Havajo
El Vikipedio
Geografio > Ameriko > Nordameriko > Usono > Havajo < Polinezio < Oceanio
Havajo (angle, Hawaii; havaje, Hawai'i; [ha-ŬAJ-’i] aŭ [ha-VAJ-’i]) estas vulkana insularo en la Pacifika Oceano, kiu fariĝis la 50-a ŝtato de Usono je la 21-a de aŭgusto 1959. Inter la ŝtatoj de Usono, Havajo havas kelkajn distingojn:
- la ŝtato kun la plej suda loko en Usono (Suda Pinto, angle South Point, ĉe la insulo de Hawaii).
- la sola ŝtato kiu situas tute en la tropikoj.
- unu el du ŝtatoj ekster la 48 konektitaj ŝtatoj de Usono (la alia estas Alasko).
- la sola ŝtato kies lando ankoraŭ kreskadas pro aktivaj vulkanoj.
- unu el du ŝtatoj kies loĝantaro ne havas majoritaton de blankuloj (la alia estas Kalifornio).
- la ŝtato kiu havas la plej grandan proporcion de aziaj personoj.
- la ŝtato kun pli da endanĝerigataj specioj ol la aliaj.
- la sola ŝtato kiu produktas kafon kiel ĉefa industrio.
La ŝtato inkluzivas 19 insulojn kaj atolojn en la centra Pacifika Oceano. La ok plej grandaj insuloj de Havajo, kaj la insuloj kiuj havas daŭrajn loĝantarojn, estas: Hawaii, Kauai, Lanai, Maui, Molokai, Oahu, Niihau, kaj Kahoolawe. Tiuj ĉi insuloj situas en la sudorienta parto de la insularo. Ĉiuj el la insuloj formiĝis per vulkana agado; aktuala vulkana agado okazas sur la insulo Hawaii.
Loĝantaro: 1,211,537 (en 2000)
Ĉefurbo/Plej granda urbo: Honolulu
Lingvoj: Angla (Usonangla), Havaja
Enhavo |
[redaktu] Ekonomio
La ĉefaj industrioj en Havajo estas turismo kaj agrikulturo (ĉefe sukerkano kaj ananaso). Turismo estas la plej granda industrio en Havajo, kun multaj hoteloj sur ĉiuj el la ĉefaj insuloj. La malneta produkto en Havajo je 2003 estis USD $47 miliardoj.
[redaktu] Historio
Polinezianoj, kiuj eble venis de la insuloj Marquesas kaj Society, unue alvenis en la Havajaj insuloj inter la 3a kaj 10a centjaroj. La brita kapitano James Cook estis unu el la unuaj eŭropanoj kiuj alvenis en Havajo. Li nomis la insularon 'la Insulojn Sandwich', laŭ la 4a grafo de Sandwich.
Je 1795, la ĉefo de la insulo Hawaii, Kamehameha, venkis la ĉefojn de ĉiuj el la aliaj insuloj, escepte de la insulo Kauai, kies ĉefo pace submetis sin al la regno de Kamehameha la 1a.
Havajo estis regno sendependa ĝis la jaro 1893. Kelkaj ne-havajaj personoj, inkluzivante la usonan ministron John Stevens, konspiris faligi la reĝinon Liliuokalani. Sen la rajtigo de la usona registraro, kaj kun la helpo de la usona mararmeo, ministro Stevens kreis registaron provizoran. Je la 17-a de januaro 1893, la reĝino Liliuokalani abdikis sian tronon. La nova registaro iĝis la Respubliko de Havajo, kiu petis la usonan registaron ke ĝi aneksu Havajon. Samtempe, la reĝino petis al la usona prezidanto Grover Cleveland ke li renversu la faligon de la regno, sen sukceso.
Poste, je 1898, la usona registaro aneksis Havajon kiel teritorion. Je la 21-a de aŭgusto 1959, la usona Kongreso akceptis Havajon kiel ŝtaton.
Je la 7-a de decembro 1941, la japana flugarmeo atakis la usona mararmeo ĉe Haveno Pearl sur la insulo Oahu, proksime al la urbo Honoluluo; sekve, Usono komencis militi kontraŭ Japanio en la Dua mondmilito.
La maniero ke Usono aneksis Havajon eĉ nun estas temo de kontroversio. Oni diras ke Usono regis Havajon sen partopreno de la indiĝenoj, laŭ kolonia maniero. Uzi havajan lingvon iam estis kontraŭleĝa. Ĉar la estroj de la plantejoj stimulis enmigron de homoj de aliaj etnoj (ĉinanoj, japanaj, k.t.p.), tiamaniere Havajanoj fariĝis minoritato en sia propra lando.
Je 1993 la usona prezidanto Bill Clinton subskribis Publika Leĝo 103-150; ĝi esprimas bedaŭron por la usona partopreno en la faligo de la havaja regno. La reprezantantoj al la usona Kongreso proponas ke estu leĝo ke ebligas la havajan popolon negoci kun la usona registaro nacio-al-nacio, en la sama maniero kiel la nativaj popoloj de Norda Ameriko.
Ŝajnas ke la detruon de la Havajaj kulturo kaj lingvo preskaŭ ne plu eblas ŝanĝi, sed lastatempe ekzistas lernejoj kiuj instruas havajalingve, kaj havajoj havas novan fieron post la cent-jara datreveno de la faligo de la regno.
[redaktu] Hawaii Photo Gallery
 Island Maui, Haleakala national Park |
 Big Island, View from Mauna Kea Volcano |
 Big Island, Volcanoes National Park |
 Kauai, Na Pali Coast |
 Big Island, Punaluu Beach Park |
 Island Maui, Kapalua bay |
 Island Maui, Hookipa Beach |
 Big Island, Hapuna Beach |
[redaktu] Ekstera ligo
- TTT-ejo de Havajo (en la angla )
|
|
 |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||
 |
 |
 |
