op de tepel en ontstaat er wrijving. Borstvoeding mag nooit pijn doen! Als de vrouw pijn heeft, is er bijna altijd sprake van verkeerd aanleggen. Hulp van een lactatiekundige kan uitkomst bieden. Deze zijn te vinden via de verloskundige, het ziekenhuis of via het internet.
Tenslotte kan het voorkomen dat de moeder door hormonen minder zin heeft in seks. Dit komt door de hormonen die tijdens de zwangerschap en de borstvoeding. Ook kan door een orgasme een toeschietreflex ontstaan. Dat is niet iets waarvoor de vrouw zich voor hoeft te schamen. Een man moet er vanuit gaan dat dit een natuurlijk proces is. Ook moet de vrouw begrip hebben voor de man, als die soms moeite heeft met het toeschieten van de melk tijdens het vrijen. Meestal verandert het sexleven van een stel de eerste maanden na de bevalling en het kan soms maanden duren voordat het seksleven weer was zoals het was. Dat heeft verder niets met borstvoeding te maken, maar wel met veranderende rollenpatronen, een sterk veranderd leven of bijvoorbeeld het genezen van hechtingen door knip of keizersnede.
[bewerk] De vader en borstvoeding
Soms komt het voor dat de vader zich minder betrokken voelt bij de verzorging van het kind. Beide ouders kunnen er op letten dat de vader voldoende taken met de baby op zich neemt. Bijvoorbeeld met de baby samen onder de douche gaan of in een draagdoek bij zich nemen. Als de moeder af en toe kolft, kan de vader ook het flesje gekolfde melk geven. Bijvoorbeeld de fles voor de nacht zodat moeder al kan gaan slapen en de nachtvoeding weer voor haar rekening kan nemen. Het is belangrijk dat vader moeder steunt en stimuleert in het zelf voeden van hun kind.
[bewerk] Mogelijke problemen bij borstvoeding
Er zijn procentueel gezien maar weinig vrouwen die geen borstvoeding kunnen geven. Mogelijke redenen zijn, onder andere een infectie of abces in de borst, kanker (speciaal borstkanker), een eerdere stralingsbehandeling of een borstverkleining. Veel vrouwen met een historie van operaties, abscessen en kanker kunnen succesvol borstvoeding geven.
[bewerk] Do's en don't 's bij borstvoeding
Vrouwen die borstvoeding geven wordt geadviseerd voldoende te eten, veel te drinken en vooral alles te eten wat zij lekker vinden. Het is namelijk niet wetenschappelijk aangetoond dat baby's van bepaalde voedingsmiddelen last kunnen krijgen. Een uitzondering hierop vormt een allergie voor melkproducten. Hierover kan de lactatiekundige en het consultatiebureau adviseren. Borstvoeding kan schadelijk zijn als de moeder bepaalde ziekten (zoals aids) heeft, sterk ondervoed is, bepaalde medicijnen slikt, of heeft blootgestaan aan grote hoeveelheden zware metalen zoals kwik. Zo kan de baby diarree krijgen als de moeder antibiotica moet slikken.
Roken gedurende de periode dat borstvoeding wordt gegeven kan ook reacties in het kind geven, zoals overgeven, diarree en onrustigheid. Uiteraard heeft niet-roken de voorkeur, maar als dat niet gelaten kan worden, wegen de voordelen van borstvoeding toch op tegen de gevaren van nicotine voor het kind. Overigens is het roken in de nabijheid van het kind in alle opzichten af te raden. Een niet-borstgevoed kind is er in dat geval mogelijk zelfs slechter aan toe dan een kind dat wel borstvoeding krijgt.
Het is algemeen bekend dat een zwaar gebruik van alcohol door de voedende moeder schadelijk is voor het kind. Per standaard horecaglas consumptie geldt een afbraaktijd van 3 uur. Dat betekent dat de vrouw per consumptie rekening moet houden met een tijd van 3 uur waarin je beter niet kunt voeden. Eventueel zal de moeder haar melk moeten afkolven en weggooien om stuwing en verstopte melkkanalen te voorkomen. Er zijn te weinig gegevens die het gebruik van marihuana tijdens borstvoeding documenteren om een conclusie over schadelijkheid voor het kind te trekken, maar het lijkt onverstandig voor de moeder om marihuana te gebruiken.
[bewerk] Stoppen met borstvoeding
Stoppen met borstvoeding wordt ook wel spenen genoemd. Van nature speent een mens zich tussen de 2,5 en 7 jaar. Sommige kinderen spenen zich eerder. Soms willen moeders eerder stoppen met het geven van borstvoeding. Over een aantal weken kunnen het aantal voedingen per dag dan langzaam afgebouwd worden. Als het afbouwen te snel gaat, kan er stuwing en daardoor zelfs borstontsteking ontstaan.
[bewerk] Alternatieven voor borstvoeding
Wanneer het niet mogelijk is om (langer) borstvoeding te geven, zijn er verschillende mogelijkheden een pasgeboren baby te voeden. Als eerste kan met behulp van een borstpomp of kolf melk worden afgekolfd. Deze kan (later) per fles aan het kind worden gegeven. De eerste vier weken na de geboorte kan het geven van een flesje afgekolfde melk liever worden vermeden omdat er tepel-speen verwarring kan optreden. De afgekolfde melk kan met een injectiespuitje zonder naald rustig in het mondje van de baby worden gespoten (fingerfeeding), terwijl de baby op de pink van de moeder (of iemand anders) zuigt. Ook kan de melk met een cupje (cupfeeding) worden gegeven. Beide methodes moeten niet zonder begeleiding van een deskundige zoals een lactatiekundige worden toegepast.
Een andere mogelijkheid is dat de baby afgekolfde melk van een andere moeder krijgt. In vroeger tijden was dit gebruikelijk voor rijke vrouwen, die namen een min voor hun kinderen. De moeder moet wel blijven kolven anders loopt haar melkproductie terug. Inmiddels is er een Moedermelk Netwerk opgericht.
Ook wordt er kunstmatige babyvoeding in de vorm van een poeder verkocht. Babymelkpoeder blijft echter altijd de laatste keus! Deze kunstvoeding bevat geen of weinig antistoffen zoals die in moedermelk voorkomen en het beschermt minder tegen het ontstaan van allergieën. Kunstvoeding is en blijft niet hetzelfde als moedermelk, maar is een alternatief wanneer borstvoeding niet (meer) mogelijk is.
[bewerk] Geschiedenis van de borstvoeding
Ondanks de grote voordelen van de borstvoeding is het niet altijd en overal populair geweest om het eigen kind te voeden. In de geschiedenis zijn er perioden geweest dat vrouwen uit de adel en de bourgeoisie het stillen overlieten aan betaalde hulpen, Minnemoeder of min geheten.
De band tussen min en zuigeling werd, omdat men de moedermelk ook karaktervormende eigenschappen toeschreef, een familieband waarin ook de natuurlijke kinderen van de min een rol speelden.
Tot in de 20e eeuw is het kraambed omringt geweest met mythen en bijgeloof. Daaraan hebben ook de moedermelk en de min deel. De uitdrukking "met de moedermelk meegekregen" verwijst daarnaar.
In Afrika zijn veel gezinnen zo onder de indruk van reclames voor babyvoedsel dat zij daaraan de voorkeur geven boven borstvoeding. Bij een beperkt budget, slechte consumentenveiligheid en onvoldoende hygiëne kunnen de gevolgen rampzalig zijn.
[bewerk] Borstvoedingorganisaties
Voot het bezoeken van voorlichtingsavonden, het aanvragen van documentatie of bij vragen is het aan te raden om contact op te nemen met een borstvoedingorganisatie:
- Nederland: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk, La Leche League Nederland
- Vlaanderen: Vwz Borstvoeding, Vereniging voor Begeleiding en Bevordering van Borstvoeding, La Leche League Vlaanderen
[bewerk] Bronvermelding
- Vereniging Borstvoeding Natuurlijk
- A. de Reede-Dunselman, Borstvoeding, een antwoord op veel vragen, de Kern, 2005
- Voedingscentrum "veel gestelde vragen over borstvoeding"
[bewerk] Externe links
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Breastfeeding van Wikimedia Commons. |
