Alexander Gottlieb Baumgarten

Alexander Gottlieb Baumgarten (17 juni 1714 - 27 mei 1762) was een Duits filosoof.

[bewerk] Filosofie

Baumgarten stichtte de esthetiek en muntte ook de naam aesthetica. Hij was een leerling van Christian Wolff, die het denken van Leibniz had gesystematiseerd.

Net Leibniz en Wolff gaat Baumgarten er vanuit dat de objectieve werkelijkheid een harmonieuze orde is, de door God geschapen beste wereld. Het subject maakt van deze objectieve werkelijkheid voorstellingen (representationes). Leibniz en vooral Wolff deelden de ziel van de mens in hogere (verstand en rede) en lagere kenvermogens (zinnelijkheid). Deze kenvermogens produceren de voorstellingen van de werkelijkheid. De voorstellingen die de werkelijkheid het best voorstellen zijn voorstellingen die zowel helder als duidelijk zijn. 'Helder' (claire, clara) en 'duidelijk' (distincte, distincta) zijn de psychologische criteria van zekere kennis volgens Descartes. Leibniz en Wolff namen deze criteria over en veranderde ze tot logische criteria. Heldere voorstelling betreft de herkenning wat een ding is: in de veelheid van de waarneming is dan de eenheid van de voorwerpen gebracht. Zo'n heldere voorstelling is of duidelijk (distincta) of onduidelijk (confusa). Zij is duidelijk als de eigenschappen logisch analyseerbaar zijn, dwz. in begrippen te onderscheiden. De veelheid van eigenschappen zijn dan in eenheden gebracht. Het onderscheiden van eigenschappen, abstractie, is een werkzaamheid van de hogere kenvermogens. De heldere en duidelijke kennis als beste voorstelling van de werkelijkheid wordt bestudeerd in de logica, de wetenschap van de hogere kenvermogens.

Baumgarten werpt echter tegen dat bij het abstraheren van het individuele naar het algemene iets verloren gaat. Het duidelijk worden van een voorstelling benadert de werkelijkheid niet beter, maar impliceert een verlies aan rijkdom in de voorstelling. Naast de hogere vermogens zijn dus ook de lagere kenvermogens (de zintuigen) nodig. De logica moet aangevuld worden met de esthetica, de wetenschap van de lagere kenvermogens. De lagere kenvermogens zijn noch rationeel, noch irrationeel, maar analoog aan de ratio (analogon rationis). Zij brengen ook eenheid in veelheid, niet door abstractie van het individuele naar algemene begrippen, maar door een coherentie van een maximum aan het individuele. Deze kennis is wel helder, maar niet duidelijk en bovendien maximaal (extensief). De esthetische kennis is de beste benadering van de werkelijkheid en wordt aangetroffen, niet in een logisch syllogisme, maar in een gedicht. De studie naar de natuurlijke zintuigen (esthetica) heeft dus tegelijk gevolgen voor de kunst: zij kan regels voor het schrijven van poëzie opleveren. Regels voor de poëzie was ook expliciet een doel van Baumgarten en andere Duitsers in zijn tijd, want in die tijd ontbrak het nog aan echte Duitse poëzie.