Ratusz w Poznaniu
Z Wikipedii
Ratusz w Poznaniu
Spis treści |
[edytuj] Historia
Ratusz w Poznaniu po raz pierwszy pojawił się w dokumentach w 1310 roku jako Domus consulum. Jego budowę zakończono około 1300 r. za panowania Wacława II Czeskiego. Był to jednopiętrowy gotycki budynek wzniesiony na planie kwadratu. Z tego okresu zachowały się piwnice. Rozbudowano go w XV wieku. W 1504-1508 przebudowano wnętrza. Wieżę wzniesiono na przełomie XV i XVI wieku na ówczesnym północno-zachodnim narożniku. W 1536 w mieście wybuchł wielki pożar, który strawił również ratusz. W latach 1540-1542 remontowano budynek, a w szczególności wieżę. Mimo to jej stan nadal groził katastrofą. W 1550 Rada Miejska podpisała umowę na gruntowną przebudowę, połączoną z rozbudową ratusza, z włoskim architektem Janem Baptystą di Quadro z Lugano. Prace nad rozbudową trwały do 1560 r. Di Quadro podwyższył budynek o jedną kondygnację, rozbudował w kierunku zachodnim, dodał attykę i trzykondygnacyjną loggię. Podczas tego remontu zamówiono u mistrza ślusarskiego Bartłomieja Wolfa nowy zegar, który posiadał trzy pełne tarcze i jedną półtarczę oraz "urządzenie błazeńskie, mianowicie koziołki". Zegar zainstalowano w 1551 r. W 1675 r. piorun uderzył w wieżę, niszcząc ją wraz z zegarem i koziołkami. Odbudowana w 1690 r. wznosiła się na 90 m. Jej hełm zniszczył huragan w 1725 r. W latach 1781-1784 dzięki staraniom Komisji Dobrego Porządku ratusz poddano gruntownej renowacji. Otrzymał wówczas kształt, który zasadniczo prezentuje dziś. Wieżę zwieńczono klasycystycznym hełmem projektu Bonawentury Solariego, a wykonania Antoniego Höhne. Na szczycie umieszczono białego orła (o wymiarach: rozpiętośc skrzydeł 2m, wysokość 1,8 metra). Na wschodniej elewacji Franciszek Cielecki namalował wizerunki królów z dynastii Jagiellonów, a pod wieżyczką środkową umieszczono kartusz z królewskimi inicjałami SAR (Stanislaus Augustus Rex). Kolejny poważny remont przeprowadzono w latach 1910-1913, kiedy zniszczono renesansowe polichromie, zastępując je czarnym boniowaniem, uznając, że nie przystoją "poważnemu charakterowi miasta północnoniemieckiego", jednak w 1913 r. na wieżę powróciły koziołki. Podczas walk o Poznań w 1945 r. ratusz poważnie ucierpiał. Wieża zawaliła się aż do czworobocznej gotyckiej podstawy, a wnętrze zostało uszkodzone przez wybuch bomby fosforowej. Renowację przeprowadzono w latach 1945-1954. Przywrócono wówczas renesansowy charakter elewacji, dodając jednak na attyce cytaty z Konstytucji PRL. Orzeł, który przetrwał II wojnę światową w ukryciu, powrócił na wieżę w 1947 r. Obecny mechanizm koziołków pochodzi z końca XX wieku (wymieniono go również w 1954). Koziołki bodą się codziennie o godzinie 12.00. Wygląd jak najbliższy projektowi J. B. di Quadro ze zmianami powstałymi po remoncie Komisji Dobrego Porządku przywrócił remont, który trwał w latach 1992-2002
[edytuj] Opis elewacji
Fasada zwrócona jest na wschód - ku Warcie. Jej charakterystyczna, trójkondygnacyjna loggia jest bogato zdobiona. Między łukami arkad parteru znajdują się parami kobiece alegorie cnót:
- cierpliwość (paciencia) z owcą oraz roztropność (prudencia) z lustrem
- miłość (charitas) z dwojgiem dzieci oraz sprawiedliwość (iusticia) z wagą i mieczem
- wiara (fides) z kielichem i mieczem oraz nadzieja (spes) z kadzielnicą i słońcem
- męstwo (fortitudo) ze złamaną kolumną oraz umiarkowanie (emperancia) przelewająca wodę z dzbana do misy
Ostatnią parę stanowią dwie sławne kobiety starożytności
- Lukrecja (Lucrecia) ze sztyletem wymierzonym we własną pierś oraz Kleopatra (Cleapairi) z wężami oplatającymi ramiona.
Pomiędzy parterem a pierwszym piętrem biegnie fryz z łacińskim tekstem , będącym przestrogą dla sędziów
Ponad pierwszym piętrem biegnie pas medalionów z wielkimi postaciami starożytności:
- braćmi: Gajuszem Grakchusem i Tyberiuszem Grakchusem
- Brutusem
- Archimedesem
- Witruwiuszem
- Wergiliuszem
- Homerem
- Justynianem Wielkim
- Horacym
- Spartakusem
- Heraklitem
Attykę zdobi poczet królów z dynastii Jagiellonów od Władysława II Jagiełły i Jadwigi Andegaweńskiej po Zygmunta II Augusta. Na osi symetrii znajduje się wieżyczka z zegarem połączonym z mechanizmem koziołków. Pod nim znajduje się monogram Stanisława Augusta Poniatowskiego.
[edytuj] Opis wnętrz
Wnętrze ratusza zajmuje obecnie Muzeum Historii Miasta Poznania, będące oddziałem poznańskiego Muzeum Narodowego.
[edytuj] Piwnice
Powstały na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwotnie było to jedno pomieszczenie o sklepieniu krzyżowo-żebrowym, wspartym na jednej, stojącej na środku kolumnie. Obecnie podzielone na cztery sale. W zwornikach znajdują się herb Poznania (skrzyżowane klucze) i biały lew z podwójnym ogonem w postawie bojowej - herb Czech, pochodzący z czasów Wacława II. Do XVII wieku izba pełniła funkcję magazynu kupieckiego, później (w XVII i XVIII wieku) znajdowało się tu więzienie z salą tortur, a w XIX wieku były to pomieszczenia restauracji.
[edytuj] Parter
Izby na parterze powstały pierwotnie w stylu gotyckim, zostały przebudowane w stylu renesansowym przez G. B. di Quadro, jedynie w jednej zachowało się pierwotne sklepienie. Architekt dobudował również dwie izby ze sklepieniami lunetowymi. Pierwotnie mieściło się tu między innymi miejskie archiwum.
[edytuj] Pierwsze piętro
Pierwsze piętro stanowiło zawsze najbardziej reprezentacyjny poziom ratusza. To tu mieściła się siedziba władz miejskich. Mieszczą się na nim najwspanialsze pomieszczenia ratusza:
[edytuj] Wielka Sień
Nazywana również Salą Wielką - renesansowa sala, dzieło Jana Baptysty di Quadro. Pierwotnie służyła jako miejsce obrad sądu miejskiego w sprawach zagrożonych najwyższymi wyrokami, głównie kryminalnymi. Nad wejściem do niej znajduje się fragment z Polityki Arystotelesa: Rada niewiasty jest ułomna, chłopca zaś niedoskonała, dopiero starość jest w radach pożyteczna, od strony Sali zaś widnieje cytat z psalmu 3: Usta sprawiedliwego głoszą mądrość i język jego głosi co słuszne. W Sali zachowało się przepiękne, oryginalne sklepienie żaglaste z lunetami, wsparte na dwóch filarach i konsolach przyściennych. Kasetony oraz piaskowcowe filary pokrywa ornament (na suficie jest to sgraffito). kryminalnymi. Nad wejściem do niej znajduje się fragment z Polityki Arystotelesa: Rada niewiasty jest ułomna, chłopca zaś niedoskonała, dopiero starość jest w radach pożyteczna, od strony Sali zaś widnieje cytat z psalmu 3: Usta sprawiedliwego głoszą mądrość i język jego głosi co słuszne. W Sali zachowało się przepiękne, oryginalne sklepienie żaglaste z lunetami, wsparte na dwóch filarach i konsolach przyściennych. Kasetony oraz piaskowcowe W kasetonach w północnej części sali znajdują się polichromowane stiukowe dekoracje przedstawiające:
- Herkulesa i Samsona - symbole siły
- Dawida w walce z Goliatem - symbol odwagi
- Marcus Curtius - symbol poświęcenia za kraj
Na niższych kasetonach znajdują się herby:
- herb Polski
- herb Litwy
- herb Sforzów (królowej Bony)
- herb Habsburgów (Katarzyny Habsburżanki)
- herb Poznania
- aniołek trzymający tabliczkę z datą ukończenia prac - 1555
Znaleźć tu można także podpisy artystów. Obok herbu Poznania widać narzędzia artysty, w tym dłuto i młotek oraz inicjały H. W., zaś pod herbem Sforzów znajduje się gmerk di Quaro. Opracowanie ideologiczne tych ozdób przypisuje się Józefowi Strusiowi lub Kasprowi Goskiemu.
W części południowej widnieją postaci zwierząt, zarówno realnych (słoń, lew, lampart, orzeł, nosorożec), jak też mitycznych (gryf, pegaz) oraz postaci bóstw symbolizujących ciała niebieskie: Słońce, Lunę (Księżyc), Merkurego, Wenus, Marsa, Jupitera (Jowisza) i Saturna. Układ tych postaci odzwierciedla układ ptolomejski.
Ponadto w kasetonach w kształcie krzyży znajdują się głowy:
- Mojżesza - symbol Starego Testamentu
- Jezusa Chrystusa - symbol Nowego Testamentu
Przy tej ostatniej znajduje się kolejny gmerk.
Na ścianie zachodniej znajdują się dwa portale z 1508 roku, które łączą w sobie cechy zarówno gotyku jak i renesansu. Na obitych pozłacaną blachą drzwiach wyciśnięte są herby Czech, które być może pochodzą jeszcze z czasów Wacława II.
Wśrod eksponatów uwagę zwracają wenecki globus z 1688 roku oraz popiersia rzymskich cesarzy z III i IV wieku wykopane we Włoszech w XVIII wieku
[edytuj] Sala Królewska
Niegdyś równie bogato zdobiona jak Wielka Sień służyła jako miejsce obrad rady miejskiej, jednak została zniszczona podczas II wojny światowej. Odrestaurowano ją w 1954 roku. Do dnia dzisiejszego ocalał renesansowy kominek wykonany w piaskowcu z 1541 roku, w którym zamiast polan obejrzeć można kamienne kule armatnie. Pochodzi on jednak nie z ratusza, lecz z budynku Wagi Miejskiej, skąd przeniesiono go w końcu XIX wieku podczas rozbiórki wagi. Z 1536 roku pochodzi zaś portal, przeniesony tu z kamienicy Stary Rynek 87. Nazwę swą sala zawdzięcza zdobiącym ją niegdyś portretom królów, obecne portrety pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego.
[edytuj] Sala Sądowa
W przeszłości służyła jako miejsce rozpatryania mniejszych spraw sądowych. Zachowała ona pochodzące z renesansowej przebudowy sklepienie lustrzane. Zdobią je polichromie powstałe począwszy od drugiej połowy XVI wieku po pierwszą połowę XIX. Najstarsze jest przedstawienie Bolesława Pobożnego, a najmłodsze Przemysła I znajdujące się na osi sali.
Na ścianie północnej znajdują się alegorie kontynentów:
- Azja - 2 poł. XVII wieku - kobieta z kadzidłem i głową lwa
- Afryka - XVIII wiek - kobieta z sokołem
- Europa - XVIII wiek - postać z głową konia
- Ameryka - 1621 roku - Indianin w pióropuszu
Do przeszłości sali nawiązuje obraz na ścianie (na prawo od wejścia) Aeropagus Maioris Poloniae, przedstawiający alegorię Sądu Ziemskiego z roku 1726, pędzla Wacława Graffa. Pod oknami na wprost wejścia posąg Stanisława Augusta Poniatowskiego dłuta Augustyna Schöpsa wystawiony "za doznane łaski", z 1783 roku. Sklepienie zdobione wizerunkami książąt Przemysła I i Bolesława Pobożnego oraz symbolicznymi przedstawieniami Afryki, Ameryki, Azji i Europy. Na ścianach łacińskie napisy, obrazy i herb miasta.
[edytuj] Drugie piętro
Pierwotnie pełniło funkcje gospodarcze. Po zniszczeniach II wojny światowej odbudowano je, przystosowując do funkcji wystawienniczych. Stropy wzorowano na tych z kamienic przy Starym Rynku.
[edytuj] Legenda o koziołkach
Gdy mistrz ślusarski Bartłomiej ukończył swój zegar i miał go zaprezentować radzie miasta oraz wojewodzie, którego również zainteresowała ta uroczystość, miano jakoby wydać ucztę ku czci możnych panów. Podczas przygotowań do uczty nieuważny kuchcik spalił sarnią pieczeń, a nie chcąc, aby błąd wyszedł na jaw, ukradł na podmiejskiej łące dwa młode koziołki. Nie udało mu się jednak sprawy zatuszować, gdyż koziołki uciekły z kuchni i wbiegły na ratuszową wieżę. Ku uciesze gości zaczęły trykać się rogami (według jednej z wersji zwróciły uwagę zgromadzonych na malutki pożar, od którego mogło spłonąć miasto). Rozbawiony wojewoda darował winę kuchcikowi, koziołkom życie, a mistrzowi Błażejowi nakazał dołączyć do mechanizmu owo "urządzenie błazeńskie".
[edytuj] Legenda o Królu Kruków
Pewnego dnia Bolko, syn trębacza z wieży ratuszowej, znalazł kruka z przestrzelonym skrzydłem. Chłopak ulitował się nad nim i wziął go do siebie, gdzie go pielęgnował. Pewnej nocy chłopca obudził karzełek w koronie i purpurowym płaszczu. Podziękował za okazaną dobroć i dał chłopcu małą złotą trąbkę, mówiąc, że ma jej użyć w razie niebezpieczeństwa. Po tych słowach zmienił się w kruka i odleciał. Kilka lat później, gdy Bolko zastąpił ojca na stanowisku ratuszowego trębacza, Poznań został zaatakowany przez obcą armię. Gdy napastnicy wdzierali się już na mury, młodzieniec przypomniał sobie o prezencie Króla Kruków. Wbiegł na wieżę ratusza i zaczął grać. Na horyzoncie zaczęły zbierać się czarne chmury, rosły z sekundy na sekundę, w pewnym momencie spostrzegł, że to nie chmury, lecz olbrzymie stada kruków, które spadły na atakującą armię, zmuszając ją do ucieczki. Cudowna trąbka zaginęła, gdyż Bolko upuścił ją z przerażenia, lecz pozostał hejnał. Należy tu również dodać, że wszystkie poznańskie jednostki lotnictwa w swoich znakach mają kruka.
