Oliwa (dzielnica Gdańska)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

**Oliwa**
Dzielnica Gdańska

Data przyłączenia do Gdańska	1926
Powierzchnia	18,23 km²
Populacja (2004) - liczba ludności - gęstość	19 824 1 087/km²
Kod pocztowy	80-300 do 80-399

Oliwa (kaszb. Òlëwô, łac. i niem.: Oliva) – od 1926 roku dzielnica Gdańska (wcześniej była odrębnym miastem ), od wschodu granicząca z Przymorzem i Żabianką, od północy – z Sopotem, od południa – z dzielnicami Strzyża, VII Dwór i Brętowo, od zachodu z Matarnią i Osową. Jest otoczona od zachodu wzgórzami morenowymi porośniętymi Lasami Oliwskimi tworzącymi Trójmiejski Park Krajobrazowy. Obszar Oliwy, w większej części odwadniany jest przez Potok Oliwski i jego dopływy.

[edytuj] Podstawowe dane

Liczba mieszkańców (2004): 19,8 tys. (94,6 tys. w granicach z 1926 r.)
Powierzchnia: 18,2 km² (29,3 km² w granicach z 1926 r.)
Położenie: 54°24' N 18°33' E

[edytuj] Etymologia nazwy

Istnieją dwie hipotezy dotyczące pochodzenia nazwy. Pierwsza z nich (wysunięta niedawno przez polskich językoznawców) wskazuje na Oławę – hipotetyczną i nie występującą w żadnych źródłach słowiańską nazwę przepływającego przez Oliwę potoku. Druga (przez wieki istnienia klasztoru oliwskiego uznawana za jedyną) wywodzi jej pochodzenie od drzewka oliwnego (łacińskie: oliva) – biblijnego symbolu, do którego mieliby odwołać się cystersi nadając nazwę klasztorowi i miejscowości. Bezspornym faktem jest, że po raz pierwszy nazwę w formie Olyva wymienia dokument z 1188r.

[edytuj] Historia Oliwy

Nie wiadomo kiedy powstała Oliwa, choć badania archeologiczne wskazują na osadnictwo na tym terenie już we wczesnej epoce żelaza, a tradycja cysterska (niepotwierdzona przez inne źródła) wspomina o istniejącej w Oliwie siedzibie książąt pomorskich.

Archikatedra Oliwska

Pierwsza wzmianka o Oliwie dotyczy fundacji klasztoru cystersów w 1186 roku. Zakonnicy uzyskali wtedy od pomorskiego księcia Sambora I (akt nadania z 1188 roku) kilka osad – w tym Oliwę, która na długie wieki stała się wsią klasztorną, a jej historia związała się bezpośrednio z historią opactwa cysterskiego.

1224 (1226?) i 1234 (1236?) – napady Prusów
1246, 1247, 1252 – napady Krzyżaków
1308 – najazd brandenburski
1350 – pożar w klasztorze
1433 – najazd husytów
1577 – zniszczenie Oliwy przez gdańskich żołnierzy
1626 – najazd Szwedów
28 listopada 1627 – bitwa pod Oliwą
1656 – najazd Szwedów
3 maja 1660 – pokój oliwski (koniec potopu szwedzkiego)
1733-1734 – zniszczenia w czasie wojny sukcesyjnej

W wyniku I rozbioru Polski Oliwa (licząca około 70 zabudowań) znalazła się w państwie pruskim. Pruskie władze skonfiskowały cały majątek cystersów, opatowi oliwskiemu przyznając pensję, a klasztorowi odszkodowanie.

W 1807 roku Oliwę zajęły wojska napoleońskie, które w klasztorze urządziły lazaret. Oliwa znajdowała się w obrębie Wolnego Miasta Gdańska – w praktyce do 1813 roku, kiedy do Oliwy wkroczyły wojska rosyjskie.

Kościół św. Jakuba w Oliwie

W 1815 roku Oliwa, wraz z Gdańskiem, zostaje przyłączona do Królestwa Prus.

W 1831 zostaje ostatecznie zlikwidowane opactwo cysterskie. Kościół klasztorny staje się katolickim kościołem parafialnym, a dotychczasowy kościół parafialny (pod wezwaniem św. Jakuba) zostaje oddany na użytek gminy ewangelickiej. Parafia oliwska obejmowała wówczas swym zasięgiem obszar kilkunastu miejscowości m.in.: Sopot, Wrzeszcz, Zaspa, Nowy Port, Wysoka i Rynarzewo.

Pierwszym wójtem Oliwy zostaje mianowany w 1852 r. Gustaw Schilling.

W 1864 roku do Oliwy przyłączono Polanki i Dolinę Schwabego (Schwabenthal) czyli część dzisiejszej Doliny Radości. W roku 1907 przyłączono do Oliwy gminę Jelitkowo (Glettkau) i osady: Żabianka (Poggenkrug) oraz Konradshammer (w miejscu dawnej osady Przymorze).

W 1870 r. wybudowano połączenie kolejowe z Gdańskiem i Koszalinem, zaś w 1874 r. Oliwa staje się gminą miejską, której pierwszym naczelnikiem zostaje Georg Czachowski. W tym czasie wybrukowano pierwszą ulicę (obecnie ul. Opata Rybińskiego) oraz założono pierwszą linię tramwaju konnego w Oliwie.

Wybudowanie linii tramwajowych do Wrzeszcza (1901) oraz Jelitkowa (1908) przyczyniło się do dalszej rozbudowy Oliwy. W 1909 roku zbudowano nowy dom zdrojowy i molo w Jelitkowie. W 1907 roku powstała oliwska gazownia; zaś w 1911 r. do Oliwy doprowadzono bieżącą wodę, choć kanalizacja pojawiła się dopiero dziesięć lat później. W 1912 r. założono w parku oliwskim ogród botaniczny.

Stacja kolejowa Gdańsk-Oliwa

Granice utworzonego postanowieniem traktatu wersalskiego z 1919 roku (wszedł w życie w 1920 roku) Wolnego Miasta objęły Oliwę.

W 1920 roku zakończono budowę ewangelickiego Kościoła Pojednania (obecnie – pw. Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, w 1945 przejęty przez cystersów). Lata dwudzieste przyniosły dalszą rozbudowę Oliwy, w tym powstały m.in.: fabryka farb i lakierów "Daol" i fabryka czekolady "Anglas" (do dziś istnieją budynki fabryki czekolady) oraz wytwórnia środków spożywczych "Dr. Oetker" (obecnie funkcjonuje pod starą nazwą).

W 1921 roku burmistrzem Oliwy został Herbert Creutzburg, który doprowadził do bankructwa gminy. Zarządzana komisarycznie Oliwa została włączona do Gdańska (1 lipca 1926) i od tej pory jest dzielnicą tego miasta, pomimo próby odłączenia po II wojnie światowej.

W 1922 roku kościół oliwski stał się siedzibą biskupa Edwarda O'Rourke – najpierw administratora apostolskiego dla Wolnego Miasta Gdańska, a potem pierwszego ordynariusza nowoutworzonej (1925) diecezji gdańskiej.

W 1927 roku w pałacu opatów zostało utworzone muzeum (Staatliches Landesmuseum für Danziger Geschichte). Dyrektorem muzeum został mianowany Erich Keyser.

1 września 1939 r. wybuchła II wojna światowa. Wolne Miasto Gdańsk (w tym Oliwa) oraz polskie województwo pomorskie zostały włączone do III Rzeszy jako Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreußen). Zajęta przez wojska radzieckie 25 marca 1945 roku; razem z Gdańskiem wróciła do Polski.

W 1957 r. do Oliwy przeniesiono Technikum Wychowania Fizycznego na bazie którego utworzono Studium Nauczycielskie Wychowania Fizycznego a 12 lat później Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego, przemianowaną w 1981 r. na Akademię Wychowania Fizycznego, obecnie funkcjonuje pod nazwą Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu.

Po utworzeniu Uniwersytetu Gdańskiego (skr.: UG) na jego potrzeby na początku lat siedemdziesiątych w Oliwie powstały dwa nowe budynki – dla Wydziału Humanistycznego i Wydziału Matematyki i Fizyki; wkrótce zbudowano też rektorat, domy studenckie, hotel asystencki i stołówkę, będące zalążkiem uniwersyteckiego miasteczka.

Dwukrotnie w czasie pobytu w Gdańsku w czerwcu 1987 r. oraz w czerwcu 1999 r. papież Jan Paweł II zamieszkał w specjalnie przygotowanym apartamencie nieopodal oliwskiej archikatedry.

Gdański ośrodek regionalny Telewizji Polskiej 18 grudnia 1996 r. rozpoczął nadawanie programu telewizyjnego ze studia w Oliwie usytuowanego przy ul. Józefa Czyżewskiego 42 (już w 1987 r. z poprzedniego ośrodka we Wrzeszczu przeniosła się część służb technicznych).

Wydz. Prawa i Administracji Uniw. Gdań.

XXI wiek Oliwa rozpoczęła otwarciem nowego budynku Wydziału Prawa i Administracji UG oraz planami dalszej rozbudowy kampusu uniwersyteckiego

Ludność:

1772 r. – ok. 500 mieszkańców
1860 r. – ok. 2000 mieszkańców
1890 r. – ponad 4000 mieszkańców
1900 r. – prawie 6500 mieszkańców
1905 r. – ponad 7500 mieszkańców
1910 r. – ponad 9000 mieszkańców
1918 r. – ok. 11 000 mieszkańców
1924 r. – prawie 14 000 mieszkańców
...
2004 r. - jako dzielnica 19 824 mieszkańców (94,6 tys. mieszk. w granicach z 1926 r.)

Nowy Pałac Opatów (zbud. 1754-1756)

[edytuj] Komunikacja

Kolejowa
- W Oliwie znajduje się stacja kolejowa z dworcem obsługująca zarówno połączenia podmiejskie (SKM) jak i liczne połączenia dalekobieżne.
Autobusy – dwa węzły przesiadkowe położone po obu stronach dworca zapewniają dogodne połączenia z przyległymi dzielnicami Gdańska, Sopotu i Gdyni, stanowią je pętle autobusowe:
- Dworzec kolejowy
  - 127 kier. Wrzeszcz PKP przez Przymorze, Zaspę
  - 139 kier. Przymorze Uniwersytet SKM
  - 143 kier. Sopot os. Przylesie (sanat. Leśnik)
  - 199 kier. Suchanino przez Przymorze, Wrzeszcz
- Pętla Tramwajowa
  - 117 kier. Jelitkowo Kapliczna / Sopot Przylesie
  - 122 kier. Sopot Kam. Potok / Wrzeszcz PKP
  - 169 kier. Osowa Przesypownia
  - 171 kier. Gdynia Karwiny "Tesco" przez Osową
  - 179 kier. Osowa PKP przez Wysoką (w godzinach porannych przez ZOO)
  - 222 kier. ZOO
  - 622 kier. Sopot Dolny – Haffnera / ZOO (linia sezonowa)
Tramwaje
- Zwykle:
  - 6 kier. Jelitkowo / Centrum
  - 12 kier. Zaspa / Siedlce
  - 15 kier. Nowy Port
- Podczas remontów torowisk:
  - 6 kier. Jelitkowo / Centrum
  - 12 kier. Jelitkowo / Siedlce
  - 15 kier. Nowy Port

[edytuj] Muzea

Muzeum Diecezjalne - Gdańsk-Oliwa, ul. Cystersów 16
Muzeum Narodowe w Gdańsku:
- Oddział Sztuki Współczesnej - Gdańsk-Oliwa, ul. Cystersów 15a (Pałac Opatów)
- Muzeum Etnograficzne - Gdańsk-Oliwa, ul. Cystersów 19 (Spichlerz Opacki)
Zabytkowa Kuźnia Wodna - Gdańsk-Oliwa, ul. Bytowska 1

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

Park im. Adama Mickiewicza w Oliwie

Archikatedra Oliwska
- Międzynarodowe Festiwale Muzyki Organowej (od 1958 r. organizowane corocznie latem w archikatedrze)
Kościół św. Jakuba
Pałac Opatów
Park im. Adama Mickiewicza
- Ogród botaniczny z alpinarium i palmiarnią
Spichlerze
Szafarnia
Dom bramny (zwany Domem Zarazy)
Stajnia opacka
Zabytkowa Kuźnia Wodna oraz młyny nad Potokiem Oliwskim
Dwory na Polankach
Lasy Oliwskie:
- Miejski Ogród Zoologiczny Wybrzeża
- Głazy narzutowe: Diabelski Kamień i Kamienna Twarz
- Rezerwat przyrody Źródliska w Dolinie Ewy
- platforma widokowa na górze Pachołek (100,8 m n.p.m.) oraz pomnik Bitwy pod Oliwą (również z widokiem na morze) na pobliskim wzgórzu