Rowasz

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Rowasz (węg. Székely Rovásírás) to pismo runopodobne. Używane było przed rokiem 1000 n.e. Pismo to zbliżone jest do pisma (tzw. "run" tureckich) ze ścian znad rzeki Orchon w Mongolii z VIII wieku, z kolei pismo orchon jest podobne do pisma w Kodeks Rohonczi. Również na Węgrzech pisano w czasach przedchrześcijańskich w rowaszu, z tego okresu zachowały się jednak tylko nieliczne teksty. Od momentu wprowadzenia chrześcijaństwa przez Stefana I. pisano przeważnie przy pomocy alfabetu łacińskiego, jedynie mówiących węgierskim dialektem Szeklerzy zamieszkujący dziś Okręg Harghita, Okręg Covasna i Okręg Mureş w rumuńskiej Transylwanii, używali go do ok. 1850 r. Dziś rovasiras mają znaczenie antycznego węgierskiego symbolu. Są ciągle używane w organizacjach skautowskich.

[edytuj] Pismo

Fonetyka alfabetu odpowiada fonemom dialektu szeklerskiego.
Alfabet nie zawiera pochodzących od obcych słów liter dz, dzs, q, w, x, y.
Występują ligatury więcej niż 2 liter. np. emp emb ent tpru tprus us hegy.
Pismo to czasami jest pisane w tzw. kierunku bustrophedon, podobnie jak na sumeryjskich glinianych tabliczkach, tzn. raz w lewo, raz w prawo, przy zmianie kształtu liter, np. "db" byłoby tą sama literą w co drugim rzędzie.
Pisano na glinie, drewnie, papierze i velum.
Pismo występuje w Panonii, na Morawach, w Transylwanii i Mołdawii.
Zapisywano też ilość zwierząt na kijach. Kije dzielono wzdłuż - to "rozdzielanie włosa" po to by po redykach uniknąć konfliktów z rozdzielaniem stada. Zobacz też: rewasz.
Cyfry rowaszu są podobne do rzymskich i etruskich. Takie cyfry po rozdzieleniu włosa nie mogą być "oszukane".
System numeryczny w rowaszu najprawdopodobniej został przejęty już po przybyciu plemion szeklerskich na tereny naddunajskie.
Przykład: rok 1998 zapisany za pomocą cyfr szeklerskiego rowaszu:

[edytuj] Historia

Najstarszy opis pisma pochodzi z XIII wieku. Pierwszy raz zanotowane w historycznym źródle pisanym - w kronice Simona Kézai’a. Przykładowy alfabet szeklerski z 1483 roku zachował się w bibliotece zamku Mikulovo na Morawach (Nikolsburg)

Z czasów Awarów pozostały dwa napisy w skarbie z Nagyszentmiklós (Gross Sankt Nikolaus/San Nicolae) oraz na zapince znalezionej w Szarvas. Interpretacja inskrypcji z Nagyszentmiklós, jako rowaszu, jest dyskusyjna, a teorii, w jakim alfabecie i w jakim języku zostały one zapisane, jest wiele, żadna jednak nie jest dostatecznie przekonująca. Wedle jednej z nich, autorstwa węgierskiego uczonego, Gábora Vékony, są to napisy węgierskie wykonane pismem przypominającym greckie.

W XV wieku w kołach humanistów, zebranych wokół dworu króla Macieja Korwina, wzrosło zainteresowanie rowaszem jako "pismem tajemnym".

Pierwszą książkę poświeconą alfabetowi szeklerskiemu napisał w 1598 János Telegdi.

[edytuj] Kontrowersje

W starych zapisach występuje więcej runów (liter), niż w powyższym alfabecie.

[edytuj] Wybrana bibliografia

Joanna Dzięciołowska, Rowasz - pismo karpackich Szeklerów [w:] Płaj nr 28, Warszawa 2004
Győző Libisch, Tanuljunk róni – az egységes magyar rovásírás abécéje és szabályai, Budapeszt 1998