Panie Janie

Z Wikipedii

Panie Janie to powszechnie znana piosenka. Dzieci uczą się jej w przedszkolu lub najpóźniej w szkole podstawowej. Wykonuje się ją najczęściej jako kanon dwu- lub czterogłosowy.

Panie Janie! Panie Janie!

Rano wstań! Rano wstań!

||: Wszystkie dzwony biją, :||

Bim, bam, bom, bim, bam, bom.

W Wielkiej Brytanii, Niemczech, a w następstwie również w innych krajach germańskich, panuje powszechne przekonanie, że jest to francuska piosenka dziecięca, i tak definiują ją nieliczne istniejące artykuły Wikipedii. ^[1] Jednak istnieją poważne przesłanki ku temu, by potraktować ją poważniej i zaliczyć do europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Kiedy pieśń pojawiła się w Polsce i stała się popularną piosenką dla dzieci, tego na razie nie wiadomo. Wiadomo za to, że zrobiła karierę w całej Europie. Przetłumaczono ją na większość języków europejskich.

Kanon ten znany jest również poza Europą: w Azji, w Afryce, w Ameryce Północnej. Czirokezi budzą Józefa na polowanie. Chińczycy śpiewają na tę samą melodię piosenkę o tygrysach lub o komarach. Piosenki te tak zadomowiły się w Chinach, że uważane są za chińskie piosenki ludowe.

W Internecie można znaleźć liczne kolekcje w wielu językach, jednak tekst w mniej znanych językach nie zawsze podawany jest bez błędów, a błędy powielane są w następnych kopiach. Przykładem może być tekst polski, pochodzący z materiałów dla niemieckich uczniów, uczących się piosenki w kilku wersjach językowych.

Spis treści 1 Historia 1.1 Niemcy 1.2 Francja 1.3 Hiszpania 2 Źródła i przypisy 3 Linki zewnętrzne 4 Teksty w różnych językach 5 Analiza tekstu 6 Analiza melodii 7 "Panie Janie" jako inspiracja w muzyce 8 "Panie Janie" jako inspiracja w literaturze i filmie 9 Inne zastosowanie melodii 9.1 Przykłady w języku angielskim: 9.2 Przykłady w języku esperanto: 9.3 Przykłady w języku niemieckim: 9.4 Przykłady w języku portugalskim: 9.5 Przykłady w języku hebrajskim: 9.6 Przykłady w języku chińskim:

[edytuj] Historia

Historia tego utworu sięga najprawdopodobniej późnego średniowiecza i związana jest z historią szlaków pielgrzymkowych do grobu św. Jakuba Apostoła.

Od IX w. do Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii podążają pielgrzymki - i to nie tylko z Hiszpanii, ale z bardzo odległych stron. ("Santiago" znaczyło pierwotnie "Święty Jakub", dziś znaczy tyle co "Jakub", przy czym odwołanie jest do postaci Apostoła Jakuba, a nie biblijnego Patriarchy Jakuba, syna Izaaka. Obecnie "Św. Jakub" to "San Santiago").

W ciągu wieków powstała cała sieć dróg, zwanych Drogą św. Jakuba, które wiodły od Morza Bałtyckiego przez Polskę, Niemcy, Szwajcarię i Francję aż do Santiago. Rekonstrukcja tych szlaków (rozpoczęta w 1986, trwająca nadal) była pierwszym projektem w ramach programu Europejskich Szlaków Kulturowych Rady Europy. Zob. Institut Européen des Intineraires Culturels w Luksemburgu - strony po francusku i angielsku.

Być może pierwotna wersja powstała w języku łacińskim, który w tamtych czasach był językiem liturgicznym i międzynarodowym - społeczność pielgrzymów mówiła przecież bardzo różnymi językami. Być może pieśń powstała w którejś z grup pątniczych w jej ojczystym języku i wersja łacińska była jednym z pierwszych tłumaczeń.

Quare dormis, o Iacobe,

Etiam nunc, etiam nunc?

||: Resonant campanae, :||

Din din dan, din din dan.

Nie jest łatwo dotrzeć do informacji na temat pochodzenia tej piosenki, gdyż wymaga to znajomości wielu języków i dostępu do zbiorów bibliotecznych w różnych krajach. Informacje w Internecie są raczej ubogie.

[edytuj] Niemcy

Uczestnicy pielgrzymek do Santiago de Compostela zwani byli pielgrzymami lub braćmi jakubowymi. ^[2] Dawniej pielgrzymi wędrowali pieszo, wędrówka trwała nieraz całe miesiące. Pątnicy wstawali bardzo wcześnie, by po porannej mszy świętej wyruszyć w dalszą drogę.

W XV wieku, na trasie do Santiago, powstała piosenka, wyśmiewająca leniwych pielgrzymów, którzy nie zrywali się na pierwszy dźwięk dzwonu. W XVII w. piosenka ta pojawiła się w Niemczech. ^[3]

Bohater kanonu nazywa się Bruder Jakob (Brat Jakub) lub Meister Jakob (Mistrz Jakub). Zwracamy się do niego bezpośrednio, w 2. os. l. poj. (du). "Brat Jakub" może oznaczać zarówno pielgrzyma, jak i prostego zakonnika. "Mistrz Jakub" może oznaczać rzemieślnika. Rzemieślnicy byli znacząca grupą wśród pielgrzymów. Pielgrzymka do Composteli była niejako obowiązkiem świeżo wyzwolonego czeladnika. Może również oznaczać budowniczego kościoła. Co najmniej od XI do XVI we Francji i w Hiszpanii istniał cech budowniczych kościołów o nazwie les Enfants du Maître Jacques (»Kinder von Meister Jakob« = Dzieci Mistrza Jakuba). Wiele z Niemieckich kościołów zostało zbudowanych przez "Mistrza Jakuba".

W Austrii prawdopodobnie był to również Bruder Martin (Brat Marcin).^[4]

[edytuj] Francja

Bohater kanonu nazywa się Frère Jacques (Brat Jakub). Zwracamy się do niego bardziej formalnie, w 2. os. l. mn. (vous).

[edytuj] Hiszpania

W języku hiszpańskim wyjątkowo bohater kanonu nosi cztery różne imiona: Martinillo, Fray Santiago, Fray Francisco lub Fray Felipe.

W katedrze w hiszpańskim mieście Burgos - ważnym etapie na Drodze św. Jakuba - znajduje się sławny zegar z XVI w. Charakterystycznym elementem są dwie postacie: większa - Papamoscas, od której zegar nosi nazwę - i mniejsza - Martinillo.
Papamoscas wybija pełne godziny, uderzając w dzwon i poruszając przy tym ustami, jakby śpiewał z trzymanej w dłoni partytury (stąd zapewne jego imię, oznaczające pawdopodobnie "połykacz much").
Martinillo wybija kolejne kwadranse, uderzając w dwa dzwonki trzymanymi w dłoniach młoteczkami. Jego imię powstało zapewne z połączenia męskiego imienia "Martín" ze słowem "martillo" (= młotek). ^[5]

Santiago pierwotnie znaczyło "święty Jakub Większy, Apostoł", dzisiaj to po prostu "Jakub".

[edytuj] Źródła i przypisy

• http://www.frankenpilger.de/ (de)
• http://www.celtoslavica.de/johannesritter/johannesritter.text/johannesritter_kap.3.html (de)
• http://www.webdonline.com/fr/services/forums/message.asp?id=298382&msgid=4831545&poster=0&ok=0 (fr)
• http://da.wikipedia.org/wiki/Mester_Jakob (da)
• http://cvc.cervantes.es/actcult/camino_santiago/quinta_etapa/burgos/papamoscas.htm (es)

1. ↑ patrz: Dyskusja do tego artykułu.
2. ↑ po niemiecku: Jakobsbrüder
3. ↑ Informacje wymagają weryfikacji. Pochodzą one ze strony w języku niemieckim, autorzy jednak nie podają źródeł.
4. ↑ patrz: "Panie Janie" jako inspiracja w muzyce
5. ↑ patrz: Dyskusja do tego artykułu.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Panie Janie - teksty w innych językach
• Melodia Panie Janie1 (midi)
• Melodia Panie Janie2 (midi)

[edytuj] Teksty w różnych językach

łacina Quare dormis, o Iacobe, Etiam nunc, etiam nunc? ||: Resonant campanae, :|| Din din dan, din din dan.

niemiecki Bruder Jakob, Bruder Jakob, Schläfst du noch? Schläfst du noch? ||: Hörst du nicht die Glocken? :|| Ding dang dong, ding dang dong.

niemiecki - inna wersja Meister Jakob, Meister Jakob, Schläfst du noch? Schläfst du noch? ||: Hörst du nicht die Glocken? :|| Ding dang dong, ding dang dong.

angielski Are you sleeping, are you sleeping, Brother John, brother John, ||: Morning bells are ringing, :|| Ding ding dong, ding ding dong.

francuski Frère Jacques, Frère Jacques Dormez-vous, dormez-vous? ||: Sonnez les matines, :|| Ding ding dong, ding ding dong.

włoski (ze strony włoskiej) Frà Martino, campanaro, Dormi tu? Dormi tu? ||: Suona le campane! :|| Din don dan, din don dan.

włoski - wersja 2 (ze strony włoskiej) [1] Frà Martino, campanaro, cosa fai? Non dormir! Suona il mattutino, suona il mattutino, din, don, dan, din, don, dan! Frà Martino, campanaro, è di già mezzodì! Suona allegramente, suona allegramente, din, don, dan, din, don, dan! Frà Martino, quand'è sera, dove sei? dove sei? Suona piano piano, è l'Ave Maria, din, don, dan, din, don, dan!

Frà Martino, stai sognando, di suonar, di suonar! Tutte le campane, tutte le campane, din, don, dan, din, don, dan! Frà Martino, campanaro, dormi tu? dormi tu? Suona le campane, suona le campane, din, don, dan, din, don, dan!

rosyjski - wersja 1 (ze strony włoskiej [2] , poprawiona pisownia) (Ta wersja jest również na płycie Rolfa Zuckowskiego [3] - piosenka w kilku językach: "Alle wecken Bruder Jakob".) Брат Иван! Эй! Брат Иван! Эй! Спишь-ли ты? Спишь-ли ты? ||: Звонят в колокольчик, :|| Динь-динь-динь, динь-динь-динь. Brat Iwan! Ej! Brat Iwan! Ej! Spisz-li ty? Spisz-li ty? ||: Zwoniat w kałakol’czik, :|| Diń-diń-diń, diń-diń-diń.

rosyjski - wersja 2 (ze strony niemieckiej [4] , (poprawiona pisownia) Братец Иаков, братец Иаков, Спишь-ли ты? Спишь-ли ты? ||: Слышишь звон на башне? :|| Дин-дан-дон, дин-дан-дон. Bratec Jakow, bratec Jakow, Spisz-li ty? Spisz-li ty? ||: Słyszisz zwon na basznie? :|| Din-dan-don, din-dan-don.

czeski - wersja 1 (poprawiona pisownia) Bratře Kubo, Bratře Kubo, Ještě spíš, ještě spíš? Venku slunce září, ty jsi na polštáři, vstávej již, vstávej již.

czeski - wersja 2 (ze strony niemieckiej [[5], poprawiona pisownia) Bratře Kubo, Bratře Kubo, Ještě spíš, ještě spíš? Slunce dávno září, ty jsi na polštáři, vstávej již, vstávej již.

esperanto - wersja 1 (ze strony w języku bułgarskim) [6] Frat’ Jakobo, frat’ Jakobo, Ĉu en dorm’? Ĉu en dorm’? ||: Iru sonorigu, :|| Bim, bam, bom... Bim, bam, bom... esperanto - wersja 2 (tłumaczenie: Jon Rømmesmo, Norwegia) - tekst niekompletny Ĉu vi dormas, ĉu vi dormas, Frato Jak', frato Jak'?

esperanto - wersja 3 (ze strony w języku francuskim [7]) i [8] Frato Jako, frato Jako, Levu vin, levu vin, ||: Jen la sonorilo, :|| Bim, bam, bom, bim, bam, bom. Frato Jako, frato Jako, Lavu vin, lavu vin, ||: Metu vian veston, :|| Bim, bam, bom, bim, bam, bom. Frato Jako, frato Jako, Kuru do, kuru do, ||: Tuj al la lernejo, :|| Bim, bam, bom, bim, bam, bom.

niderlandzki - wersja 1 (flamandzka) Broeder Jakob, broeder Jakob, Slaapt gij nog, slaapt gij nog? ||: Hoor de klokken luiden, :|| Bim bam bom, bim bam bom!

niderlandzki - wersja 2 (holenderska) Vader Jacob, Vader Jacob, Slaapt gij nog, slaapt gij nog? ||: Alle klokken luiden, :|| Bim bam bom, bim bam bom!

szwedzki - wersja 1 Broder Jakob, Broder Jakob Sover du, sover du? ||: Hör du inte klockan? :|| Ding ding dong, ding ding dong.

szwedzki - wersja 2 (ze strony niemieckiej) [9]) Broder Jakob, Broder Jakob Sover du, sover du? ||: Ring i dina klockor, :|| Ding ding dong, ding ding dong.

[edytuj] Analiza tekstu

Analiza uwzględnia tylko dostępne wersje w językach europejskich (poza albańskim), nie uwzględnia również tłumaczeń na język esperanto, które powstały w XX w.

• Imię bohatera piosenki

Brat Jakub
Brat Santiago = (święty) Jakub
Ojciec Jakub
Mistrz Jakub
Dzwonnik Marcin
"Martinillo"
Brat Marcin
Brat Jan
Pan Jan
Brat Filip
Brat Franciszek

• Co się dzieje?

Słychać dzwon(y).
Bohater piosenki śpi, choć powinien był wstać (domyślnie: jako pierwszy).
Bohater piosenki śpi i nie słyszy dzwonu (dzwonów).
Nie wiadomo, gdzie bohater piosenki jest.

• Co powinien zrobić?

Wstać na dźwięk dzwonu (dzwonów).
Bić w dzwon(y).
Dzwonić na poranną modlitwę / na jutrznię.
(W kilkuzwrotkowej włoskiej wersji: dzwonić na jutrznię, w południe i na nabożeństwo wieczorne / nieszpory.)

[edytuj] Analiza melodii

[edytuj] "Panie Janie" jako inspiracja w muzyce

• Trzecia część I symfonii Gustava Mahlera (Symfonia No. 1 D-dur "Tytan").
  Na początku tej części Mahler cytuje melodię piosenki Panie Janie (podając jej tytuł "Bruder Martin"), ale w tonacji d-moll, co nadaje kompozycji charakter marsza żałobnego. Zmiana trybu z dur na moll w tej melodii niekoniecznie jest pomysłem Mahlera, gdyż w XIX i na początku XX w. taka wersja była śpiewana w niektórych regionach Austrii i Mahler mógł ją znać.
• Panie Janie w stylu jazz (tekst: Ludwik Starski, muzyka: Henryk Wars, film: Zapomniana melodia [1938]).
• Płyta Bokaj Retsiem (anagram Meister Jakob) - "półamatorska, naiwna psychodelia ze złotego okresu niemieckiego rock'n'rolla" [1968]. recenzja z 2005 r.
• Piosenka zespołu The Beatles pt. "Paperback Writer" [1966] - w tle piosenki George Harrison i John Lennon śpiewają Panie Janie.
• Płyta polskiego zespołu Klezzmates pod tym samym tytułem [2005] – zawierająca muzykę klezmerską "własnego pomysłu".
  W utworze "Two Faces Of Klezzmates" słyszymy "dwutematyczną fugę o niebanalnie przeprowadzonym temacie, w której drugi temat stanowi znana melodia Panie Janie, z tym że w tonacji molowej". recenzja z 2005 r.

[edytuj] "Panie Janie" jako inspiracja w literaturze i filmie

[edytuj] Inne zastosowanie melodii

Melodia kanonu jest z powodzeniem wykorzystywana w praktyce przedszkolnej i w dydaktyce języków obcych. Do tej powszechnie znanej melodii układane są słowa, mające zachęcać do zabawy lub utrwalać słownictwo, względnie reguły gramatyczne języka obcego.

W Chinach wykorzystywana była do walki politycznej (jak kuplety z okresu po obaleniu cesarstwa (1911), zachęcające: "Razem bijmy obce potęgi, razem bijmy konserwatywnych konfucjanistów": "Dadao lie qiang, dadao Kongjia dian" - które nawet w 1926 (okresu współpracy maoistów z kuomintangowcami) pretendowały do roli hymnu narodowego! czy kuplety polityczne z Placu Tian'anmen z 1989 r.)

[edytuj] Przykłady w języku angielskim:

Tekst 1: (Piosenka do zabaw "paluszkowych") Where is Thumbkin? Where is Thumbkin? Here I am. Here I am. How are you this morning? Very well, I thank you. Run away. Run away. (Wszystkie zwrotki i sposób zabawy zob: [10]) Inna wersja zob: [11] How are you today, sir? I am fine, thank you. Happy day. Happy day. Inna wersja zob: [12] Run and hide!

Tekst 2: (Piosenka o burzy i deszczu [13]) I hear thunder, I hear thunder, Hark don't you? (oh don't you) Hark don't you? (oh don't you) Pit-a-patter raindrops, Pit-a-patter raindrops, I'm wet through, So are you. Sposób zabawy zob: [14] Inna wersja: [15]

Tekst 3: (Piosenka świąteczna, śpiewana w Australii na Boże Narodzenie) Where is Santa? Where is Santa? Here I am. Here I am. Merry, merry Christmas. Merry, merry Christmas. Ho, Ho, Ho. Ho, Ho, Ho.. Sposób zabawy (taniec) zob: [16]

Tekst 4: (Piosenka urodzinowa, z serialu telewizyjnego "Garfield Goose and Friends", odcinek "Peace and Quiet" [17]) Happy Birthday, Happy Birthday, Whoop-tee-doo, Whoop-tee-doo, May your day be pleasant, Open up your present, Just for you, Just for you,

[edytuj] Przykłady w języku esperanto:

Tekst 1: (Części ciała i czynności) [18] Per okuloj, per okuloj vidas ni, vidas ni, vidas per okuloj, vidas per okuloj, vidas ni. Per oreloj - aŭdas ni ... Per la nazo - flaras ni ... Per la buŝo - kantas ni ... Per la mano - skribas ni ... Per la gamboj - kuras ni ...

Tekst 2: (Piosenka o gąsieniczce) Eta raŭpo, eta raŭpo, venas jen, venas jen, grimpas sur Christina, grimpas sur Christina, iras for, iras for. Tekst 3: (Piosenka o misiu ) Urso bruna, urso bruna estas mi, estas mi bruna kaj malgranda, bruna kaj malgranda estas mi.

[edytuj] Przykłady w języku niemieckim:

Tekst 1: (Przyimki z Dativem) Aus, bei, mit, nach, (2x) seit, von, zu, (2x) alle brauchen Dativ, (2x) immerzu. (2x)

[edytuj] Przykłady w języku portugalskim:

Tekst 1: (Piosenka do zabaw "paluszkowych" Os Dedinhos, podobna do angielskiej Where is Thumbkin?) Polegares, polegares Onde estão Aqui estão Eles se saúdam Eles se saúdam E se vão E se vão (Wszystkie zwrotki zob: [19] In Portuguese)

[edytuj] Przykłady w języku hebrajskim:

Tekst 1: (Piosenka אחינו יעקב - "Ahinu Ya'akov", o ruchu drogowym) אחינו יעקב! אחינו יעקב! סע לאט! סע לאט! אם תסע מהר, יתפוס אותך שוטר! סע לאט! סע לאט! (Przekład angielski zob: [20] In Hebrew)

[edytuj] Przykłady w języku chińskim:

Tekst 1: (Piosenka polityczna: "Razem bijmy obce potęgi" kandydująca w 1926 do roli hymnu narodowego Republiki Chińskiej) 打 倒 列 強， 打 倒 列 強， da3dao3 lie4 qiang2, da3dao3 lie4 qiang2, 除 軍 閥， 除 軍 閥； chu2jun1 fa2, chu2jun1 fa2, 努 力 國 民 革 命， 努 力 國 民 革 命， nu3li4 guo2min2ge2ming4, nu3li4 guo2min2ge2ming4, 齊 奮 鬥， 齊 奮 鬥。 qi2fen4 dou4, qi2fen4 dou4. 打 倒 列 強， 打 倒 列 強， da3dao3 lie4 qiang2, da3dao3 lie4 qiang2, 除 軍 閥 ， 除 軍 閥； chu2jun1 fa2, chu2jun1 fa2; 國 民 革 命 成 功， 國 民 革 命 成 功， guo2min2ge2ming4 cheng2gong1, guo2min2ge2ming4 cheng2gong1, 齊 歡 唱， 齊 歡 唱。 qi2huan1 chang4, qi2huan1 chang4. (Przekład angielski zob: [21])