Zwarcie krtaniowe
Z Wikipedii
Zwarcie krtaniowe to w fonetyce określenie bezdźwięcznej zwartej spółgłoski krtaniowej. Dźwięk powstaje poprzez zwarcie i rozwarcie strun głosowych (więzadła głosowe) w krtani. Zawarcie utworzone przez struny głosowe przerywa powietrze wydechowe gromadzące się pod nimi. Struny głosowe nie mogą drgać w trakcie takiego zwarcia/rozwarcia, dlatego też spółgłoska ta nie ma dźwięcznego odpowiednika.
W alfabecie fonetycznym IPA zwarcie krtaniowe jest oznaczane symbolem [ʔ]
W wielu językach głoska ta nie ma statusu fonemu i pojawia się w nagłosie przed samogłoską, stąd bywa nazywana 'wstępnym zwarciem krtaniowym'. Z taką sytuacją mamy do czynienia w języku polskim, gdzie na początku wyrazów przed samogłoską słychać wstępne zwarcie krtaniowe, zwłasza gdy wyrazy takie wymawiane są dobitnie (np. wyraźnie zaprzeczenie wyrażone poprzez nie-e, właśnie między pierwszym drugim e występuje zwarcie krtaniowe), w izolacji lub po pauzie, np. w wyrazach on, ale. Rzadziej wymawiane jest w środku wyrazu, najczęściej na początku morfemu po innej samogłosce, np. u-iścić, za-awansowany, prze-intelektualizowany (granicę morfemów oznaczona dywizem, w wymowie ze zwarciem słychać jakby krótką pauzę). Wprowadzanie zwarcia w innych pozycjach między samogłoskami w wyrazach obcego pochodzenia np. boa, teatr itp. uznawane jest za niepoprawne. Podobna sytuacja występuje w języku niemieckim, gdzie zwarcie kratniowe wymawia się przed samogłoską akcentowaną w nagłosie morfemu (jest to tzw. Knacklaut).
W niektórych językach zwarcie krtaniowe jest osobnym fonemem, np. języku hawajskim, maltańskim. W języku hawajskim fonem ten jest oznaczany otwierającym apostrofem (‘) np. Hawai‘i Hawaje, ‘okina zwarcie krtaniowe. W języku maltańskim zapisywane jest literą q, a w indiańskim języku pirahã - literą x.
W niektórym dialektach języka angielskiego zwarcie krtanowie zastępuje inne społgłoski zawarte, np. fonem /t/ w cockney'u. Zwarcie krtaniowe jest obecne w klasycznej grece, filologowie nazywają je spiritus asper i zapisują jako zamykający apostrof ('). Inne przykłady języków używających fonemicznego zwarcia krtaniowego to nahuatl (jak i wiele innych rodzimych języków Ameryki), tahitański, samoański, hebrajski , arabski, czeczeński, inguski oraz wiele innych języków kaukaskich.
