Stare Miasto w Krakowie

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Widok na Stare Miasto z wieży katedry wawelskiej

Krakowski rynek

Krakowski rynek widziany z wieży kościoła mariackiego

Planty

Krakowska dorożka

Rzezba Mitoraja na Rynku Głównym

Stare Miasto – najstarszy obszar Krakowa, otoczony Plantami. Jego centrum stanowi Rynek Główny. Stare Miasto razem ze wzgórzem wawelskim oraz zabytkami Kazimierza zostało zapisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978.

Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku: kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa, oraz pozostałości murów obronnych – Brama Floriańska i Barbakan.

Stare Miasto otacza pas zieleni – Planty, powstały na miejscu dawnej fosy, otaczającej stare mury miejskie.

Spis treści

1 Historia
2 Stare Miasto dzisiaj
- 2.1 Słynne miejsca
3 Imprezy kulturalne
4 Zabytki
5 Linki zewnętrzne
- 5.1 Bibliografia

[edytuj] Historia

Około VIII w. zaczął formować się wielkoplemienny organizm Państwa Wiślan. Na Wawelu zachowały się drobne relikty potężnego, okalającego całe wzgórze wału ziemnego konstrukcji izbicowej. W piwnicy domu przy ul. Kanoniczej 13, w skrzyni pochodzącej z IX w. znaleziono 4200 siekier żelaznych, tzw. płacideł, o łącznej wadze ponad 4 ton. Takie płacidła były podstawowym środkiem płatniczym w sąsiednim Państwie Wielkomorawskim, jednak skarb krakowski jest największy, jaki kiedykolwiek znaleziono i świadczy o zamożności i znaczeniu miejscowego ośrodka władzy. U stóp Wawelu, na terenie dzisiejszej ul. Kanoniczej, Grodzkiej i sąsiednich, natknięto się na resztki osady Wiślan, zwanej Okół. Osada ta, istniejąca co najmniej od początku IX w., była otoczona potężną palisadą dębową i okolona od strony obecnych ulic Straszewskiego i św. Gertrudy jedną z odnóg Wisły. W pobliżu Rynku Głównego: kościoła św. Wojciecha, Mariackiego i ul. Brackiej odkryto resztki budynków mieszkalnych wiślańskiego Krakowa, zakładów rzemieślniczych (gdzie topiono i obrabiano metale kolorowe), a pod kościołem św. Wojciecha zlokalizowano relikty drewnianej świątyni. W tamtych czasach Wisła rozdzielała się na wiele odnóg, tworząc w dzisiejszym centrum miasta kilka wysepek. Na pewno taką wysepką był Kazimierz, możliwe jest również, że Okół, Wawel i teren Rynku Głównego były wysepkami oddzielonym odnogami Wisły, bądź przekopanymi fosami. Znaleziono również wiele budowli na Wawelu, których datowanie jest bardzo trudne.

Pierwsze wzmianki o Krakowie pochodzą z II poł. IX w. Z końcem X w. włączono Kraków do państwa polskiego, rządzonego przez władców z dynastii Piastów. W roku 1000 powstało tutaj biskupstwo i niebawem na wiele stuleci Kraków stał się siedzibą polskich władców. Ówczesne miasto swoimi granicami obejmowało dzisiejsze Stare Miasto, a więc historia Krakowa to równocześnie historia tej dzielnicy. Przechowywano tu insygnia królewskie, a we wczesnym średniowieczu powstała szkoła katedralna.

Przebywający na Wawelu biskupi i dwór książęcy tworzyli odpowiedni klimat intelektualny. Od XIV wieku było to miejsce koronacji królewskich. Pod rządami Kazimierza Wielkiego zrodził się Uniwersytet Jagielloński.

W 1380 r. na tronie wraz z królową Jadwigą zasiadł książę litewski Władysław Jagiełło. Kraków stał się stolicą rozległej monarchii, co sprzyjało jego rozwojowi kulturalnemu. Tu tworzyli też wielcy artyści.

[edytuj] Renesans

Epoka renesansu to okres największego rozkwitu Starego Miasta. M. in. wtedy została przebudowana katedra na Wawelu na styl renesansu włoskiego. Prace wykonywane były przez artystów sprowadzonych specjalnie z tego powodu z Włoch przez Bone Sforzę, takich, jak m.in. Bartłomiej Berecci, Franciszek Florentczyk, Giovanni Maria Padovano, Santi Gucci. Bardzo charakterystyczną, renesansową częścią Starego Miasta jest ul. Kanonicza. Jednak ze śmiercią ostatniego Jagiellona życie polityczne zaczęło się przenosić do Warszawy.

[edytuj] Barok

Wiek XVII rozpoczyna epokę baroku. Mecenasem kultury stał się wtedy król Zygmunt III Waza. Dzięki niemu działał tu architekt Giovanni Trevano, który przebudował w stylu barokowym kościół s. s. Piotra i Pawła. Stare Miasto zostało dwa razy niszczone przez Szwedów. Natomiast z końcem XVII wieku wzniesiono kolegiatę akademicką świętej Anny.

W I poł. XVIII w. powstały tu wybitne dzieła sztuki, realizowane przez architektów tej miary, co Kacper Bażanka i Franciszek Placidi. Kultura baroku wywarła silne piętno na to miejsce. Gotyckie kościoły uległy przebudowie w duchu baroku, wypełniając się nowymi ołtarzami, rzeźbami i obrazami.

W 1794 r. pod wodzą Tadeusza Kościuszki naród stanął w obronie państwa, jednak bez skutku. W 1795 r. nastąpił rozbiór. Kraków przypadł Austrii. Mimo wielu trudności Kraków był zawsze duchową stolicą Polski. Zabytki Starego Miasta traktowano jako pomniki kultury, wyrażające narodową tożsamość.

W XIX w. zapadła decyzja o likwidacji zniszczonych fortyfikacji. Podjęły ją władze austriackie, ale akcję burzenia zrealizowano w okresie Księstwa Warszawskiego. Dzięki staraniom profesora Feliksa Radwańskiego uratowano północy fragment wraz z Barbakanem, Bramą Floriańską i trzema basztami (stanowiące kiedyś tzw. bramę chwały, gdzie rozpoczynała się Droga Królewska prowadząca orszaki królewskie na koronację). Na miejscu murów powstały Planty.

W tym okresie powstał również Teatr im. Juliusza Słowackiego. Znajduje się on na Placu Świętego Ducha, który jest pozostałością po zabudowaniach dawnego szpitala, którym opiekowali się Duchacy. Budynki te przetrwały do XIX wieku. Na ich miejscu powstał gmach teatru, przykład architektury eklektycznej.

W 1850 roku miał miejsce potężny pożar Krakowa.

W roku 1876 książę Władysław Czartoryski przekazał do Krakowa zbiory artystyczne i patriotyczne. 3 lata później założono Muzeum Narodowe. Kraków stał się centrum muzealnictwa. W Starym Mieście działali wybitni artyści tacy jak Jan Matejko czy Stanisław Wyspiański. Tu rodziły się tez ruchy niepodległościowe. Po jej odzyskaniu Kraków nie stracił swojej pozycji.

[edytuj] Czasy wojenne

Nadeszła II wojna światowa. 6 września 1939 do Krakowa wkroczyły wojska niemieckie. Miasto stało się stolicą tzw. Generalnego Gubernatorstwa. Zaczęły się prześladowania Żydów, w Płaszowie utworzono obóz koncentracyjny. W Starym Mieście zrabowano wiele dzieł. Zamknięto muzea, szkoły, teatry. Aresztowano profesorów.

Dopiero 18 stycznia 1945 wojska radzieckie II Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Koniewa wyzwoliły Kraków i zmusiły Niemców do wycofania się bez obrony. Rządy przejęli komuniści. Kraków z jego bezcennymi zabytkami i dziełami sztuki został ocalony i dziś do ciągną tu rzesze turystów z całego świata, chcąc poznać dawną stolicę kraju i zwiedzić Stare Miasto.

[edytuj] Stare Miasto dzisiaj

Dziś Stare Miasto przyciąga wielu turystów z całego świata. Kraków jest jednym z 12 miejsc na świecie wpisanych na sporządzoną przez UNESCO Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego. Kompleks architektoniczny Starego Miasta przetrwał wszystkie kataklizmy przeszłości i zachował niezmieniony układ od czasów średniowiecza.

Przez cały rok jest tutaj gwarno i tłoczno. Są tu tłumy turystów, niestrudzone kwiaciarki oraz rząd czekających na gości dorożek. Miejsce to tętni życiem o każdej porze dnia.

Rynek Główny to jeden z największych placów w Europie, powstał podczas lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1257 r. Jego powierzchnia to kwadrat: 200 x 200 m. Stoi tu wieża ratuszowa, trzy kościoły, Sukiennice, kamienice i pomnik Adama Mickiewicza. Przy nim można wysłuchać, co godzinę, hejnału z wieży Mariackiej.

Znajduje się tu mnóstwo kawiarni, pubów i klubów mieszczących się w średniowiecznych podziemiach i piwnicach. Najsłynniejsze lokale to "Wierzynek" czy "Pod Jaszczurami". Odbywają się tu liczne imprezy kulturalne, koncerty i wystawy.

Symbolem Krakowa są na pewno obwarzanki. Na Rynku, co parę kroków znajduje się budka z preclami. Słynne obwarzanki krakowskie, przed wojną nazywane "bajglami" wcale nie są jednak tak do końca krakowskie. Bajgle to tradycyjna potrawa hebrajska podawana na Święto Szawuot. Jest to pieczywo w kształcie wianuszka posypane makiem. Dziś sprzedawcy oferują całą gamę smaków, oprócz maku jest też sezam, sól, a nawet posypka pizzowa. Można je zjeść w dorożce, które krążą po Rynku oferując przejażdżkę turystom. Można z niej obserwować słynne krakowskie gołębie – kolejny symbol miasta. Na Rynku znajduje się też wielu licznych grajków czy mimów.

Powracając do dorożek warto wspomnieć wiersz K. I. Gałczyńskiego Zaczarowana dorożka, w którym opisuje podróż przez nocny Kraków właśnie jedną z nich.

Również symboliczne gołębie krakowskie nie wzięły się znikąd. Według legendy Henryk IV Probus, który starał się objąć dzielnicę senioralną, w czasach rozbicia dzielnicowego miał zamiar wybrać się do Rzymu z ofiara pieniężną prosząc o koronacje. Pewna czarodziejka zamieniła jego rycerzy w gołębie, a one wydziobały kamyczki z murów kościoła Mariackiego, które zamieniły się w złoto. Z tym majątkiem książę wyruszył do Watykanu, ale po drodze stracił wszystko i nie dotarł do papieża. Mimo powrotu suzerena do Krakowa jego rycerze nie odzyskali ludzkiej postaci.

[edytuj] Słynne miejsca

Wierzynek – restauracja Wierzynek mieści się w dwóch zabytkowych kamienicach: Morsztynowskiej i Pinocińskiej, usytuowanych przy krakowskim Rynku Głównym. Parter zajmuje kawiarnia. Pierwsze piętro składa się z czterech sal: Sali Zegarowej, Tatrzańskiej, Kolumnowej i Wierzynkowej. Pół piętra wyżej znajduje się Sala Rycerska. Na drugim piętrze znajdują się trzy sale: Sala Pompejańska Duża i Mała oraz Sala Klubowa. Są to sale, w zależności od potrzeb, restauracyjne, konferencyjne lub taneczne.

Jama Michalika – to najsławniejsza kawiarnia artystyczna o ponad stuletnich tradycjach literackich. Tu powstał Kabaret Zielony Balonik oraz narodził się Duch Młodej Polski.

Piwnica pod Baranami – kabaret tworzony przez krakowskich artystów; mieści się na Rynku Głównym

Plac w centrum miasta to miejsce, w którym upamiętniono wielu słynnych ludzi i ważne wydarzenia. Znajdują się tu tablice poświęcone przysiędze Tadeusza Kościuszki z 1794 r., hołdowi pruskiemu z 1525 r. i wspominające remont rynku z 1964 r.

Klub Pod Jaszczurami

[edytuj] Imprezy kulturalne

Zasugerowano, aby ten artykuł (lub sekcję) zintegrować z artykułem Imprezy kulturalne w Krakowie. (dyskusja)

Stare Miasto to centrum wydarzeń związanych z kulturą. Na Plantach odbywają się często wystawy, np. "Ziemia z nieba" przedstawiająca świat z lotu ptaka. Na Rynku Głównym organizowane są liczne koncerty, które gromadzą rzesze ludzi. Co roku jest też organizowany w tym miejscu Sylwester.

styczeń
- Koncert Noworoczny – odbywa się 1 stycznia w Filharmonii.
- Koncerty kolęd – odbywają się w różnych kościołach, występują zespoły i znani artyści krakowscy.

luty
- Międzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej "Shanties" – raj dla wielbicieli piosenek żeglarskich, biorą w nim udział polscy i zagraniczni artyści. Liczne imprezy towarzyszące.
- Międzynarodowy Festiwal Filmu Reklamowego – w kinach odbywają się konkursy polskich reklam. Pokazywane są również reklamy zagraniczne, które zdobyły wiele nagród.

marzec
- Krakowskie Reminiscencje Teatralne – najstarszy coroczny przegląd teatrów alternatywnych i eksperymentalnych.
- Jazz Juniors – międzynarodowy konkurs debiutujących wykonawców muzyki jazzowej.

kwiecień
- Emaus – huczny odpust odbywający się w poniedziałek wielkanocny przy klasztorze sióstr Norbertanek na Zwierzyńcu.
- Rękawka – odpust odbywający się we wtorek po świętach wielkanocnych obok Kopca Kraka – Rękawki.
- PaKA – święto satyryków i prześmiewców. Przegląd młodych kabaretów polskich, głównie studenckich.
- Dni Muzyki Organowej – cykl koncertów organowych z udziałem wybitnych wykonawców polskich i zagranicznych. Organizowane głównie w zabytkowych kościołach, których na Starym Mieście nie brakuje.

maj
- Juwenalia – święto studentów krakowskich. Podczas trzydniowego trwania święta, na terenie Krakowa rządzą studenci. Organizowane są liczne koncerty z udziałem gwiazd estrady.
- Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych – krajowy przegląd filmów krótkometrażowych. Zostają wtedy przyznawane nagrody "Złotego Smoka" i "Złotego Lajkonika".
- Noc muzeów – organizowana jest od trzech lat, wtedy można odwiedzić wiele wystaw za darmo pomiędzy godziną 19.00 a 1.00 w nocy.

czerwiec
- Wybory "króla kurkowego" – stary zwyczaj Bractwa Kurkowego. Odbywa się w poniedziałek po Bożym Ciele.
- Lajkonik – w czasie oktawy Bożego Ciała na terenie Starego Miasta krąży Lajkonik. Ponoć nie warto unikać uderzenia buławą, przynosi ono szczęście w miłości.
- Wianki świętojańskie – jest to stara tradycja ubrana w nowoczesną oprawę. Dziewczęta puszczają wianki na Wiśle, w tym samym czasie odbywa się koncert, pokazy laserowe i pokazy sztucznych ogni.
- Parada Smoków – teren Starego Miasta staje się jedna wielką Smoczą Jamą.

lipiec
- Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych – specyficzna forma teatru. Sceną są uliczki Starego Miasta, a aktorzy wciągają do zabawy widzów-przechodniów.

sierpień
- Muzyka w Starym Krakowie – wykonywane są utwory średniowieczne jak i współczesne w otoczeniu zabytkowych dziedzińców Starego Miasta.
- Parada Jamników – najbardziej szczekliwe z psiego rodu wędrują od Barbakanu uliczkami aż na Rynek Główny.

wrzesień
- Targi Sztuki Ludowej – można nabyć mało praktyczne dzieła twórców ludowych, ale również ręcznie dziergane swetry czy koronkowe obrusy.

październik-listopad
- Festiwal Piosenki Studenckiej – impreza podczas której ujawnić się mogą nowe polskie wielkie gwiazdy. Gala zwykle odbywa się w ogrodach Muzeum Archeologicznego.
- Międzynarodowy Festiwal Muzyki dawnej – wykonywane są utwory muzyki dawnej, wykorzystywane są do tego stare narzędzia i zabytkowe miejsca Starego Miasta.
- Zaduszki Jazzowe – najstarszy w Europie festiwal jazzowy. Wykonawcy polscy i zagraniczni.

grudzień
- Konkurs Szopek Krakowskich – u stóp pomnika Adama Mickiewicza prezentowane są najpiękniejsze szopki krakowskie. Czasami ich budowa trwa kilka miesięcy lub nawet rok.
- Targi Bożonarodzeniowe – można zakupić oryginalne ozdoby choinkowe lub prezenty dla najbliższych, Odbywają się na Rynku Głównym.
- Korowód Kolędników – prezentowane są tradycje bożonarodzeniowe z różnych terenów.

[edytuj] Zabytki

[edytuj] Kościoły

Kościół św. Andrzeja	Kościół św. Anny	Kościół Franciszkanów	Kościół św. Marcina
Kościół Mariacki	Kościół św. Piotra i Pawła	Kościół Przemienienia Pańskiego	Kościół św. Wojciecha

[edytuj] Teatry

[edytuj] Muzea

galerie i oddziały Muzeum Narodowego w Krakowie:
- Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
- Pałac biskupa Erazma Ciołka przy ulicy Kanoniczej
- Dom Jana Matejki
- Muzeum Stanisława Wyspiańskiego
- Muzeum Książąt Czartoryskich
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa wraz z oddziałami:
- Barbakan
- Dom Pod Krzyżem
- Kamienica Hipolitów
- Wieża ratuszowa w Krakowie
Muzeum Archidiecezjalne
Muzeum Archeologiczne
Muzeum Farmacji Collegium Medicum UJ
Muzeum Starego Teatru
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius

[edytuj] Pomniki

Pomnik Adama Mickiewicza – Rynek Główny

Odsłonięty w 100. rocznicę urodzin Adama Mickiewicza. Stoi pomiędzy kościołem Mariackim a wschodnią stroną Sukiennic. Miejsce bardzo charakterystyczne, będące jednocześnie punktem spotkań krakowskiej młodzieży. Został zaprojektowany przez Teodora Rygra w 1898 r. Wieszcz otoczony jest czterema grupami symbolizującymi: Ojczyznę (od wschodu), Naukę – starzec z chłopcem (od ul. Floriańskiej), Poezję (od kościoła św. Wojciecha), Patriotyzm (od Sukiennic). Na początku pomnik nie wszystkim przypadł do gustu, jednak teraz jest charakterystycznym elementem panoramy Rynku Głównego.

Pomnik Józefa Bohdana Zaleskiego – ul. Basztowa

Poświęcony pamięci poety, przedstawia ślepego harfiarza i chłopca-przewodnika. Autorem jest Pius Weloński, wykonał go w 1886 r.

Pomnik Jadwigi i Jagiełły – Planty

Wzniesiony na pamiątkę 500. rocznicy unii Polski z Litwą. Jego autorem jest Oskar Tomasz Sosnowski, pomnik został wykonany w 1886 r.

Pomnik Lilli Wenedy – Planty

Postawiony dla uczczenia Juliusza Słowackiego. Przedstawia postać z dramatu poety, grająca na harfie. Autorstwa Alfreda Dauna z 1884 r.

Pomnik Artura Grottgera – naprzeciwko Pałacu Sztuki

Pomnik wzniesiony ku czci malarza przez Wacława Szymanowskiego w 1901 r.

Pomnik Piotra Skrzyneckiego – przed kawiarnią "vis-à-vis" na Rynku Głównym

Pomnik Józefa Dietla – na placu Wszystkich Świętych

Wzniesiony ku czci pierwszego prezydenta Miasta Krakowa przez Ksawerego Dunikowskiego w 1938 r.

Pomnik Aleksandra Fredry – przed Teatrem Słowackiego w pobliżu Plant

Popiersie komediopisarza wykonane zostało przez Cypriana Godebskiego w 1900 r.

Pomnik Mikołaja Kopernika – Planty obok Collegium Novum

Przedstawia astronoma jako scholara. Autorem jest Cyprian Godebski, wykonał go w 1900 r.

Pomnik "Grażyna" – Planty

Przedstawia bohaterów utworu Adama Mickiewicza pt. "Grażyna" (Grażynę i Litawora). Wykonał go Alfred Daun w 1884 r.

Pomnik Floriana Straszewskiego – Planty

Obelisk wzniesiony na cześć współtwórcy Plant. Wykonany przez Edwarda Stehlika w 1874 r.

Pomnik Michała Bałuckiego – za Teatrem Słowackiego

Popiersie komediopisarza. Autorem jest Tadeusz Błotnicki, wykonał go w 1911 r.

Pomnik-cmentarz żołnierzy radzieckich – znajdował się koło Barbakanu do 1997 r., później przeniesiony na Cmentarz Rakowicki do kwatery wojsk radzieckich.

Pomnik żołnierzy poległych podczas wyzwalania Krakowa w 1945 r. Autorem jest Karol Muszkiet i Marcin Bukowski, wykonany w 1945 r.