Wielka Synagoga w Warszawie

Z Wikipedii

Wielka Synagoga w Warszawie
Data budowy	1876-1878
Data zburzenia	16 maja 1943
Tradycja	reformowana
Architekt	Leandr Marconi
Budulec	murowana
Obecnie	nie istnieje
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Wielka Synagoga w Warszawie - obekt sakralny judaizmu postępowego istniejący w latach 1878-1943, przy placu Tłomackie. Były symbol żydowskiej Warszawy oraz jedna z najwspanialszych warszawskich budowli XIX wieku.

[edytuj] Historia

Propozycja budowy nowej i większej synagogi padła 5 września 1859 roku z ust Ludwika Natansona, członka Komitetu Synagogi na Daniłowiczowskiej. Jego propozycja natychmiast została przyjęta z uznaniem i od razu czaczęto przygotowywać się do zbierania kapitału oraz poszukiwania reprezentacyjnego miejsca pod budowę synagogi. 20 września 1860 roku, Komitet wystosował prośbę do władz o pozwalenie na budowę synagogi, lecz odpowiedzi nie uzyskano. W lutym 1861 roku wystosowano kolejną prośbę, która zakończyła się pozwoleniem, ale pod warunkiem że synagoga powstanie w miejscu wokół domów żydowskich.

Było wiele propozycji na lokalizacje synagogi. Początkowo cvhciano ją wybudować na ulicy Daniłowiczowskiej, lecz władze miejsckie się nie zgodziły. Kolejną propozycją był plac na rogu ulic Elektoralnej i Orlej oraz plac przy ulicy Królewskiej, lecz obu transakcji nie sfinansowano. Ostatnią propozycją był plac Tłomackie, gdzie zakupiono dwie XVII wieczne kamienice, które później wyburzono oraz kawałek ogrodu pałacowego. Ta lokalizacją została pozytywnie przyjęta przez władze.

22 maja 1872 roku podjęto decyzję o rozpisaniu pierwszego konkursu architektonicznego, który się rozpoczął 11 lipca tegoż roku. Członkowie Komitetu mieli bardzo wielkie wymagania, a calość budowy miała kosztować 15 tysięcy rubli. Termin upływu przysyłania prac nastąpił 1 marca 1873 roku. Przysłano 6 prac, które przed ocenieniem wystawiono w gmachu Zachęty. Pierwszą nagrodę w wysokości 750 rubli zdobył zespół Bronisław Żochowski i Teofil Lemke, a drugą w wysokości 300 rubli zdobył Jan Heurich senior. Wszystkie te projekty jednak nie zostały zaakceptowane przez członków komitetu, ponieważ nie spełniały wszystkich wymagań.

Kolejny konkurs architektniczny rozpisano w czerwcu 1873 roku, początkowo wygrał Stanisław Adamczewski, lecz po raz kolejny projekt nie został zaakceptowany przez Komitet Budowy Synagogi. Następnie zamówiono projekt u znakomitego członka warszawskiego rodu Leandra Marconiego, którego projekt 3 stycznia 1874 roku został zaakceptowany przez namiestnika Królestwa generała Fiodora Fiodorowicza Berga.

14 maja 1876 roku, odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę synagogi. Jak budowa już trwała umieszczono puszkę w otworze fundamentu, która zawierała tekst z historią synagogi w językch polskim i hebrajskim. Cała budowa trwała dwa lata. Pod koniec budowy zabrakło pieniędzy na jej kontynuowanie, ale czlonkowie zarządu budowy synagogi zachęcali bogatych Żydów do podpisywania deklaracji na pożyczkę w obligacjach hipotecznych oraz do zbiórek w okolicznych kościołach. Tak więc udalo się zebrać odpowiednią sumę i prace budowlane zostały dokończone. Uroczyste otwarcie synagogi odbyło się 26 września 1878 roku w święto Rosz ha-Szana. W uroczystości uczestniczył rosyjski namiestnik hr. Paweł Kotzebue, którego przywitał Izaak Cylkow nie w języku rosyjskim, hebrajskim czy jidisz lecz w polskim co odebrano jako zgodę na wygłaszanie kazań w tym języku, gdyż Kotzebue podobno nie zaprotestował. Następnie Henryk Natanson zapalił wieczne światło przed Aron ha-kodesz.

Synagoga posiadała dokładnie 2200 miejsc siedzących, 1150 miesc w sali głownej oraz 1050 miejsc w galeri dla kobiet. W synagodze znajdowała się również biblioteka posiadającą bardzo bogaty księgozbiór, starodruki oraz manuskrypty. Za świętą arką znajdowały się pomieszczenia kancelari oraz pokój zaślubin. Synagoga była kojarzona głównie ze światowej sławy chóru, który śpiewał przy akompaniamencie organów i innych instrumentów muzycznych. Odbywały się w niej nie tylko nabożeństwa czysto religijne ale również nabożeństwa z okazji odzyskania niepodległości przez Polskę, uchwalenia konstytucji 3-go Maja czy z okazji śmierci Józefa Piłsudskiego i rozpoczęcia roku szkolnego. W 1909 roku przed synagogą urządzono niewielki skwer, obsadzonym krzewami i drzewami oraz otoczony pięknym kutym płotem. W latach 20-tych XX wieku synagoga przeszła pierwszą i ostatnią renowację.

Najtragiczniejszym okresem dla Wielkiej Synagogi była II wojna światowa. W 1940 roku po utworzenia getta warszawskiego, hitlerowcy przystąpili do znacznej dewastacji budynku, który znalazł się w jego obrębie. W połowie 1941 roku, synagoga była już znacznie zdewastowana, w dachu znajdowały się liczne dziury, większość wyposażenia została wywieziona lub zniszczona a Aron ha-kodesz leżał powalony na ziemi. W 1942 roku, po zmniejszeniu obszaru getta, synagoga znalazła się poza jego obszarem. Ze względu na dużą powierzchnię, hitlerowcy urządzili w niej magazyn mebli i zrabowanego mienia żydowskiego.

Kres istnieniu synagogi dopełniło krwawe stłumienie powstania w getcie warszawskim, 16 maja 1943 roku. Wtedy to została osobiście wysadzona w powietrze przez Jürgena Stroopa, jako symbol ostatecznej likwidacji dzielnicy żydowskiej. Po jej zburzeniem powiedział:

"Piękną klamrą oficjalnego zamknięcia Wielkiej Akcji było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Przygotowania trwały 10 dni. Synagoga byłą gmachem solidnie zbudowanym. Stąd, aby ją za jednym zamachem wysadzić w powietrze, należało przeprowadzić pracochłonne roboty saperskie i eklektyczne. Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hitler! - i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot. Bo tak chciał Adolf Hitler i Heinrich Himmler".

Po wojnie synagogi nie odbydowano. Przez wiele lat miejsce po synagodze pozostawało puste. W latach 50-tych XX wieku władze miejskie podjęły decyzję o budowie na jej miejscu wieżowca, którego budowę rozpoczęto w latach 70-tych, a ukończono w 1991 roku.

[edytuj] Architektura

Wielki gmach synagogi wzniesiono na planie zbliżonym do krzyża łacińskiego, w stylu klasycystycznym z wieloma elementami renesansowymi. W fasadzie znajdował się wielki klasycystyczny czterokolumnowy portyk. Nad nawą głowną znajdowała się duża kopuła obtoczona koroną, co miało symbolizować główną i największą synagogę Warszawy, która pełniła dominującą rolę. Długość całego budynku wynosiła 64 metry. Na szczycie synagogi znajdowała się miedziana pozłacana kula, w której znajdowała się relacja z przebiegu budowy synagogi i jej opis. Kula była darem Henryka Reychmana.

Główna sala modlitewna wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 29 na 33 metry. Nawy boczone o szerokości 8,5 metra a nawa środkowa 10,5 metra. Do sali głównej prowadził kwadratowy przedsionek o boku równym 17,5 metra. Po bokach znajdowały się szatnie. Z zewnątrz przedsionek zwieńczony był płaską kopułką.

Trójnawowe wnętrzne było zamknięte półkolistą absydą. Nad nawami bocznymi i za świętą arką znajdowały się galerie dla kobiet. Synagoga posiadała bardzo bogate wyposażenie. Aron ha-kodesz, które ufundowała rodzina Natansonów, był wykonany z drewna cedrowego sprowadzonego specjalnie z Libanu. Arkę przysłaniały wspaniałe czerwone i białe, bogato haftowane parochety przetykane złotem i srebrem. Wspaniałą wyrzeźbioną w drewnie przez Gunderlacha bimę ufundował Matias Berson; pulpit staną zaraz przed arką. Posadzkę bimy przykrył ozdobny dywan złożony z kwadratów utkany z inicjatywy wnuczek Antoniego Ejzenbauma, pań Paprockich.

WikiProjekt:Polskie Synagogi Portal:Synagogi GRAFIKA ROKU 2006 PORTALU SYNAGOGI