Historio de la Esperanto-movado
El Vikipedio
Esperanto-kulturo > Esperanto-movado > Historio de la Esperanto-movado
La Historio de la Esperanto-movado okupiĝas pri la homoj kiuj lernis Esperanton, en pli strikta senco: pri la organizaĵoj kiuj strebas antaŭenigi Esperanton.
Enhavo |
[redaktu] La unuaj strukturoj (aŭ: "rusa periodo") 1887-1898
La unua varbilo por la nova lingvo estis la "unua libro" el julio 1887, kiun Ludoviko Lazaro Zamenhof publikigis en Varsovio. Temis fakte nur pri 40-paĝa broŝuro. Tiun kaj aliajn varbilojn Zamenhof dissendis, kaj li metis anoncojn en gazetojn.
Por interligi la novajn esperantistojn, li eldonis "Adresaron". La unua el 1889 enhavis jam mil personojn, kvankam tio ne nepre signifas ke ĉiu (bone) parolis Esperanton. Tamen la modesta nombro montras ke Zamenhof ne nur simple publikigis sian projekton kaj atendis la finan venkon, sed investis multe da mono kaj tempo. La Adresaroj poste fariĝis jarlibroj.
Fine de 1888 la volapukista klubo de Nurenbergo (Germanio) transiris al Esperanto. Kune kun la nurenberganoj Zamenhof eldonis la revuon La Esperantisto. Ĝi fariĝis la plej grava interligilo por la anoj de la nova lingvo, kaj nun estas grava fonto por tiu epoko. Danke al mondonacoj eblis daŭrigi la projekton, sed en 1895 la rusa cenzuro por mallonga tempo malpermesis envenigi la revuon al Ruslando. La taskon provizi gazeton al la movado transprenis junaj svedoj en Upsalo: Lingvo Internacia.
Krom la nurenberga klubo, kiu tamen jam en 1894 forlasis la movadon, ekzistis kelkaj unuopaj kluboj, ekzemple en Moskvo, Peterburgo kaj Schalke (nun parto de Gelsenkirchen). Ĝenerale, la kreskado de la movado estis malrapida.
[redaktu] Fondista epoko de Esperanto (aŭ: "franca kaj internacia periodoj") 1905-1914
En 1898 la franca esperantisto Louis de Beaufront fondis franclingvan societon (kiu en 1903 nomis sin fakte franca). Ĝi havis ankaŭ membrojn en nefranclingvaj landoj, sed ĝia organo L'espérantiste estis preskaŭ nur en la franca. Al la propagandisto de Beaufront oni aljuĝas ankaŭ la varbadon de intelektuloj, ekzemple Théophile Cart, Carlo Bourlet kaj Hippolyte Sebert.
De proks. 1903 ĝis la unua mondmilito fondiĝis multaj landaj asocioj, ekzemple en 1903 la svisa, en 1906 la germana kaj en 1910 la usona.
En tiu ĉi periodo komenciĝis ankaŭ la vico de la Universalaj Kongresoj. La unua grandeta internacia renkontiĝo de esperantistoj okazis en 1904 en la franca urbo Calais kaj la brita Dover. La unua Universala Kongreso de Esperanto okazis en 1905 en Bulonjo proksime de Calais, ĉe la nordfranca marbordo.
Dum tiu kongreso oni akceptis interalie Lingvan Komitaton kaj la Fundamenton de Esperanto, por servi al la stabileco kaj evoluo de la lingvo.
Universala Esperanto-Asocio fondiĝis en 1908. Malgraŭ la komenca intenco, ĝi ne sukcesis tiri ĉiun Esperanto-agadon sub sian ombrelon. Dume la naciaj societoj provis memstare fondi federacion, sed la Internacia Unuiĝo de Esperantistaj Societoj (1913) ne vere ekvivis, pro la unua mondmilito.
Certa rompo en tiu epoko, kiu vidis precipe progreson de Esperanto, estis la Ido-krizo de 1907/1908 kaj la sekvaj jaroj. Tamen la nombro de esperantistoj, kiuj transiris al tiu nova lingva projekto, restis tre limigite.
Dum la unua mondmilito ne eblis multe agadi, krom ke diverslandaj esperantistoj uzis Esperanton por la militpropagando, donacis ruĝkrucan ambulancon aŭ instruis Esperanton al militkaptitoj aŭ aliaj internigitoj.
[redaktu] Organizaj disputoj kaj la kolonja solvo 1920-1933/34
Post la milito oni provis atingi akordon inter UEA kaj la naciaj societoj serve al komunaj celoj de la movado. Oni volis internacian lobiadon por la lingvo, propagandon kaj instruadon en landoj sen propra movado, atentigon pri radio-elsendaĵoj en Esperanto ktp., kaj por tio oni bezonis strukturon kaj financadon.
Kvankan jam ekzistis ideoj pri "komuna solvo", kun integrigo de la naciaj societoj en UEAn, kun komuna Komitato, provizore venkis organizo kun disaj organoj. En 1922 UEA kaj la naciaj societoj interkonsentis kunlabori laŭ la kontrakto de Helsinki. UEA unuflanke kaj la naciaj societoj aliflanke komune elektis kaj financis Internacian Centran Komitaton. Tiu ICK poste havis oficejon kaj direktoron (Robert Kreuz).
Pro malkontentoj pri la helsinka organizo la naciaj societoj serĉis novan solvon. Ili minacis fondi novan internacian asocion, tiel ke UEA devis konsenti al kompromiso. En la UK de Kolonjo en 1933 oni subskribis interkonsenton, laŭ kiu la naciaj societoj aliĝas al UEA, pagas por siaj aligitaj membroj, kaj sendas anojn en la Komitaton.
Tio estas la bazo ankaŭ por la nuntempa UEA, kun kelkaj intertempaj modifoj.
[redaktu] Vidu ankaŭ
- Verkoj pri Esperanto-historio
- Historiisto
- Historio de Esperanto (verkoj kun tiu aŭ simila titolo)
- Historio de la Esperanto-asocioj (vidu ankaŭ : Iamaj Esperanto-Asocioj)
- Historio de la Esperanto-movado laŭ landoj kaj regionoj
[redaktu] Literaturo
- Analiza Historio de la Esperanto-Movado
- J. R. G. Isbrücker: Historio kaj Organizo de la Esperanto-Movado, 1932, 52 paĝoj. Konciza kaj simpla resumo de la historio kaj movado, precipe por kandidatoj pri la instruista kapableco de Esperanto.
- Enciklopedio de Esperanto
- Esperanto en perspektivo
- The Esperanto Movement, de Peter Glover Forster
 |
ESPERANTO | |
|---|---|---|
| Historio • Movado • Universalaj Kongresoj • Asocioj • Aktivuloj • Esperantistoj laŭ la nacieco | ||
| Kulturo • Literaturo • Muziko • Radiofonio • Filmoj • Verkistoj • Esperantologio • Kursoj | ||
| Portalo Esperanto | ||
| redakti | ||
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.geocities.com/Athens/Delphi/9061/bulonja.html- http://esperanto.pl/pagephp?tid=311075
- http://ĝangalo.com/modules/sections03/index.php?op=viewarticle&artid=15
