Ratusz Staromiejski w Toruniu
Z Wikipedii
Ratusz Staromiejski to główna budowla świecka toruńskiego Starego Miasta, gotycki budynek powstały etapami w ciągu XIII i XIV w., przebudowany w XVII w. i odbudowany po zniszczeniach w XVIII w., jeden ze znamienitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwszy dom kupiecki mieszczący sukiennice został wzniesiony prawdopodobnie na miejscu obecnego zachodniego skrzydła na podstawie przywileju mistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga. Z 1274 r. pochodzi następny przywilej na budowę wieży, z której zachowała się do dziś dolna część oraz kramów i ław chlebowych, na miejscu dzisiejszego wschodniego skrzydła ratusza. Według rekonstrukcji E. Gąsiorowskiego w końcu XIII wieku zabudowa Rynku Staromiejskiego składała się z dwóch równoległych budynków połączonych murami kurtynowymi, z wieżą w narożniku południowo-wschodnim.
Obecny kształt ratusz zawdzięcza głównie gruntownej przebudowie w latach 1391-1399, prowadzonej w stylu gotyckim, prawdopodobnie pod kierunkiem budowniczego miejskiego, mistrza Andrzeja. Oprócz nadbudowania wieży o dwie kondygnacje dokonano wtedy połączenia funkcji administracyjnych, handlowych i sądowniczych w jednym budynku, co było rozwiązaniem unikalnym w ówczesnej Europie. Ratusz zyskał formę czteroskrzydłowego budynku na planie prostokąta o wymiarach 44 × 52 m z wewnętrznym dziedzińcem dostępnym z przez cztery przelotowe bramy znajdujące się pośrodku każdego ze skrzydeł. Wieża została przykryta wysokim gotyckim hełmem (zniszczony w 1703 r.), stanowiącym charakterystyczny element dawnej panoramy miasta.
Manierystyczna przebudowa w latach 1602-1605, z inicjatywy burmistrza Henryka Strobanda i prawdopodobnie według projektu Antoniego van Obberghena polegała na podwyższeniu gmachu o jedno piętro. Nie zatarła ona gotyckiego charakteru ratusza, gdyż architekt przedłużając gotyckie wnęki zakończył je ostrymi łukami, wprowadziła natomiast elementy znane z architektury Gdańska - narożne nadwieszone wieżyczki i szczyty o niderlandyzującej dekoracji pośrodku każdego ze skrzydeł. Przebudowa toruńskiego ratusza jest ciekawym świadectwem uszanowania gotyckiej formy przez manierystycznego architekta.
W roku 1703 w czasie oblężenia miasta przez wojska szwedzkie doszło do poważnego pożaru ratusza. W jego wyniku uległ zniszczeniu prawie cały wystrój wnętrz, zawaliły się szczyty, a budynek do 1722 roku pozostawał bez dachu. W latach 1722-1737 dokonano odbudowy - wzniesiono nowe szczyty, odtworzono wnętrza, a od zachodu dobudowano ryzalit o późnobarokowych formach mający wzmocnić grożącą zawaleniem ścianę. Istniały również projekty przebudowy całego ratusza w stylu późnobarokowym, opracowane przez G.B. Cocchiego. W 1869 barokowy ryzalit zastąpiono zachowanym do dzisiaj neogotyckim. W XIX wieku dokonano również przebudowy niektórych wnętrz.
W latach 2003-2005 prowadzone były prace restauracyjne, w wyniku których dawny blask przywrócono wieży (odtworzono maswerkowe dekoracje malarskie, wyremontowano taras widokowy i zegar), wszystkim elewacjom (w tym także elewacjom wewnętrznym dziedzińca), czterem wieżyczkom narożnym oraz wyremontowano dach i wykonano iluminację budynku.
[edytuj] Opis
Ratusz Staromiejski jest położony blisko środka rynku, nieco przesunięty w kierunku wschodnim. W planie jest prostokątem zbliżonym do kwadratu o wymiarach 44 × 52 m, z wewnętrznym dziedzińcem. U zbiegu skrzydeł południowego i wschodniego wznosi się wieża, której dolna część pochodzi z 1274, a dwie ostatnie kondygnacje z 1385 r. Wszystkie skrzydła i dziedziniec są podpiwniczone, sklepienia piwnic pod skrzydłem wschodnim wspierają się na masywnych kamiennych kolumnach. Artykulacja wszystkich elewacji (w tym również od strony dziedzińca) jest jednolita i składa się z wysokich, wąskich wnęk o silnie oprofilowanych narożach zamkniętych spłaszczonym łukiem ostrym, przechodzących przez całą wysokość budynku. Naroża są zaakcentowane nadwieszonymi ośmiobocznymi wieżyczkami o dwóch kondygnacjach, na osiach skrzydeł znajdują się wystawki ze szczytami o manierystycznej dekoracji.
Na parterze znajdują się długie pomieszczenia, tzw. "kramy bogate" i ławy chlebowe (w skrzydle wchodnim) i sukiennice (w skrzydle zachodnim), po bokach rzędy małych bud handlowych, pierwotnie otwartych tylko na zewnątrz. W północno-wchodnim narożu mieści się pomieszczenie dawnej wagi, w którym pod sklepieniem zachowały się dwa pierścienie do zawieszania wagi, w skrzydle północnym, na wschód od przejazdu znajduje się dawna sala sądowa. W większości pomieszczeń na parterze zachowały się gotyckie sklepienia - w ławach chlebowych krzyżowo-żebrowe, w sukiennicach trójpodporowe, podobnie w wadze i sali sądowej.
Pierwsze piętro służyło celom reprezentacyjnym oraz mieściło Salę Radziecka, miejsce posiedzeń Rady Miejskiej. Bogata dekoracja tej sali z lat 1602-03, zniszczona w pożarze w 1703 r., składała się z boazerii ściennych z malowidłami gdańskiego malarza Antona Mōllera oraz z malowidła na stropie. Można domniemywać, że wystrój tej sali bogactwem dorównywał wystrojowi Sali Czerwonej gdańskiego ratusza Głównego Miasta. Największe pomieszczenie na piętrze, Wielka Sala Mieszczańska była miejscem ważnych wydarzeń miejskich, podejmowano w niej królów, odbywały się tutaj również sejmy i sejmiki Stanów Prus Królewskich. W 1645 zorganizowano w niej rozmowy między protestantami a katolikami, znane jako Colloquim Charitativum. W narożniku północno-wchodnim mieści się Sala Królewska, w której 17 czerwca 1501 r. zmarł król Jan Olbracht. Na piętrze zachowało się wiele portali i drzwi drewnianych pochodzących z czasu odbudowy w XVIII w., zdobionych intarsjami (np. drzwi do Sali Radzieckiej z 1735 r. z postaciami Minerwy i Apollina, do Sali Królewskiej z 1767 r. z postacią Stanisława Augusta Poniatowskiego).
Drugie piętro, dodane w latach 1602-05 służyło jako arsenał, a także biblioteka; spłonęła ona w 1703 r.
[edytuj] Zbiory
Obecnie w ratuszu mieści się główny oddział Muzeum Okręgowego. Na parterze skrzydła wschodniego zgromadzono zbiory sztuki gotyckiej i późnogotyckiej, głównie z Torunia i z terenu Śląska (Brzeg, Wrocław). Najcenniejszym zbiorem galerii sztuki gotyckiej są XIV-wieczne witraże pochodzące z kościołów Torunia i Chełmna. W skrzydle zachodnim umieszczono zbiory średniowiecznego i nowożytnego rzemiosła artystycznego Torunia, w tym XVII- i XVIII-wieczne drewniane formy do pierników, a także kamienne fragmenty dekoracji zamku krzyżackiego. Piętro służy głównie jako galeria malarstwa nowożytnego i nowoczesnego. Sala Mieszczańska mieści galerię toruńskiego portretu mieszczańskiego od XVI-XVIII w. (portrety Mikołaja Kopernika, Henryka Strobanda, a także malowane przez Bartłomieja Strobla), poza tym obrazy m.in. Matejki, Witkacego, Krzyżanowskiego, Malczewskiego, Fałata. Drugie piętro jest zarezerwowane na potrzeby wystaw czasowych.
[edytuj] Bibliografia
- E. Gąsiorowski, Ratusz Staromiejski w Toruniu, Toruń 2004 ISBN 83-87083-78-X
