Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Pańszczyzna - Wikipedia, wolna encyklopedia

Pańszczyzna

Z Wikipedii

Pańszczyzna – przymusowa, bezpłatna praca głównie na roli (również w innych usługach) chłopów na rzecz pana w zamian za zezwolenie na użytkowanie przez nich ziemi. Wykształciła się w Europie w okresie feudalnym, po czym powoli zaczęła zamierać w wyniku przechodzenia na czynsz.

Spis treści

[edytuj] Przyczyny powstania pańszczyzny i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy pana za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja, jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV w. nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. konstytucja toruńska upowszechniła w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II poł. XVI w., w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej. W połowie XVII w. pańszczyzna dochodziła do 4-5 dni, zaś w XVIII w. nieraz do 6-7 czy też nawet 10 dni. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie - po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość "osobodni roboczych" w tygodniu.

[edytuj] Rodzaje pańszczyzny

  • Pańszczyzna sprzężajna (ciągła) – chłopi uprawiali ziemię własnymi środkami, narzędziami i przy użyciu własnych zwierząt
  • Pańszczyzna piesza – pociągano do niej bezrolnych chałupników, komorników i zagrodników, aby służyli u pana
  • Pańszczyzna wydziałowa (jutrznia) – wprowadzona w XVII-XVIII w., jako odpowiedź panów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, który miał być uprawiony, z którego zbierano zboże
  • Tłoki, daremszczyzny lub gwałty – określenie dla pańszczyzny nadzwyczajnej w szczególnych porach roku (np. w czasie żniw lub orki)

[edytuj] Dokumenty odnoszące się do problemu pańszczyzny

  • Statut nieszawski z 1454 r. zaostrzał karę za przechowywanie zbiegłych chłopów i zakazywał zatrudniania ich w innych folwarkach, co wpłynęło na proces uzależnienia chłopa od dworu
  • Przywilej piotrkowski – podpisany w 1496 r. przez Jana Olbrachta. Przywiązywał on chłopów do ziemi zezwalając jedynie jednemu chłopu na rok opuścić wieś. Zdecydowanie ograniczyło to wychodźstwo chłopów
  • Przywilej toruński – podpisany w 1520 r. Oficjalnie ustalano powszechną, obowiązkową pańszczyznę w wysokości jednego dnia w tygodniu
  • 1532 – zakaz opuszczania przez chłopów wsi (ostateczna utrata wolności osobistej
  • 1543 – zezwolenie na swobodne ustalanie przez szlachtę wymiaru godzin pracy w zakresie pańszczyzny
  • Konstytucja 3 Maja – roztoczenie opieki państwa nad stanem chłopskim i zachęcanie dziedziców do podpisywania z chłopami umów czynszowych
  • Ustawa o sprzedaży królewszczyzn z 1792 r. – wydana w przededniu wojny z Rosją w celu ratowania skarbu państwowego. Zapewniała chłopom osiadłym w królewszczyznach własność posiadanego gruntu i wolność osobista (po rozwiązaniu kontraktu z dziedzicem)
  • Uniwersał połaniecki podpisany w obozie pod Połańcem 7 maja 1794 – ustanowienie urzędu dozorców mających pośredniczyć w sporach dworu z wsią, zapewnienie chłopom wolności osobistej (możność opuszczenia wsi po spełnieniu warunków zapisanych w dokumencie) i nieusuwalności z ziemi na której gospodarują o ile sami nie spełniali warunki umowy z dworem, zmniejszenie wymiaru pańszczyzny.
  • 1794 – ustawa opracowana przez Kołłątaja miała zapewniać ziemię uczestnikom powstania, a w razie ich śmierci – ich synom. Byłoby to pierwsze uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich.
  • 1823 – Zniesienie pańszczyzny na terenie zaboru pruskiego
  • 1848 – Zniesienie pańszczyzny na terenie zaboru austriackiego w celu pozyskania sobie wsi pod presją powstania krakowskiego i rabacji galicyjskiej
  • 1864 – Zniesienie pańszczyzny na terenie zaboru rosyjskiego, opóźnione w stosunku do Rosji (1862) z powodu powstania styczniowego

[edytuj] Skutki i następstwa pańszczyzny

  • Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich)
  • Uzależnienie chłopa od dworu
  • Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy)
  • Powstania chłopskie w XVI w., które były krwawo tłumione przez szlachtę
  • Powstanie silnego rozwarstwienia majątkowego szlachty i nie-szlachty, dominacja tej pierwszej w handlu (a tym samym osłabienie siły stanu mieszczańskiego)
  • Upadek patriotyzmu u chłopów i powstanie mitu o wyłącznej odpowiedzialności szlachty za sprawy bezpieczeństwa narodu
  • Utrata zysków dla miast, które wcześniej korzystały na handlu ze wsiami (z powodu braku pieniędzy), a w wyniku tego powolny upadek gospodarczy dużej ilości miasteczek
  • Rozwój kultury sarmackiej

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu