Dyskusja Wikipedysty:Szwej

Z Wikipedii

Spis treści 1 No tak masz rację 2 UWAGA 3 Witaj w polskiej Wikipedii! 4 Azotany 5 Siarczany 6 Domino day 2005 7 Layout 8 Straż Pożarna 9 Miasto Orneta

[edytuj] No tak masz rację

[edytuj] UWAGA

Dzięki za rozrzerzenie artykułu Cytoplazma: do tej edycji nie mam najmniejszych zastrzeżeń :). A.J. 18:23, 6 sty 2006 (CET)

[edytuj] Witaj w polskiej Wikipedii!

Cieszymy się, że udało Ci się do nas dołączyć! Na początek polecamy przydatne informacje:

• wstęp - krótki i niezajmujący wiele czasu tekst, opisujący podstawy pracy w Wikipedii;
• pomoc - główna strona pomocy i pozostałe strony pomocy
• wskazówki na temat tworzenia haseł, zalążków artykułów i kategoryzowania stron.
• poradnik autora Wikipedii i jego etykieta;
• neutralny punkt widzenia i najczęstsze nieporozumienia;
• prawa autorskie - informacje na temat praw autorskich obowiązujących przy pisaniu artykułów;
• FAQ - często zadawane pytania i pytania nowicjuszy (zadaj nam pytanie!);
• przeglądanie oraz przeszukiwanie polskiej Wikipedii;

Poniżej znajdują się dalsze, użyteczne dla użytkownika strony

• mechanizm Wiki i historia strony - jak walczyć z wandalizmem,
• zasady pisania artykułów i jak napisać doskonały artykuł;
• co trzeba zilustrować i jak to zrobić zachowując prawa autorskie nasze lub innych;
• o tworzeniu automatycznych komunikatów,
• uwagi na temat korzystania ze znaczników HTML,
• brudnopis, szablony;
• spis treści przestrzeni nazw Wikipedii

Chcąc skontaktować się z innym wikipedystą, wpisuj się na stronę jego dyskusji - wtedy dana osoba otrzyma komunikat o wiadomości i z pewnością Ci odpowie. Zapraszamy również na IRC-a: [1] - tutaj zawsze znajdzie się ktoś chętny do pomocy!

Możesz dopisać swój nick do Atlasu wikipedystów, a także podać identyfikator na komunikatorach internetowych.

Mamy nadzieję, że zostaniesz z nami na dłużej! Odwiedź portal wikipedystów!

[edytuj] Azotany

Azotan(V) potasu KNO3 Saletra indyjska, saletra potasowa; biała krystaliczna substancja, temp. topnienia 339oC, w wyższej następuje rozkład: 2KNO3 2KNO2 + O2 , rozpuszczalny w wodzie (w temp. 20oC 31,6 g/100 cm3, w temp. 100oC 246 g/100 cm3). Otrzymywany w reakcji wymiany między chlorkiem potasu i azotanem sodu KCl + NaNO3 KNO3 + NaCl . Występuje w przyrodzie przeważnie w tych samych miejscach co saletra chilijska. Dawniej wydobywano ją w znacznych ilościach w Indiach. Stosowana jako nawóz sztuczny, do wyrobu prochu strzelniczego, do otrzymywania azotanu (III) potasu (potrzebnego do wyrobu barwników azowych), do konserwowania mięsa (dodatek o symbolu E 252) itd. Azotan(V) sodu NaNO3 Saletra chilijska w przygotowaniu. Stosowany jako konserwant żywności - symbol E 251. Azotan(V) srebra AgNO3 Lapis; krystaliczne, bezbarwne ciało stałe, topiące się w temp. 209oC, w wyższej ulegające rozkładowi. Bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie: w temp. 20oC 215g/100cm3, w temp. 80oC 669g/100cmoC; roztwory mają odczyn obojętny. Posiada właściwości utleniające i bakteriobójcze, dlatego jest stosowany w lecznictwie. Na skórze pozostawia czarne plamy metalicznego srebra. Otrzymuje się go przez rozpuszczenie srebra w kwasie azotowym: 3Ag + 4HNO3 3Ag(NO3) + NO + 2H2O . Jest stosowany do produkcji innych soli srebra, w lecznictwie, do wyrobu: luster, materiałów światłoczułych i farb do włosów. Azotan(V) wapnia Ca(NO3)2 Saletra norweska; silnie higroskopijne, krystaliczne ciało stałe, topiące się w temp. 561oC, rozpuszczalne w wodzie (w temp. 18oC 121g/100cm3) i alkoholu. Tworzy hydrat Ca(NO3)2*H2O który w temp. powyżej 100oC traci wodę i przechodzi w sól bezwodną. Otrzymywany jest w reakcji kwasu azotowego z węglanem wapnia: CaCO3 + 2HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + CO2 . Najczęściej jest stosowany jako nawóz sztuczny. --Admin 13:46, 7 sty 2006 (CET)

[edytuj] Siarczany

Siarczany

SIARCZANY Siarczany są solami kwasu siarkowego(VI) i siarkowego (IV), także są to estry tego kwasu i sole nieorganiczne szeroko stosowane w przemyśle chemicznym, papierniczym, farbiarskim. Jako nawozy sztuczne stanowią związki metali takich jak np. bar, ołów, wapń, magnez z anionami zespolonymi. Aniony te są trwałymi grupami, (jednostkami struktural-nymi), które nie rozpadają się w procesie dysocjacji : (SO4)2-, niekiedy także z dodatkowymi jonami (OH)-, Cl -, (CO3)2-. Siarczany powstają w wyniku rozpuszczenia metalu, tlenku metalu lub wodorotlenku metalu w kwasie siarkowym. Większość siarczanów rozpuszcza się w wodzie. Wyjątek stanowi siarczan baru jako papka barytowa połykany przez ludzi przed wykonaniem zdjęcia rentgenowskiego żołądka. Promienie X nie przenikają przez bar i dlatego żołądek widoczny jest na zdjęciu rentgenowskim. Kilka siarczanów występuje w złożach naturalnych i mogą być wydobywane z głębi ziemi, np. minerał alabaster i gips, który jest formą siarczku wapnia. Najważniejszymi przedstawicielami grupy siarczanów są: gips, baryt, anhydryt i kainit.

GIPS CaSO4 . 2H2O Gips może być bezbarwny, biały, szary, lub żółtawy. Przezroczyste, czyste odmiany gipsu nazywa się selenitem, zaś drobnokrystaliczne, zbite, o białej barwie - alabastrem. Ma on szklisty, jedwabisty, perłowy połysk, doskonałą łupliwość. Gips jest bardzo miękkim materiałem (2,0 - wzorcowa w skali Mohsa – oznacza to że da się on zarysować paznokciem). Powstaje głównie wskutek wytrącenia z wody morskiej, może się również tworzyć się jako produkt uwodnienia anhydrytu .Obecność gipsu wśród margli i łupków wapnistych tłumaczy się jako wynik działania kwasu solnego (HCl) na węglan wapnia (kalcyt). W Polsce największe złoża gipsu występują w Niecce Nidziańskiej. Gips występuje w skupieniach grubotabliczkowych, ziarnistych, zbitych, a także włóknistych i łuskowatych. Jest on pospolitym minerałem w złożach solnych, gdzie tworzy nieraz pokłady, określane również jako gips. Gips stosowany jest w przemyśle cementowym jako dodatek przy produkcji cementu portlandzkiego, częściowo wypalony jest materiałem powszechnie stosowanym w budownictwie. Dodatkowo gips znajduje zastosowanie w rolnictwie do "gipsowania" gleb słonych. BARYT BaSO4 Baryt to bezbarwna substancja krystaliczna lub śnieżnobiały proszek najczęściej bezbarwny, biały, szary z rozmaitymi odcieniami o bardzo dobrej łupliwości. Posiada szklisty lub perłowy połysk. Topi się w temp. 1580oC, jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, nie jest trujący (w odróżnieniu od innych związków baru), odporny na działanie siarkowodoru, czynników atmosferycznych i chemicznych, rozpuszcza się w stężonym kwasie siarkowym. Występuje w przyrodzie jako minerał baryt. Baryt jest siarczanem baru o zawartości BaO 65,7%. Znany jest jako minerał hydrotermalnych złóż kruszcowych. Występuje też dość pospolicie w próżniach i szczelinach skalnych oraz pęcherzykach pogazowych zastygłych law. Niekiedy tworzy również spoiwo w niektórych piaskowcach Do celów technicznych otrzymywany przez mielenie naturalnego minerału barytu na sucho lub mokro albo z chlorku baru przez działanie siarczanem (VI) sodu: BaCl2 + Na2SO4 BaSO4 + 2NaCl. Jest stosunkowo miękki (3,0 - 3,5 w skali Mohsa - da się zarysować gwoździem żelaznym). Minerał ten ma szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu, jest używany m.in. do wyrobu płuczek wiertniczych, jako materiał obciążający w przemyśle papierniczym i gumowym, do wyrobu bieli w przemyśle farbiarskim, w medycynie, a także jako surowiec do wyrobu różnych soli barowych. Stosowany jako pigment do produkcji farb, środek obciążający w produkcji papieru (papier fotograficzny), wypełniacz kauczuku i tworzyw sztucznych, w lecznictwie jako substancja kontrastowa w prześwietleniach przewodu pokarmowego oraz w kosmetyce do wyrobu pudrów.

ANHYDRYT CaSO4 To siarczan najczęściej bezbarwny, biały, szary z odcieniem niebieskim lub czerwonym, o połysku szklistym lub perłowym. Jego łupliwość jest dobra lub bardzo dobra. Jest stosunkowo miękki - 3,0 - 3,5 w skali Mohsa (da się zarysować gwoździem żelaznym). Anhydryt jest pospolitym składnikiem złóż gipsowo-solnych pochodzenia morskiego lub jeziornego. Często tworzy oddzielne pokłady, niekiedy o znacznych miąższościach. Poza tym może występować jako dodatkowy składnik w iłach, mułowcach i marglach. Znany jest także z pęcherzyków pogazowych law wulkanicznych. Anhydryt, podobnie jak gips, używany jest w przemyśle cementowym. Może być także stosowany do wyrobu kwasu siarkowego.

KAINIT KMgSO4Cl . 3H2O Kainit posiada białą, czerwonawą, żółtawą, szarą, niebieską lub fioletową barwę i szklisty połysk. Jest miękkim siarczanem( 3,0 w skali Mohsa).Posiada doskonałą łupliwość. Kainit występuje w złożach solnych. Stosowany jest w rolnictwie jako nawóz potasowo-magnezowy.

KILKA CIEKAWOSTEK O SIARCZANACH :

1. Siarczany są ważnym środkiem konserwującym, który również zapobiega kwaśnieniu wina. Młode i słodkie wina są szczególnie podatne na ten problem. Cukier zawarty w winie może być przemieniony w kwas w wyniku działania bakterii kwasu octowego lub mlekowego, przy czym przemiany te zmieniają smak. Siarczany poprawiają również kolor win czerwonych. Bez nich intensywność zabarwienia zmniejsza się wraz z upływem czasu; mogą też pojawić się inne kolory np. niebieski lub fioletowy. Zatem siarczany przeciwdziałają utracie kolorów i poprawiają estetyczne walory czerwonego wina. Dla wina białego funkcja ta jest oczywiście mniej istotna. Ostatnia, ale nie mniej ważna funkcja siarczanów to poprawa smaku wina przez usunięcie acetyloaldehydu, który jest tworzony przez drożdże podczas procesu produkcji wina. I nadaje mu nieprzyjemny smak.Zwykle używa się do tego celu siarczanu sodu. 2. Siarczany – to obok chlorków najbardziej rozpowszechnione zanieczyszczenia w wodzie. Dostają się one do niej wskutek wymywania skał osadowych, wyługowania gleby oraz niekiedy na skutek utleniania siarczków i siarki stanowiących produkty rozkładu białka pochodzącego ze ścieków. Znaczna zawartość siarczanów w wodzie może powodować choroby przewodu pokarmowego, a ponadto woda taka może być przyczyną korozji betonu i konstrukcji żelbetowych. 3. Siarczany mogą być obojętne M2SO4 (gdzie M- metal na stopniu utlenienia I) i (RO)2SO2 (R- alkil) lub kwaśne wodorosiarczany MHSO4 i HOSO2OR. Sole są ciałami krystalicznymi, mają szerokie zastosowanie między innymi jako nawozy sztuczne- głównie siarczany amonu (NH4)2SO4, siarczany potasu K2SO4; w produkcji szkieł- siarczan sodu Na2SO4, siarczan potasu; jako pigmenty do produkcji farb i wypełniacze do gumy, papieru- siarczan baru BaSO4 i wapnia CaSO4; w lecznictwie- siarczan magnezu (pod nazwą sól gorzka) i siarczan sodu (pod nazwą sól glauberska); do impregnacji drewna, ochrony roślin- siarczan miedzi CuSO4; estry są na ogół syropowatymi cieczami, najważniejsze siarczany to: metylu i etylu, stosowane w syntezie organicznej (do alkilowania).

Materiał był brany z http://prace.sciaga.pl/44650.html

[edytuj] Domino day 2005

Skąd wziąłeś tekst o Domino Day? Bo identyczny widnieje w kilku serwisach internetowych. Nie można ot tak kopiować materiałów objętych prawami autorskimi. --VindicatoR ۞ 10:03, 8 sty 2006 (CET)

[edytuj] Layout

Witaj, to jeszcze raz ja. Jeżeli używasz mojego layoutu wspomnij na swojej stronie o tym, że jest mojego autorstwa - tak się to już przyjęło na Wiki. --VindicatoR ۞ 14:41, 8 sty 2006 (CET)

[edytuj] Straż Pożarna

Z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. powołano do życia Państwową Straż Pożarną jako zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formację przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami.

RODZAJE RATOWNICTW W PSP

-Chemiczne Ratownictwo polega na ograniczaniu i (lub) likwidacji uwalnianych (uwolnionych) do otoczenia niebezpiecznych materiałów chemicznych, stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska.

-Wodne Ratownictwo to zespół czynności podejmowanych przez straże pożarne na wodzie lub pod wodą, polegających na ratowaniu zagrożonych ludzi oraz ograniczaniu bądź usuwaniu awarii instalacji, urządzeń i budowli hydrotechnicznych znajdujących się na powierzchniowych wodach śródlądowych.

-Medyczne Ratownictwo to zespół przedsięwzięć mających na celu ratowanie życia i zdrowia ludzi w przypadkach nagłych zagrożeń utraty życia lub "rozstroju" zdrowia podczas pożarów, klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń (tj. zdarzeń np. chemicznych, technicznych). Udzielanie pierwszej pomocy medycznej na poziomie przedlekarskim przez strażaków występuje szczególnie, gdy brak jest przy zdarzeniu kwalifikowanej pomocy medycznej lub niemożliwy jest dostęp do poszkodowanego, np. przy zdarzeniu chemicznym, wodnym lub gdy występuje duża liczba poszkodowanych, a priorytetem jest pomoc poszkodowanym.

-Wysokościowe Ratownictwo w straży pożarnej realizowane jest przy wykorzystaniu technik alpinistycznych oraz śmigłowca w celu niesienia pomocy zagrożonej ludności, np. w płonących budynkach wysokich, w zawałach, jaskiniach.

-Techniczne Ratownictwo to zespół czynności podejmowanych przez straże pożarne we wszystkich rodzajach ratownictw polegających na wykorzystaniu specjalistycznych technik ratowniczych oraz z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu technicznego w celu ratowania życia, zdrowia, mienia i środowiska.

-Poszukiwawcze Ratownictwo poszukiwawczo - techniczne to zespół czynności podejmowanych przez straże pożarne w szczególności w zawalonych budynkach, po trzęsieniach ziemi, polegających na ratowaniu zagrożonych ludzi z wykorzystaniem sprzętu poszukiwawczego, lokalizacyjnego, psów ratowniczych do poszukiwań zasypanych ludzi oraz z wykorzystaniem innego specjalistycznego sprzętu technicznego.

-Radiologiczne Ratownictwo polega na ograniczaniu źródeł promieniowania stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska.

Sprzęt pożarniczy :

Podręczny sprzęt gaśniczy : hydronetki, agregaty gaśnicze, koce gaśnicze

Gaśnice: pianowe, proszkowe, śniegowe, halonowe

Sprzęt i armatura wodna Węże tłoczne (25, 52, 75, 110 mm)

łączniki, nasady, przełączniki, pokrywy, klucze

rozdzielacze, zbieracze, pływaki, smoki ssawne

prądownice

drabiny DN 2,7; D10W; D5R

Motopompy urządzenia o własnym napędzie. Dzielimy na przenośne i przewoźne

Autopompy urządzenia z napędem powiązanym z samochodem. Są na trwale umocowane w pojazdach pożarniczych

[edytuj] Miasto Orneta

Gmina Orneta

Gmina Orneta zajmuje powierzchnię 244,1 km2. Znajduje się w województwie Warmińsko-Mazurskim. Od zachodu przylega do gminy: Godkowo, Wilczęta. Naturalną granicę stanowi tutaj rzeka Pasłęka. Od północy sąsiaduje z gminą Płoskinia i gminą Pieniężno. Obszar gminy leży w obrębie czterech mezoregionów. Mianowicie: Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich, obejmujących swym zasięgiem centralną i północną część gminy. Mezoregiony te wchodzą w skład mezoregionu Nizina staropruska. W południowej części omawianego obszaru, położony jest mezoregion Pojezierza Olsztyńskiego - makroregion Pojezierza Mazurskiego. Ostatni z czterech mezoregionów, Równina Warmińska, makroregion Pobrzeża Gdańskiego, obejmują swoim zasięgiem dolinę Pasłęcką (J.Kondracki 1982 r.). Na omawianym obszarze znajdują się dwa obszary chronionego krajobrazu; na północnym - wschodzie "Równiny Orneckiej" a w południowo - zachodniej części gminy istnieje obszar chroniony "Rzeki Pasłęki". A w otoczeniu Pasłęki został utworzony rezerwat przyrody. Przez środek gminy płynie w kierunku zachodnim dopływ Pasłęki, Drwęca Warmińska, a przez północno-zachodnią część gminy przepływa rzeka Wałsza. Rzeźba terenu nie jest zbyt urozmaicona; Równina Ornecka pokrywa większą część gminy. Obejmuje równinny obszar sandrowy ciągnący się równoleżnikowo po obydwu stronach rzeki Drwęcy Warmińskiej. W północnej części gminy, wśród lasów, położone jest jezioro Taftowo. Obszary leśne znajdują się w południowo-wschodniej części analizowanego rejonu i rozciągają pasem w kierunku północno-zachodnim. Niewielkie powierzchnie lasów mieszanych występują na południe od Ornety. Największe obszary użytkowane rolniczo, zajmują zachodnią i północną część gminy. Ośrodkiem miejskim jest Orneta. Jest to typowa gmina o charakterze rolniczym. W większości użytki rolne należą do gospodarstw indywidualnych.

Zwana często perłą architektury warmińskiej. Jedno z najpiękniejszych miast na Warmii, byłego Ermland w Prusach Wschodnich. Położona jest nad małą rzeką Drwęcą Warmińską na Równinie Orneckiej - polodowcowym sandrowym obniżeniu pomiędzy Wzniesieniem Górowskim, a Pojezierzem Olsztyńskim oraz między płynącą rzeką Drwęcą Warmińską i potokiem wypływającym z Jeziora Mieczowego. Jest to część historycznej krainy - Warmia w północno-wschodniej Polsce. Duża ilość lasów, bogactwo przyrody, zabytków historycznych Ornety i okolic podnosi w wysokim stopniu walory krajoznawczo - turystyczne regionu.

Orneta jest gminą średnio uprzemysłowioną. Dominuje tu branża odzieżowa i metalurgiczna. Liczne zasoby leśne pozwoliły na rozwój przemysłu drzewnego. Wspaniałe warunki naturalne (bliskość lasów i jezior), dobra infrastruktura, dogodne położenie (bliskość do granicy z Obwodem Kaliningradzkim i ważniejszych miast jak Olsztyn, Braniewo, Gdańsk, Elbląg) sprawiają, że Orneta jest bardzo atrakcyjna pod względem inwestycyjnym. Duże możliwości gospodarcze istnieją w dziedzinie przetwórstwa owocowo-warzywnego, a także w dziedzinie agroturystyki. Dobrze rozwinął się tutaj handel i rzemiosło. Orneta posiada własną gazetę lokalną - Goniec Ornecki. Na terenie Miasta i Gminy Orneta znajduje się: 116 km dróg publicznych o twardej nawierzchni w tym ulepszonych: 101 km. Orneta posiada regularną sieć komunikacji autobusowej, busowej, oraz kolejowej: stacja towarowo-osobowa. W Ornecie znajduje się placówka pocztowa i placówka telekomunikacyjna z centralą cyfrową na ok. 3000 abonentów; docelowo - 3500 abonentów.

Historia miasta Orneta Na staropruskim polu osadniczym "Wurmedyten" albo "Wormedythin" powstała w pierwszych latach XIV wieku osada, której zasadźcą był niejaki Wilhelm. Wymienia go przywilej lokacyjny Lubomina z 12 sierpnia 1308 roku. W tymże dokumencie, po raz pierwszy, wspomniano nową osadę zwaną Warmedith. Niespełna cztery lata później, w dokumencie z 11 lutego 1312 roku, wymienia się proboszcza orneckiego Henryka. Wkrótce potem, 20 maja 1312 roku sołtys ornecki Wilhelm składał sprawozdanie na braniewskim zamku. Być może właśnie wówczas nowa osada otrzymała prawa miejskie. W każdym razie rok później, w dokumencie z 26 marca 1313 roku, Orneta określona zo-stała jako "civitas" - miasto. Treść pierwszego dokumentu lokacyjnego miasta nie jest znana. Wiadomości o Ornecie pochodzą z dokumentu odnawiającego przywilej, a wydanego przez biskupa Jana Stryprocka (1355-1373) 14 sierpnia 1359 roku. Nowej osadzie nadano na prawie chełmińskim 68 włók czynszowych oraz 40 włók wolnych, z tego 30 położonych na zachodnim, prawym brzegu Drwęcy Warmińskiej, a 10 na wschodnim. Włóki wolne od wszelkich czynszów i powinności przeznaczone były na pastwiska i wyręby leśne do wspólnego użytkowania przez całą gminę miejską. Ponadto włókę ziemi za murami miejskimi, również wolną od wszelkich czynszów i powinności, przeznaczono na ogrody. Z 68 włók osadnicy mieli płacić czynsz w wysokości pół grzywny rocznie, a z każdej parceli i półparceli sześć denarów chełmińskich czynszu, jako dowód uznania władzy zwierzchniej biskupa. Ze wspomnianych 68 włók pół włóki przeznaczono pod zabudowę. Z tego obszaru wydzielono prostokątny rynek, z którego wybiegało 10 ulic (po dwie z boków krótszych i po trzy z dłuższych). W rynku zbudowano w XIV wieku kościół i ratusz. Zamek biskupi pochodzący z tego samego okresu znajdował się w północno-zachodniej części miasta i był ujęty w system fortyfikacji miejskiej. Przed Górną Bramą stały przytułki: Św. Trójcy - dla ubogich i Św. Jerzego - dla trędowatych. W pobliżu rynku znajdowały się całe parcele, dalej półparcele, a na skraju miasta budy. Do każdej parceli należała jedna włóka ziemi ornej, do półparceli - pół włóki, natomiast do bud, których mieszkańcy zwali się budnikami, tylko ogrody i kilka morgów ziemi. Na uposażenie kościoła przyznano cztery włóki ziemi wolnej od czynszu i powinności oraz dwie włóki czynszowe. Ponadto proboszczowi zapewniono kolędę - półkorzec żyta i półkorzec owsa od każdej włóki użytkowanej przez posiadaczy parcel i półparcel. Zasadźca, który z chwilą nadania osadzie praw miejskich przybrał tytuł sołtysa, otrzymywał sześć włók ziemi wolnej od wszelkich czynszów i powinności. Obszar miejski Ornety obejmował łącznie 121 włók ziemi, a więc tyle samo ile obszar Pieniężna. Dokument lokacyjny zawierał zastrzeżenia i postanowienia dotyczące łowiectwa i rybołówstwa, sprzedaży lub dzierżawienia ziemi Zakonowi lub zakonnikowi, wydawania przez radę miejską zarządzeń zwanych wil-kierzami, spraw jurysdykcji na obszarze miejskim itp. Z biegiem lat na skutek różnorakich nadań zwiększał się obszar miejski Ornety. I tak dokumentem z roku 1346 biskup Herman z Pragi nadał miastu las - położony między wsiami Kaszunami, Miłkowem, Jesłonowem, Babiakiem, Bugami i Krasnym Borem - z prawem łowiectwa i rybołówstwa drobnym sprzętem; biskup zastrzegał sobie prawo górnictwa. W zamian za nadanie gmina miejska obowiązana była płacić raz w roku, na Boże Narodzenie, czynsz w wysokości 10 grzywien. Nowy obszar obejmujący 53 włóki był oddalony od miasta, gmina miejska osadziła więc na nim chłopów czynszowych, zobowiązując ich do płacenia czynszu i odrabiania szarwarku na rzecz miasta. Przywilej ten został odnowiony przez biskupa Henryka Sorboma 27 sierpnia 1399 roku. W ten sposób powstała wieś Miejska Wola, licząca w 1656 roku 10 gospodarzy. Północnej części lasu, 11 włók przylegających do Miłkowa, nie zagospodarowano. W 1869 roku miasto odsprzedało ten obszar gminie Miłkowo. W 1376 roku, w zamian za roczny czynsz w wysokości jednego wiardunku z włóki, miasto otrzymało następne 53 włóki lasu położonego między rzeczkami Drwęcą Warmińską, Szelągiem i Ramotą. W połowie XV wieku Orneta liczyła około półtora tysiąca mieszkańców. Jednak liczba ta dość szybko wzrastała. Przeznaczony pod zabudowę obszar okazał się wkrótce za mały. Rozwój przestrzenny miasta rozpoczął się już w średniowieczu; za murami miejskimi powstawały przedmieścia. W 1428 roku biskup Franciszek Kuhschmalz nadał Miejskiej Woli las zwany Bukami (położony na południowy wschód od wsi Kaszun). Na obszarze tym, obejmującym 15 włók, znajdowała się kiedyś osada wiejska zniszczona w czasie wojny 1414 roku. W zamian za nadanie mieszkańcy Miejskiej Woli obowiązani byli płacić czynsz roczny w wysokości pół grzywny z każdej włóki i dostarczać drewno opałowe. Nie wiadomo, kiedy las ten przeszedł w bezpośrednie władanie miasta. W przywileju wyda-nym 10 grudnia 1612 roku przez biskupa Szymona Rudnickiego (1604-1621) mówi się, że miasto z tytułu użytkowania lasu obowiązane jest płacić rocznie 18 i pół grzywny czynszu i dostarczać drewno do zamku biskupiego w Ornecie. Nie wiadomo też, kiedy miasto weszło w posiadanie pruskiego majątku Banduków (zwanego tak od imienia właściciela - Prusa Banduce). W 1656 roku majątek ten o powierzchni dwu i pół włóki należał do miasta i został przez nie wydzierżawiony mieszkańcom wsi Bludyn. W 1784 roku Banduki oddane zostały w dzierżawę ośmiu ogrodnikom ze wsi Opina, a od 1824 roku stały się samodzielną wsią. Niewiele da się powiedzieć o nazwie miasta. Nie ulega wątpliwości, że nazwa niemiecka - Wormditt wywodzi się ze staropruskiej nazwy pola - Wormedythin. Ale już w początkach XV wieku pojawia się równolegle nazwa - Orneta. Kronikarze z XV i XVI wieku piszą: Wormditt, polnisch Orneta. Podobnie jak Kraków miała Orneta swego smoka. Był to potwór pożerający nie tylko zwierzęta. Ofiarą jego padały również kobiety i dzieci. Wielu rycerzy, którzy próbowali uwolnić miasto od tej klęski, padało w walce, aż wreszcie jednemu z nich udało się smoka zabić. Reminiscencje tej legendy znalazły się w herbie miasta. Najstarszy wizerunek herbu Ornety znany jest z pieczęci na dokumencie z 1388 roku. Przedstawia on smoka gryzącego się w ogon. W otoku pieczęci zachował się fragment napisu "S. BV... MDIT". Na pieczęciach z XV wieku, sądowej z XVI wieku i pieczęci sekretarza miejskiego z XVIII wieku przedstawiony jest smok zwinięty, leżący na grzbiecie. Tak w sprawach kościelnych jak i w świeckich miasto i mieszkańcy podlegali władzy biskupa. W przywileju lokacyjnym biskup zastrzegał sobie prawo zatwierdzania wszelkich zarządzeń miejskich oraz postanowień dotyczących ustroju miasta i cechów rzemieślniczych; był też najwyższym sędzią; do jego kasy napływały czynsze i daniny w naturze; jego własnością były dwa młyny, tartak i folusz. On wreszcie posiadał w zachodniej części miasta zamek z folwarkiem wyłączonym z obszaru miejskiego. Na zamku urzędował burgrabia, który ściągał czynsz i przyjmował daniny od sołtysów komornictwa orneckiego, pełnił funkcję sędziego nad mieszkańcami okolicznych wsi, troszczył się o stan obwarowań miejskich i dowodził oddziałem zbrojnym komornictwa. Pierwszym znanym z nazwiska burgrabia orneckim był Henryk Molknecht (1394-1406). Później na zamku siedzieli m.in. Jerzy Schedlin-Czarliński, Jerzy Majewski, Erhard Preis-Gandkowski, Jan Nenchen, Jan Hatten, Andrzej Pilchowicz, Jan Łączyński, Jan Lang, Grzegorz Kaszu-becki, Jan Bychowski, Jakub Ochap, Kazimierz Płocki. Ostatnim burgrabią orneckim był Joachim Boznański (1770-1772). W 1351 roku gmina miejska wykupiła urząd sołecki z rąk dziedziców pierwszego sołtysa i od tej chwili miastem zarządzała rada, składająca się z sześciu rajców i dwóch burmistrzów urzędującego i jego zastępcy. W 1388 roku rada miasta Ornety składała się z dwóch burmistrzów - urzędującego, którym był Jan Grosse i jego zastępcy Henryka Scherera oraz sześciu rajców. Podobny skład rady przetrwał aż do 1772 roku, z tym tylko że z biegiem czasu powstała ważna funkcja pisarza, zwanego notariuszem miejskim. Początkowo rada decydowała wspólnie o wszystkich sprawach miejskich. Z czasem nastąpiła pewna specjalizacja. W roku 1772 np. zastępca burmistrza, Geritz, zajmował się sprawami ziemi uprawnej (włók czynszowych), rajca Rohfleisch, z zawodu kowal, był podkomorzym, rajca Bergmann sędzią miejskim, rajca Schnigenberg komendantem straży pożarnej, rajca Zander prowizorem cegielni miejskiej, rajca Wasserzier, z zawodu rymarz, zajmował się sprawami targowymi, a rajcy Janowi Berentowi podlegały sprawy budowli kościelnych poza murami miejskimi. Funkcje, początkowo honorowe, z czasem związane zostały z określonym wynagrodzeniem. Urzędujący burmistrz otrzymywał rocznie dwie fury siana oraz drewno opałowe z lasu miejskiego, z tytułu prowadzenia spraw hipotecznych otrzymywał sześć florenów, za przyjęcie w poczet mieszczan przybysza - trzy floreny, mieszkańca miasta - 45 groszy. Od każdej fury, która wjeżdżała do miasta w celach handlowych, miał otrzymywać sześć groszy, ponadto niewielką sumę z każdego targu na len, bydło i ko-nie. Pozostali rajcy dzielili między siebie 72 floreny płacone przez rzeźników z tytułu czynszu i niewielką sumę wpłacaną przez wyzwalanych czeladników. Otrzymywali też po jednej furze siana oraz po 300 cegieł rocznie, a poza tym po trzy gęsi i sześć kur. Sprawami jurysdykcji na obszarze miejskim zajmowała się ława złożona z trzech ławników, a na ich czele stał zatwierdzony przez biskupa przewodniczący. W 1772 roku przewodniczącym ławy był niejaki Skrzypski. Zmiany w ustroju miasta i w jurysdykcji nastąpiły dopiero po zaborze Warmii.

Wojny i klęski żywiołowe

Wojny, których widownią była Warmia od XV aż po XX wiek, oraz klęski żywiołowe hamowały rozwój miasta. Nigdy jednak Orneta nie została doszczętnie zrujnowana tak jak Pieniężno czy inne miasta Warmii. Z najazdu Litwinów w 1311 roku wyszła obronną ręką dzięki swoim obwarowaniom. Ucierpiały wówczas okolice miasta. Również wojna głodowa oszczędziła Ornetę. Znacznie bardziej zaangażowało się miasto w wojnę trzynastoletnią. Właśnie w Ornecie odbył się 21 stycznia 1454 roku zjazd, na którym miasta warmińskie opowiedziały się po stronie Związku Pruskiego. Gniew mieszczan orneckich obrócił się przede wszystkim przeciwko biskupowi; dokładnie splądrowali zamek i młyn biskupi. W kwietniu 1455 roku miasto objęli zaciężni związ-kowców pod dowództwem Jana Koldy, w lipcu 1459 roku przez trzy dni oblegał je bezskutecznie dowódca krzyżacki Henryk Plauen. Miasta nie zdobył, ale spustoszył okolicę. Natomiast w nocy z 19 na 20 września 1460 roku Orneta, której mieszkańcy uwierzyli w ogłoszoną przez biskupa Legendorfa neutralność Warmii, została napadnięta i splądrowana przez jakiś oddział czeskich zaciężnych. Piękną kartę zapisali mieszkańcy Ornety w czasie wojny z Albrechtem Hohenzollernem. W jego planach opanowania całej Warmii Orneta stanowiła ważną pozycję. Po zdobyciu Dobrego Miasta i nie udanym oblężeniu Lidzbarka Warmińskiego uderzył Albrecht 16 listopada 1520 roku na Ornetę obsadzoną przez wojska polskie pod dowództwem Stanisława Radwankowskiego i ówczesnego burgrabiego Mikołaja Schoenecka. Miasto było dobrze przygotowane do obrony, dlatego też Albrecht przed przystąpieniem do szturmu zwrócił się do mieszczan orneckich z żądaniem, by poddali się dobrowolnie. Odpowiedzieli mu, że chcą pozostać wierni królowi polskiemu i będą walczyć do ostatka. Mimo iż pierwszy szturm wojsk krzyżackich załamał się, Albrecht przygotowywał i przeprowadzał następne. I wówczas dowódca obrony, Stanisław Radwankowski, nie stanął na wysokości zadania. Wraz z burmistrzem Janem Garsawem weszli w porozumienie z Albrechtem i 24 listopada, po blisko ośmiodniowym oblężeniu wydali Ornetę w ręce Krzyżaków. Sześćdziesięcioosobowy oddział polski, który podążał miastu z odsieczą, dostał się do niewoli. Ta nieuzasadniona kapitulacja wywołała powszechne oburzenie. Na sejmie w Piotrkowie (październik-listopad 1522) Stanisław Radwankowski stanął pod zarzutem, że "miasto i zamek Orneta bez przyczyny poddał wielkiemu mistrzowi, chociaż ani brak żywności, ani przemoc nie zmuszały go do tego, przeciwnie - miasto było dobrze zaopatrzone, posiadało odpowiednią ilość ludzi, kawalerii, piechoty i artylerii". Na skutek tego oskarżenia Radwankowski został skazany na infamię. 17 lipca 1626 roku Ornetę zajęły wojska szwedzkie. Na miasto nałożono olbrzymią kontrybucję - 800 florenów. Cztery miesiące później, 17 listopada tegoż roku, wojska polskie pod dowództwem Marcina Kaszanowskiego wyparły Szwedów i zajęły miasto. Ponad rok było ono obsadzone przez oddział polskich żołnierzy, którym dowodził pułkownik Siadkowski. Dopiero po blisko trzymiesięcznych walkach, 19 października 1627 roku, Orneta dostała się znów w ręce Szwedów, została splądrowana i zmuszona do zapłacenia kontrybucji w wysokości 3000 florenów. Zaledwie miasto podniosło się z ruiny gospodarczej, wybuchła druga wojna szwedzka. W lutym 1656 roku Ornetę obsadziły wojska branden-burskie. Znów trzeba było zaopatrywać garnizon i spłacać kontrybucję w wysokości 1700 talarów miesięcznie. Później Orneta przechodziła z rąk do rąk; Brandenburczyków wyparli Szwedzi, a tych znów Polacy. Wojna ta, jak i poprzednie, doprowadziła Ornetę do ruiny gospodarczej. W lipcu 1676 roku miasto zniszczył pożar. Pastwą ognia padły 34 zabudowania. Wojna północna przyniosła nowe klęski. Przez blisko sześć lat Orneta była okupowana przez wojska szwedzkie, które ciągłymi kontrybucjami i rekwizycjami doprowadziły mieszkańców do kompletnej nędzy. Po pokoju toruńskim i włączeniu Warmii do państwa polskiego napłynęła tu ludncść polska. Musiało jej być sporo, ponieważ biskupi warmińscy, szczególnie zaś Stanisław Hozjusz i Marcin Kromer, uważali za konieczne zapewnienie praktyk religijnych w języku polskim. Marcin Kromer budował liczne kaplice polskie. Jemu też zawdzięcza powstanie kaplica polska w Ornecie. Na ten cel przeznaczył biskup kaplicę Sw. Ducha, położoną za murami miejskimi, postanowił, by "z biegiem czasu na starych fundamentach wystawiona była nowa kaplica i aby niekiedy było w niej kazanie polskie" oraz by proboszcz "miał jednego z dwóch wikariuszy tak władającego językiem polskim, by mógł po polsku głosić kazania". W swoim testamencie Kromer ufundował legat w wysokości 87 grzywien i 10 groszy jako honorarium dla polskiego kaznodziei, który za każde kazanie polskie miał pobierać trzy grosze. Od połowy XVII wieku coraz częściej pojawiają się w zapiskach nazwiska księży Polaków. I tak w latach 1651-1676 proboszczem był Michał Aksamitowski, w 1676-1679 Krzysztof Zaremba, Jan Woźniakowski w 1764-1778, Teodor Lutomski w 1778-1784, Tomasz Orlikowski w 1785-1814, Franciszek Zygmundski w latach 1814-1842. Szpitale w średniowieczu były zazwyczaj fundacjami osób duchownych. W Ornecie szpital Św. Ducha ufundował biskup Herman z Pragi, biskup Jan Stryprock uposażył go sześcioma włókami ziemi, a burgrabia ornecki, Henryk Molknecht, ofiarował w 1384 roku na jego rzecz trzy włóki lasu. W czasie wojny trzynastoletniej szpital i przyszpitalna kaplica zostały zniszczone, a odbudowane w 1494 roku. Po ponownym zniszczeniu w czasie wojny lat 1519-1521 postanowiono przenieść budowlę na granicę murów miejskich. Około 1340 roku powstał na przedmieściu przy Wysokiej Bramie szpital pod wezwaniem św. Jerzego. W pierwszym okresie pełnił on rolę przytułku dla trędowatych, później zaś szpitala dla ubogich. I ten szpital otrzymał, od wspomnianego już burgrabiego orneckiego, trzy włóki lasu. Pierwsza wiadomość o szkole w Ornecie pochodzi z dokumentu z 1343 roku. Mówi on, że do biskupiej szkoły zamkowej przyjęto Piotra, syna ówczesnego sołtysa. Szkołę zamkową przeniesiono potem wraz z innymi instytucjami biskupimi do Lidzbarka. Musiała być w Ornecie, podobnie jak i w innych miastach biskupstwa, szkoła parafialna, potwierdza to jednak dopiero dokument z 1565 roku. Uczyło się w niej wówczas 82 chłopców podzielonych na trzy klasy. Budynek szkolny wystawili i utrzymywali proboszcz i wikary parafii orneckiej. W 1581 roku budynek wymagał kapitalnego remontu. Nauczycielem był w tym okresie Michał Wegner, wykształcony w kolegiach jezuickich Braniewa i Wilna. Pomagał mu kantor Szymon Yonberg. Szkoła liczyła wtedy 76 chłopców, w tym 23 w klasie wyższej. Z późniejszych lat znani są nauczyciele orneckiej szkoły parafialnej: Jakub Liliental zmarły w 1721 roku, Andrzej Bem zmarły w 1745 roku, Andrzej Zander zanotowany w 1795 roku i Franciszek Eckert w 1799 roku. Od połowy XVI wieku była też w Ornecie szkoła dla dziewcząt, związana ściśle z klasztorem sióstr katarzynek.

Historia miasta spisana na podstawie książki - "BRANIEWO - Z dziejów miasta i powiatu", Wyd. "Pojezierze", Olsztyn 1973r.

Zabytki Ornety Z miastem historia obchodziła się różnie, ale pozostawiła wiele ciekawych i cennych zabytków wartych zwiedzenia. Centrum miasta stanowi czworoboczny rynek. Na środku stoi gotycki ratusz miejski. Wokół rynku w XVII i XIX wieku zbudowano kamienice z podcieniami. Z rynkiem graniczy kościół katolicki pod patronatem Św. Jana Chrzciciela i Ewangelisty. Kilkadziesiąt metrów od centrum znajduje się szkoła Podstawowa SP Nr.1 , która została zbudowana na fundamentach starego zamku biskupiego; jego piwnice zachowały się w oryginalnym stanie. Na "starym mieście" można jeszcze znaleźć fragmenty murów miejskich, których pochodzenie datowane jest na XIV wiek. Innym zabytkowym obiektem jest klasztor sióstr Katarzynek, który był dość często przebudowywany. W dawnym kościele ewangelickim z 1829 roku znajduje się obecnie cerkiew prawosławna. W odległości 4 km od Ornety leży wieś Krosno, w której znajduje się jeden z najpiękniejszych kościołów barokowych na Warmii. Natomiast przy drodze wylotowej na Elbląg znajduje się kaplica jerozolimska. Jednak do najpiękniejszych zabytków Ornety należy kościół św. Jana Chrzciciela. Wszelkie zdjęcia znajdują się na ------> [[2]]