Sztuka etruska
Z Wikipedii
 |
|
|
Sztuka Etruska – lud Etrusków zamieszkiwał środkową część Italii (obszar dzisiejszej Toskanii) od X do I w. p.n.e. (Rzymianie podbili Etrurię w III w. p.n.e.). Rozkwit cywilizacji przypada na okresy VII-VI w. p.n.e. oraz IV-III w. p.n.e. Największymi ośrodkami twórczości były: Tarkwinia (Tarquinia), Caere (Cerveteri), Clusium (Chiusi), Veii (Weje), Vulci (Wulczi). Początki miast sięgają kultury willanowiańskiej, rozwijającej się na tych terenach w epoce żelaza, w okresie od IX do VIII w. p.n.e. Do naszych czasów zachowały się tylko ślady etruskich miast oraz zabytki architektury sepulkralnej (związanej z kultem zmarłych) i sakralnej oraz wyroby rzemieślnicze.
Spis treści |
[edytuj] Okres początkowy
W okresie schyłku kultury zwanej protowillanowiańską, związaną z epoką brązu i bezpośrednio po niej następującej kultury willanowiańskiej nastąpiło znaczne zróżnicowanie tempa rozwoju osiedli położonych na terenie Etrurii. Najszybciej rozwinęły się ośrodki położone pomiędzy rzekami Arno i Tybrem. Na terenach tych natrafiono na pozostałości kamiennych budowli na planie prostokąta z wejściem poprzedzonym niewielkim portykiem. Na terenach sąsiednich, w warstwach archeologicznych datowanych na ten sam okres, odnaleziono ślady niewielkich chat z pali, chrustu i gliny. W miejscach pochówku natrafiono na groby szybowe, w których chowano prochy zmarłych w dwustożkowych popielnicach. Pod koniec okresu protowillanowiańskiego zaczęto nakrywy popielnic przykrywać hełmem z brązu lub gliny. Był to początek rozwoju form antropomorficznych, z których powstała kanopa. Na ten okres datowane są też pierwsze tumulusy, nakrywające kilka sąsiednich grobów. Ceramika była lepiona bez użycia koła garncarskiego, ozdobiona rytymi ornamentami geometrycznymi. Z późniejszego okresu willanowiańskiego pochodzą naczynia z uchwytami w kształcie głów zwierzęcych, figurki przedstawiające ludzi i zwierzęta. W ornamentyce motywy geometryczne przeplatają się z motywami roślinnymi. Koniec VIII w. p.n.e. to czas kolonizacji greckiej na południu półwyspu i wpływu tej kultury na sztukę etruską. Rozwój handlu spowodował napływ wyrobów pochodzenia syryjskiego, egipskiego i fenickiego. Ujednolicenie stylistyczne nastąpiło pod koniec VII w. p.n.e.
[edytuj] Architektura
Głównym materiałem używanym w budownictwie była cegła i drewno. Kamień stosowano przede wszystkim w budowlach obronnych, natomiast terakotę do ozdoby.
Zachowane pozostałości miast to przede wszystkim ślady siatki ulic, urządzeń wodnych i kanalizacyjnych. Pozwalają one wnioskować o wysokim poziomie urbanistyki, wzorowanym na kulturze hellenistycznej i wschodniej. Domy wznoszone na początku VII w. p.n.e. budowane były na planie prostokąta. Fundamenty wykonywano z otoczaków lub bloków kamiennych, ściany z suszonej cegły wzmacniano drewnianymi palami. Dach o konstrukcji z drewna kryty był terakotowymi dachówkami. Domy zdobiono płytkami z terakoty. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. dom etruski rozbudowany został wszerz, wzdłuż znajdującego się przed nim dziedzińca. Trójdzielne wnętrza składały się z umieszczonego pośrodku większego pomieszczenia i dwóch bocznych o mniejszej powierzchni. Pod wpływem kultury greckiej dom mieszkalny w IV w. p.n.e. uległ przekształceniu. Zabudowa tego okresu to dom budowany na planie prostokąta, z szeregiem pomieszczeń wokół częściowo przekrytego dachem atrium. Fundamenty były wykonywane z kamienia a dwuspadowe dachy kryte były dachówką i zdobione terakotą. Przez kolejne lata (do ok. II w. p.n.e. atrium zmieniało się, upodabniając się coraz bardziej do reprezentacyjnej izby z funkcją komunikacyjną.
Zabytki sakralne (świątynie etruskie) znane są z wykopalisk, modeli tworzonych w terakocie oraz opisów literackich. Przy budowie świątyń, pod wpływem porządku doryckiego wykształcił się porządek toskański. Jedynie w porcie Caere (Cerveteri) w Pyrgi odkryto pozostałości świątyni poświęconej bogini Thesan-Leukotei pochodzącej z ok. 460 p.n.e. Świątynia została wzniesiona na niskim, kamiennym podium. Boki pronaosu zamknięte są antami a dach wsparty był na trzech rzędach kamiennych kolumn. Wnętrze na trzy nawy dzieliły ściany zbudowane z suszonych cegieł i wykończone tynkiem. Wnętrze zdobiły polichromowane rzeźby i terakotowe fryzy.
[edytuj] Architektura sepulkralna
Wśród zabytków związanych z obrzędami chowania zmarłych (architektura sepulkralna) można wymienić tumulusy budowane do VI wieku p.n.e., groby komorowe i grobowce wykuwane w tufie. Komory grobowe były bogato zdobione dekoracją rzeźbiarską i malarską (najciekawsze malowidła odnalezione zostały w Tarkwinii). Wyposażenie komór grobowych naśladowało domy mieszkalne (w grobach odkrytych w Caere nie tylko wyposażenie ale cały wystrój wnętrza imitował domy mieszkalne). Etruskowie do wykonywania rzeźb używali gliny (koroplastyka) i metalu (toreutyka), najczęściej brązu. Najstarsze z zachowanych to wykonane z brązu maski pośmiertne zakładane na urny z prochami z VIII-VII wieku p.n.e. Późniejsze to głowy z terakoty występujące na pokrywach urn (kanopa) i wreszcie w VI-II w. p.n.e. całe postacie zmarłych na pokrywach urn i sarkofagach.
[edytuj] Rzeźba
Rzeźba etruska to oczywiście nie tylko dzieła mające zastosowanie do zdobienia grobowców. Tworzono także portrety w postaci stojących posągów (tzw. Arringatore, Mówca z III w. p.n.e.), figurki dekoracyjne (często o tematyce rodzajowej), wotywne i sakralne zarówno z terakoty, jak i z brązu. Pod koniec VI w. p.n.e. większe posągi z brązu były odlewane metodą tzw. pustego odlewu.
[edytuj] Malarstwo
Malarstwo etruskie jest najlepiej zachowaną dziedziną sztuki etruskiej. Liczne freski figuralne zdobiły wnętrza grobowców. Najstarsze, pochodzące z VII i VI w. p.n.e. są w stylu orientalnym. Ich tematyka to sceny rodzajowe i z mitów greckich. Barwne malowidła z postaciami o zaznaczonym konturze i zróżnicowanej kolorystyce w zależności od płci (dla kobiet zarezerwowano barwę białą, dla mężczyzn brunatną).
[edytuj] Rzemiosło
Podstawowym surowcem w rzemiosłach artystycznych była glina i metal. Wśród wyrobów ceramicznych do V w. p.n.e. dominują wazy zdobione ornamentami plastycznymi o geometrycznej formie, pokostowane, o czarnym połysku tzw. bucchero nero. Najsławniejszym ośrodkiem produkcji było Clasium. Przedmioty użytkowe wyrabiano z brązu: dzbany, kandelabry, aplikacje sprzętów, biżuterię, amulety a nawet podeszwy sandałów. Przedmioty jubilerskie wyrabiano z metali szlachetnych przy użyciu maleńkich kuleczek (technika granulacji) lub cienkiego drucika (technika filigranu). Sporo wyrobów rzemiosła etruskiego zdołało przetrwać, przede wszystkim przez kolekcjonerstwo rzymskie.
