Marek Sobieski (starosta krasnystawski)
Z Wikipedii
Marek Sobieski herbu Janina (24 maja 1628 w Złoczowie r. - 3 czerwca 1652 pod Batohem), polski magnat, starosta jaworowski i krasnystawski, rotmistrz wojsk koronnych.
Był najstarszym synem Jakuba Sobieskiego i jego drugiej żony Teofili z Daniłowiczów, bratem króla Jana III Sobieskiego. Nie założył rodziny.
Spis treści |
[edytuj] Edukacja
Początkowe nauki Marek Sobieski pobierał zapewne w domu rodzinnym. Dnia 29 października 1639 r. ojciec uzyskał zgodę królewską na scedowanie mu starostwa jaworowskiego. W 1640 r. opatrzony ojcowską instrukcją, pod opieką Pawła Orchowskiego, udał się Marek Sobieski wraz z bratem Janem do Krakowa, gdzie do marca 1643 r. uczył się w Szkołach Nowodworskich, a od półrocza letniego tego roku studiował na Uniwersytecie Krakowskim. Dnia 29 kwietnia 1642 r. wygłosił w imieniu ojca mowę na pogrzebie biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika. Już jako student w czerwcu 1643 r. brał udział w uroczystości przeniesienia Szkół Nowodworskich do nowej siedziby naprzeciw kościoła św. Anny i wygłosił mowę na cześć obecnego przy tym akcie Władysława IV Wazy (Oratio graciarum netoria....). W 1644 r. objął z cesji ojca starostwo krasnostawskie, przekazując jaworowskie bratu Janowi. W lutym 1646 r. wraz z bratem Janem, wyjechał za granicę, by kontynuować tam naukę stosownie do przygotowanej przez ojca instrukcji. Ochmistrzem dworu młodych Sobieskich i zarazem autorem diariusza ich podróży był Sebastian Gawarecki. Przez Niemcy i Niderlandy dotarł Sobieski do Paryża, gdzie odbywał prywatne studia (czerwiec 1646 r. - maj 1647 r.). Oprócz pogłębiania znajomości języków i przedmiotów humanistycznych odbywał ćwiczenia rycerskie (szermierka, jazda konna). Bracia odbyli następnie objazd Francji (maj - październik 1647 r.) i odwiedzili Anglię (październik - listopad 1647 r.), następnie udali się do Niderlandów (Zjednoczonych Prowincji), gdzie poznawali sztukę fortyfikacyjną. W połowie czerwca 1648 r. otrzymali listy z Polski wzywające ich do powrotu do domu; w końcu września 1648 r. dotarli do Zamościa.
[edytuj] Kariera polityczna i wojskowa 1648 - 1651
Marek Sobieski wziął udział w elekcji Jana Kazimierza. Sufragia podpisał z wojewodą ruskim. Natychmiast też przystąpił, wraz z bratem Janem, do zaciągania własnych chorągwi, stawiając się pod komendę wojewody ruskiego, księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (100-konna rota husarska Marka Sobieskiego była w kompucie koronnym od I kwartału 1649 r.). Uczestniczył w uroczystościach z okazji koronacji Jana Kazimierza, był posłem na sejmie koronacyjnym. W 1640 r. na czele swojej chorągwi, która wchodziła wówczas w skład dywizji podczaszego koronnego Mikołaja Ostroroga, brał udział w obronie Zbaraża (lipiec-sierpień 1649 r.), uczestniczył w wielu wycieczkach na pozycje kozackie. Dnia 13 lipca 1649r. odznaczył się przy powstrzymywaniu szturmu kozackiego na wały zbaraskie. Swą postawą zdobył znaczną popularność w wojsku i poparcie Jeremiego Wiśniowieckiego. Dnia 22 listopada 1649 r. zebrane w kole rycerskim pod Lwowem wojsko poleciło swym posłom na Sejm, aby upomnieli się o nagrodę dla niego.
Marek Sobieski był posłem województwa ruskiego na sejm 1649/50r. W 1650 r. służył pod rozkazami Jeremiego Wiśniowieckiego, pod Kamieńcem Podolskim we wrześniu tego roku przejściowo zastępował go w dowodzeniu pułkiem. Po zakończeniu walk pod Kamieńcem Podolskim odesłał chorągiew na leża zimowe. Po raz kolejny reprezentował województwo ruskie na sejmie w końcu 1650 r. W ramach przygotowań do zimowo wiosennej kampanii hetmana Marcina Kalinowskiego zaciągnął dodatkowo chorągiew kozacką (w kompucie koronnym od I kwartału 1650). Na kampanię przeciw Kozakom stawił się pod Winnicą dopiero 19 marca 1651 r. W walkach z pułkiem Iwana Bohuna stracił tabory swej chorągwi. Był już w tym czasie dowódcą pułku jazdy. Gdy wojsko dotarło do Baru (24 marca 1651 r.) hetman Kalinowski skierował chorągwie na kwatery; pułk Sobieskiego wraz z pułkiem Wiśniowieckiego został rozłożony w Stanisławowie i sąsiednich wioskach. W kwietniu ruszył Sobieski ze swym pułkiem pod Kamieniec Podolski, który miał dać oparcie siłom hetmana Kalinowskiego. Pod Kamieńcem Podolskim stanął 22 kwietnia 1651 r., lecz wkrótce, obawiając się utraty łączności z głównymi siłami kasztelana krakowskiego Mikołaja Potockiego, ruszył na Husiatyń (7 maja 1651r.). Uczestniczył w bitwie z Kozakami pod Kupczyńcami (12 maja 1651r.). Do obozu wojsk koronnych pod Sokalem stawił się 22 maja 1651r. Według nowego podziału na pułki, dwie z jego chorągwi weszły w skład pułku Mikołaja Potockiego. Sobieski wyróżnił się podczas bitwy pod Beresteczkiem (28 - 30 czerwca 1651 r.); w nagrodę otrzymał jako łup wojenny szablę po Tuhaj-beju. Brał następnie udział w kampanii białocerkiewskiej, w bitwie pod Białą Cerkwią (23 listopada 1651r.) walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego, dowodzącego pułkiem Mikołaja Potockiego. Dnia 28 listopada 1651r. po bitwie zgodnie z umową z Kozakami został oddany Kozakom jako jeden z dwóch zakładników na okres pobytu w polskim obozie Bohdana Chmielnickiego, który przybył w celu zaprzysiężenia wynegocjowanego traktatu.
[edytuj] Kampania wiosenna 1652
Wiosną 1652 r. przebywając wraz z chorągwią na leżach, na rozkaz hetmana Kalinowskiego brał Sobieski udział w pacyfikowaniu buntów chłopskich i kozackich w Bracławskiem. Do obozu pod Batohem przybył prawdopodobnie 1 czerwca 1652r.; jego obie chorągwie znajdowały się już w obozie. Dnia 2 czerwca 1652r. wraz z kasztelanem czernichowskim Janem Odrzywolskim podczas bitwy pod Batohem na czele kilku chorągwi odpierał ataki ordy. W chwili zatargu części chorągwi z hetmanem Kalinowskim był przy jego osobie i dostał się do niewoli tatarskiej. Dnia 3 czerwca 1652 r. został ścięty z większością polskich jeńców na rozkaz Bohdana Chmielnickiego. W wyniku intensywnych zabiegów jego zwłoki, wykupione przez matkę, zostały pochowane tymczasowo w kolegiacie w Żółkwi.
We wrześniu 1655 r. trumnę przeniesiono do ufundowanego przez Teofilę Sobieską kościoła Dominikanów i umieszczono w krypcie pod ołtarzem kaplicy św. Dominika, a na ścianie wmurowano epitafium z portretem Sobieskiego. Na polecenie Jana III został Marek Sobieski upamiętniony nagrobkiem z czarnego marmuru z rzeźbami i elementami ornamentacyjnymi z białego stiuku, dłuta Andrzeja Schlutera, z portretem zmarłego w medalionie. W 1946 r. dominikanie, wyjeżdżając z Żółkwi do Lublina, wywieźli szczątki Sobieskiego i jego matki, które następnie przewieziono do krakowskiego kościoła Dominikanów. Dnia 2 listopada 1983, podczas uroczystych obchodów bitwy wiedeńskiej, odbył się w kaplicy Matki Bożej powtórny pogrzeb Sobieskiego i jego matki.
[edytuj] W literaturze i sztuce
Postać Sobieskiego wprowadził Henryk Sienkiewicz do powieści Ogniem i mieczem (1884 r.), występuje on także w widowisku Antoniego Euzebiusza Halickiego Z żaka król (1936r.).Jest także jednym z głównych bohaterów powieści Bohun autorstwa Jacka Komudy, opowiadającej o największej klęsce wojska Rzeczypospolitej pod Batohem w 1652 roku.
