Polanica-Zdrój

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Współrzędne: 50°24' N 016°31' E

Polanica-Zdrój

Herb Polanicy-Zdroju

Gmina
- rodzaj

Polanica-Zdrój
miejska

Burmistrz

Jerzy Kazimierz Terlecki

Powierzchnia

17,22 km²

Położenie

50° 24' N
16° 31' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

6966
404,5 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

57-320

Tablice rejestracyjne

DKL

TERC10
(TERYT)

5020108051

Miasta partnerskie

Telgte k. Münster

Położenie na mapie Polski

Urząd miejski³

ul. Dąbrowskiego 3
57-320 Polanica-Zdrój
tel. 74 868-06-00; faks 74 868-10-46
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Polanica-Zdrój (niem. Altheide Bad) to miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Położona jest w dolinie Bystrzycy Dusznickiej u podnóża masywu Piekielnej Góry (południowo-wschodni kraniec Gór Stołowych). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 6966 mieszkańców.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Polanica-Zdrój ma obszar 17,22 km², w tym:

użytki rolne: 26%
użytki leśne: 50%

Miasto stanowi 1,05% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	6966	100	3827	54,9	3139	45,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	404,5		222,2		182,3

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1942,49 zł.

[edytuj] Historia

Pierwsze wzmianki z 1347 dotyczyły osady otoczonej gęstymi lasami zwanej Heyde (u Puszczy lub wrzosowisko). Osada ta była własnością znanego śląskiego rodu rycerskiego von Glaubitz (Glubos), którzy rezydowali na zamku Szczerba. Jako posiadacz wymieniany był Nicolaus von Glubos, a w 1353 r. bracia Otto i Otto Schram von Glubosowie . W 1417 r. osada tworzyła wspólne dobra ze Szczytną, a ich właścicielem był Michel von Glubos.

Centrum Polanicy-Zdroju

W 2. połowie XV w. Polanica stała w połowie własnością rodziny von Lazan. W 1494 r. zmarł ostatni potomek tego rodu Sigmund Seidlitz von Lazan (Lasan) i ta część wsi stała się własnością Henryka Starszego Podiebradowicza, księcia ziębickiego, pierwszego hrabiego kłodzkiego, który podarował ją klasztorowi augustianów z Kłodzka. Druga połowa wsi, obejmująca również 2 łany, należała do kolejnych rodów rycerskich. Wreszcie i ta częśc stała się królewszczyzną. W 1538 r. obejmując 6 gospodarstw i młyn, została zakupiona od ostatniego właściciela von Ullersdorfa przez miasto Kłodzko, jako uposażenie dla szpitala. Około 1556 na północnym krańcu wsi powstało nowe osiedle Nowa Polanica (zw. Neuheide, obecnie Polanica Górna), w związku z czym Polanicę zaczęto nazywać Starą (Altheide).

W 1595 r. kłodzki konwent augustianów rozpadł się, a jego dobra przejęło kłodzkie seminarium jezuickie. Jezuici przystąpili energicznie do zagospodarowywania wsi, osadzając nowych gospodarzy. Dwa lata później Aelurius podaje w swojej Glaciographii (opisie Ziemi Kłodzkiej) wiadomość o istnieniu w okolicy wsi źródeł mineralnych. O Polanicy pisze: „Tak też i z kwaśnego źródła w Polanicy obcy ludzie z odległych miejscowości (jako że jego siłę i użyteczność dobrze rozumieją i uznają) gromadnie czerpią i używają. Częstokroć zdarza się, gdy wytworne szlacheckie zaślubiny w sąsiednich krainach się szykuje, że owa woda z polanickiego kwaśnego źródła w sporych ilościach jest odbierana, a następnie wyśmienitemu winu przedkładana, czeladzi nie dając jej ani łyka, wino każąc im pić.” Źródła te były nazywane „źródłami ropuch”, ponieważ często znajdowano w nich martwe żaby. Wskakiwały one do wody nic nie przeczuwając i na skutek wysokiej w niej zawartości kwasu węglowego, rozstawały się z życiem. Ale nadal nie były one wykorzystywane leczniczo. W 1630 r. założono tu folwark, a w 1631 w Polanicy odnotowano już 16 gospodarzy płacących podatki kościelne. Zagospodarowaną przez jezuitów Polanicę zniszczyli i spalili (m.in. dwór) w 1645 (wojna 30-letnia) Szwedzi z oddziału płk. Roberta Douglasa (jako generał był później jednym z dowódców Potopu szwedzkiego). W 1650 zakonnicy wznieśli na zboczu dol. Bystrzycy pałacyk w rodzaju pensjonatu, który znacznie rozbudowali po pożarze w 1699. W latach 1706-1707 zakon jezuitów wybudował okazały dwór z kaplicą, który zaczął służyć pierwszym kuracjuszom, docierającym do Polanicy od połowy XVIII w.

W 1747 roku wieś stanowiła nadal współwłasność jezuitów i szpitala w Kłodzku, od roku 1765 miała ona już trzech właścicieli: zakon jezuitów, szpital i radcę handlowego Genedla.

W roku 1773 został rozwiązany zakon jezuicki, a jego dobra przeszły na własność państwa pruskiego. W 1778 znaczna część majątku wraz ze źródłami znalazła się w rękach Fryderyka von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, później ministra górnictwa i hutnictwa w rządzie pruskim, pioniera industrializacji na Górnym Śląsku. Wyraźniejszy rozwój datuje się dopiero od XIX wieku, kiedy to nowy właściciel Polanicy kupiec kłodzki Joseph Grolms ocembrował jedno z pięciu tryskających wówczas źródeł (Józef), wzniósł dom zdrojowy (drewniane łazienki), i zamienił okoliczne pola na ogród. Wówczas też w Polanicy istniała już szlifiernia szkła, młyny wodne, tartak, browar, wytwórnia sadzy i leśniczówka. Kolejni właściciele uzdrowiska Storch i Rathmann wznieśli nowe, murowane łazienki. Przeprowadzili też badania wód mineralnych, a następnie zaadaptowali dwór pojezuicki na dom dla kuracjuszy.

W 1840 Polanica zasłynęła tym, że ma wodę skuteczną przeciwko „słabościom podbrzusza”. Właściwości wód polanickich zbadano ponownie i dokładnie w roku 1846. Równocześnie ze zdrojem istniała m.in. kuźnica, walcownia i fryszerka, zaś nad potokiem Lipnickim rozwijała się tzw. Nowa Polanica z cegielnią, szlifiernią szkła, topnią żelaza i innymi zakładami.

W 1873 r. zdrój wraz z przyległymi terenami nabył wrocławski przemysłowiec Wenzel Hoffmann i w następnym roku postawił dom inspektora zdroju i inne urządzenia. Od tego momentu datuje się ożywiony rozwój Polanicy jako renomowanego uzdrowiska. W wyniku starań nowego właściciela powstał rozległy park, zbudowano nową pijalnię wód, dom zdrojowy i teatr. W 1875 r. było już około 131 kuracjuszy. Od 1879 r. zaczęto wykorzystywać miejscowe złoże borowiny. Już w 1880 r. było około 300 kuracjuszy, a w 1890 - 726. Rozpoczęto butelkowanie wody mineralnej ze źródła "Jerzy" i jej wysyłkę.

W roku 1890 doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, co przyczyniło się do rozwoju uzdrowiska. W latach 1903-1904 roku następny właściciel, baron W. von der Goltz przeprowadził odwierty pozyskując nowe, bardzo wydajne źródła Wielka Pieniawa oraz Goplana. Odwiercenie tych źródeł (34 i 88 m głębokości) spowodowało zanik starych źródeł z wyjątkiem „Józefa”. W 1904 roku miejscowość nabyła spółka pod przewodnictwem radcy handlowego Georga Haasego (właściciela browaru we Wrocławiu), która w bardzo krótkim czasie doprowadziła uzdrowisko do rozkwitu, zajmując się także szeroko jego reklamą. Spowodowało to gwałtowny napływ kuracjuszy i ruch budowlany w Polanicy, która zatraciła wiejski charakter, stając się modnym kurortem o charakterystycznej willowo-pensjonatowej zabudowie.

Pijalnia wód

W latach 1905-1910 powstała nowoczesna rozlewnia wód mineralnych. W 1906 r. otwarto luksusowy dom kuracyjny o 130 pokojach - dzisiejsze sanatorium Wielka Pieniawa. Był on uważany za najnowocześniejszy na Śląsku, ponieważ posiadał własny zakład przyrodoleczniczy z pełnym wyposażeniem. Wybudowano nową kolumnadę z pijalnią (1906), powstał kompleks mieszczący pijalnię, salę spacerowo-koncertową i kawiarnię zdrojową, były tu także pokoje dla kuracjuszy. W 1909 ukończono budowę sanatorium kardiologicznego (dzisiaj szpital uzdrowiskowy "Zdroje"). Długoletnim dyrektorem i twórcą uzdrowiska (obok G. Haasego) był Georg Berlit. W roku 1900 w Polanicy było 1313 kuracjuszy, w 1907 - 4828, w 1910 - 6404, a w 1913 - 9024. W tych też latach powstała znaczna część zabudowy pensjonatowej i mieszkaniowej. Zakwaterowanie w uzdrowisku zapewniało około 10 hoteli i 120 pensjonatów, a leczeniem zajmowało się 12 lekarzy. Zbudowano dwa kościoły: katolicki pw. Wniebowzięcia N.M.Panny w 1912 i ewangelicki kościół pamiątkowy im. cesarza Fryderyka III w 1916, ufundowany częściowo przez rodzinę cesarską. Na początku I wojny światowej uzdrowisko zamknięto, a w domu zdrojowym urządzono szpital, ale już w 1915 r. wznowiono działalnośc zdroju. Specjalnie dla polskich kuracjuszy, w 1915 r. wydano przewodnik w jęz. polskim i do 1933 r. prowadzono takiż pensjonat.

Szeroko znana była huta szkła kryształowego Franza Wittwera, a serwis kieliszków Wenecja, projektu R.K. Koppela do dziś jest poszukiwany w antykwariatach.

We wczesnych latach międzywojennych liczba kuracjuszy dochodziła do 10 000. Z ważniejszych inwestycji okresu międzywojennego wymienić należy teatr zdrojowy na 700 miejsc, otwarty w 1925 r. i nowe łazienki z 1930 r. Dawny teatr zamieniono na kasyno, zmodernizowano i rozbudowano urządzenia lecznicze oraz rozległy park. W tym też okresie zbudowano tor saneczkowy i skocznię narciarską. Wysoki poziom miała orkiestra zdrojowa, wykonująca również utwory symfoniczne, pod długoletnim kierownictwem Albina Eschricha. W czasie drugiej wojny światowej rozbudowa uzdrowiska została zahamowana, ponownie sanatoria zamieniono na szpitale wojskowe. W miejsce kuracjuszy pojawili się ranni żołnierze. Po zakończeniu wojny, już 16 czerwca 1945 roku przybyli pierwsi polscy urzędnicy, nadając miejscowości nazwę Puszczyków-Zdrój, natomiast stacja kolejowa nosiła nazwę Wrześniów. Obie nazwy przetłumaczono z wieloznacznej niemieckiej nazwy Heide i stosowano je do maja 1946 roku, kiedy to Polska Komisja Nazewnictwa zmieniła je na Polanica-Zdrój. Polanica otrzymała prawa miejskie, pierwszym burmistrzem został Kazimierz Dąbrowski. Ponieważ na tym terenie nie prowadzono działań wojennych, uzdrowisko wkrótce zaczęło przyjmować polskich kuracjuszy.

Lecznicza sława Polanicy zwiększa się znacznie po 1950 roku dzięki chirurgii plastycznej zastosowanej po raz pierwszy w Polsce przez dr S. Michałka-Grodzkiego. Później dyrektorem Szpitala Chirurgii Plastycznej był prof. Michał Krauss, a od 1976 r. jest nim prof. Kazimierz Kobus. Szpital jest kuźnią kadr chirurgów plastycznych nie tylko dla kraju ale i zagranicy. W 2005 szpital przeniesiono do nowoczesnego obiektu. W 1974 powstał Zespół Uzdrowisk Kłodzkich z siedzibą w Polanicy, grupujący pod jednym zarządem obiekty sanatoryjno-uzdrowiskowe i rozlewnie wody mineralnej w Polanicy, Dusznikach i Kudowie. Kolejną znaną placówką medyczną jest otwarty w 1992 Ośrodek Litotrypsji zajmujący się bezoperacyjnym kruszeniem kamieni nerkowych.

Teatr zdrojowy

Łagodny, podgórski klimat oraz obfite źródła wód mineralnych stwarzają doskonałe warunki do wypoczynku, leczenia chorób układu krążenia i przewodu pokarmowego, a także zwalczania nałogu palenia tytoniu. Część uzdrowiskową otacza piękny park, pełen starych drzew i egzotycznych krzewów: różnokolorowych azalii, rododendronów i magnolii. Polanica-Zdrój dysponuje dobrą bazą leczniczą, turystyczną, rekreacyjną i sportową. Corocznie organizowane są ciekawe imprezy o zasięgu międzynarodowym i krajowym, np. Międzynarodowy Turniej Szachowy pamięci Akiby Rubinsteina, Międzynarodowy Festiwal Filmów Amatorskich POL-8 oraz Koncerty Muzyki Kameralnej i Organowej w wykonaniu artystów o światowej sławie. Polanica-Zdrój oprócz wspaniałej bazy leczniczo-wypoczynkowej posiada takie urządzenia rekreacyjne i kulturalne jak: 3 baseny kąpielowe (2 kryte i kąpielisko), letni tor saneczkowy, korty tenisowe, stajnię wierzchowców, teatr zdrojowy, bibliotekę miejską, kluby bilardowe oraz bardzo duże zaplecze gastronomiczne. Uzdrowisko jest ulubionym miejscem wypraw weekendowych dla mieszkańców Dolnego Śląska.

[edytuj] Kontrowersje w sprawie nazwy

Nazwy miejscowości i ich części ustalane są przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który, po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, publikuje wykazy nazw oraz ogłasza ich zmiany w Dzienniku Ustaw. Tak ustalone nazwy są oficjalnymi nazwami urzędowymi. Wszystkie inne formy nazw są nazwami potocznymi.

Nazwa miejscowości Polanica-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest właśnie formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Polanica Zdrój, jest natomiast formą potoczną. Do niedawna forma Polanica Zdrój była jednak podawana jako poprawna przez słowniki języka polskiego (np. przez „Nowy słownik ortograficzny PWN”). Powstawał przez to rozdźwięk pomiędzy formą urzędową nazwy tego miasta, a formą słownikową. Jednak te różnice przestały istnieć w 2004 roku. Wtedy to Rada Języka Polskiego uchwaliła, że dwuczłonowe nazwy wszystkich miejscowości z członem „Zdrój” występującym na drugim miejscu, należy pisać z łącznikiem, co znaczy, że również z językowego punktu widzenia obecnie jedynie poprawną formą jest Polanica-Zdrój.