Staw (powiat kaliski)

Wieś nad Cienią, położona 3 km na pn od szosy Sieradz - Kalisz (skręt w Szczytnikach). Miejscowość do II rozbioru Polski leżała w granicach powiatu i województwa sieradzkiego, obecnie w wielkopolskim. Nazwa pochodzi od stawów, istniejących od dawna w dolinie Cieni. W 1976 r. odkryto tu cmentarzysko przedhistoryczne, należące do kultury grobów kloszowych. Od r. 1213 była z nadania księcia Władysława Odonica własnością cysterek ołobockich. W r. 1331 spalona przez Krzyżaków. W XIV wieku dostają ją Brudzewscy h. Pomian, na przełomie XIV/XV w. była już jednak w rękach Stawiskich h. Samson. W 1405 r. wymieniono Staw jako miasto. Jak na ówczesne stosunki było to miasto średniej wielkości, bowiem na wyprawę malborską w 1458 r. wysłało 8 żołnierzy. W 1490 r. Kazimierz Jagiellończyk na prośbę właściciela Stawu Mikołaja z Brudzewa, wojewody sieradzkiego, nadał miastu przywileje na jarmark. W XVII i XVIII w. miasteczko podupadło, a w 1870 r. zostało pozbawione praw miejskich. Pozostałością założenia miejskiego jest duży rynek. Obok rynku, na niewielkim wzniesieniu stoi murowany, kryty gontem kościół z ok. 1520 r. fundacji wojewody łęczyckiego Jana Jaranda z Brudzewa. W blendach gotyckiego szczytu od str. zach. umieszczono niewielkie płaskorzeźby kamienne z pocz. XVI w. Ołtarze neobarokowe z lat 1870-76. W lewym ołtarzu bocznym obraz MB z Dzieciątkiem z 1 poł. XVII w. Na wsch. skraju Stawu, nad Cienią, w miejscu gdzie droga skręca w kierunku Błaszek, zachowały się na grodzisku piwnice stojącego tu niegdyś dworu murowanego, wzniesionego w l. 20. XVII w. na miejscu starszego, późnośredniowiecznego obiektu obronnego. Pierwsza wzmianka o tej siedzibie pochodzi z 1429 r., a obiekt młodszy użytkowany był do XVIII w. Na uwagę zasługuje dobrze zachowany wiatrak (tuż przed wsią od strony Cieszkowa), już o napędzie mechanicznym. Przeniesiono go tutaj w 1933 r. z Grzymaczewa koło Wojkowa.