Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

Z Wikipedii

Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

Podobnie jak podczas wielu wcześniejszych konfliktów wojennych, także podczas II wojny światowej okupanci niemieccy chcieli oprzeć się na współdziałaniu określonych kręgów ludności z niektórych podbitych krajów, bądź też ludność tą zmuszała do tego sytuacja wojenna. Bez pewnego zakresu tej współpracy nie mogłyby też funkcjonować mechanizmy życia codziennego, nieodzowne również dla okupanta dla zabezpieczenia jego interesów. Prawo międzynarodowe dopuszcza współdziałanie z władzami okupacyjnymi, które oznacza minimum identyfikacji z celami najeźdźcy. Inny charakter miała jednak dobrowolna współpraca z okupantem na rzecz jego siły militarnej, postawa naruszająca lojalność wobec własnego państwa lub co najmniej stawiająca ją pod znakiem zapytania, która po wojnie została nazwana kolaboracją.

Dla określenia różnej treści współpracy zbiorowej z okupantem w okresie II wojny światowej używa się współcześnie różnych pojęć, jak zdrada i quislingizm (podobne zakresy znaczeniowe), kolaboracjonizm w znaczeniu zbliżenia ideologicznego oraz kolaboracja jako przeciwieństwo postawy wyczekującej. Niekiedy pojawia się także termin "superkolaboracja", który oznacza najwyższą gorliwość w służbie najeźdźcy lub wyrzeczenie się własnego państwa czy narodu, dobrowolną opcję na rzecz Niemiec (np. wojskowa przysięga na wierność Hitlerowi czy zadeklarowanie niemieckiej przynależności państwowej).

Kolaborację można podzielić na kolaborację indywidualną oraz instytucjonalną. Pierwszy typ kolaboracji dotyczy współpracy z okupantem pojedynczych osób (polityków, działaczy społecznych, wojskowych, przemysłowców, ludzi kultury itp.), natomiast w drugim przypadku chodzi o kolaborację określonych struktur państwowych, jeśli odbywała się ona w pewnych ramach organizacyjnych. W tym przypadku wydziela się kolaborację na płaszczyźnie państwowo-politycznej, ideologicznej, wojskowej, gospodarczej i kulturalnej.

Spis treści 1 Kolaboracja na płaszczyźnie państwowo-politycznej 2 Kolaboracja ideologiczna 3 Kolaboracja wojskowa 4 Bibliografia

[edytuj] Kolaboracja na płaszczyźnie państwowo-politycznej

W tym przypadku polityka kolaboracji była realizowana przez instytucje państwowe: rząd, parlament i ewentualnie głowę państwa, aparat sądowniczy oraz policje i inne jednostki parapolicyjne. Odmienna sytuacja występowała w przypadku, kiedy dochodziło do emigracji najwyższych władz lub usunięcia przez okupanta legalnych instytucji politycznych; wtedy ciężar kolaboracji spoczywał na administracji państwowej różnego szczebla. W Europie lat 1938-1945 tak rozumiana kolaboracja istniała praktycznie we wszystkich krajach okupowanych przez III Rzeszę.

Historycy wyróżniają 2 formy tego typu kolaboracji: attentyzm, czyli kolaborację bierną, która występuje wówczas, gdy głównym celem kolaborujących władz jest ochrona własnego społeczeństwa oraz aktywizm, tj. kolaborację aktywną, która ma na celu wykorzystanie warunków okupacji do przeprowadzenia głębszych zmian strukturalnych na okupowanym terytorium.

Po opanowaniu podbitych przez siebie krajów Niemcy stosowali różnorodną taktykę wobec lokalnych rządów i administracji. Wynikała ona z takich okoliczności, jak metoda zajęcia kraju oraz cele, jakie Hitler wiązał z poszczególnymi państwami i społeczeństwami:

• Dania – utrzymano dawny rząd z przedstawicielami odpowiednich resortów niemieckich wraz z parlamentem i królem oraz policją, zaś od września 1943 na czele kolaboranckiej administracji stanęli sekretarze stanu całkowicie zależni od okupacyjnych władz niemieckich,
• Protektorat Czech i Moraw – rządził dawny prezydent – Emil Hacha i rząd,
• Wielka Brytania – okupowane Wyspy Normandzkie, funkcjonowały lokalne samorządy, zarządy tzw. rady i parlamenty oraz policja brytyjska,
• Państwo Francuskie, tzw. Francja Vichy – na terenie płd. Francji utworzono satelickie państewko na czele z marszałkiem Philippem Pétainem wraz z rządem (premierzy: Pierre Laval i admirał Francois Darlan) i namiastką parlamentu oraz policją,
• Belgia – zachowano przedwojenną centralną administrację państwową (sekretarze generalni ministerstw) wraz policją podzieloną na odrębne jednostki walońskie i flamandzkie,
• Holandia – zachowano przedwojenną centralną administrację państwową (sekretarze generalni ministerstw) wraz z policją, zaś od pocz. 1943 r. powołano dwie nowe formacje parapolicyjne – Nederlandse Landsturm i Landwacht Nederland (Landstorm Nederland),
• Norwegia – powołano Radę Państwową, składającą się z 12 komisarycznych radców państwowych, od 1 lutego 1942 przekształconą w tzw. "rząd narodowy" na czele z Vidkunem Quislingiem,
• Włochy – po 1943 r. powstał kontrolowany przez Niemców rząd Włoskiej Republiki Socjalnej,
• Węgry – od 1944 r. istniał rząd narodowy, wódz narodu Ferenc Szalasi,
• Bułgaria, Rumunia – po 1944 r. powstały emigracyjne tzw. Rządy Jedności i Rumuński Rząd Narodowy na terytorium Niemiec,
• Grecja – powstał tzw. "rząd narodowy" greckich generałów, dysponujący własną administracją i policją, bataliony bezpieczeństwa pod komendą gen. Dertilisa,
• Serbia – utworzono rząd pod przewodnictwem gen. Milana Nedicia, który dysponował swoją administracją i policją, Serbska Straż Państwowa, Serbski Korpus Ochotniczy, Rosyjski Korpus Ochronny złożony z rosyjskich "białych" emigrantów,
• Czarnogóra – Rada regencyjna, od 1943 r. Rada rządząca,
• Państwo Słowackie – w wyniku działania słowackich separatystów powstało państewko satelickie na czele z ks. dr. Jozefem Tiso, dysponujące własną administracją, policją i siłami zbrojnymi,
• Niezależne Państwo Chorwackie (NDH) – w wyniku działania chorwackich separatystów powstało państewko satelickie na czele z Ante Paveliciem, posiadające własną administrację, policję i siły zbrojne,
• Słowenia – tzw. Rada krajowa,
• Albania – rząd albański pod przewodnictwem Shefkheta Werlati,
• Litwa, Łotwa i Estonia – od pocz. 1942 r. powołano kolaboranckie administracje – tzw. zarządy krajowe (na Litwie pod przewodnictwem gen. Petrasa Kubiliunasa, na Łotwie – gen. Oskara Dankersa, w Estonii – Dyrektoriat Krajowy na czele z prof. Hjalmarem Mäe), dysponujące własną policją, litewska policja polityczna (Sauguma), Litewskie Formacje Miejscowe (Lietuvos Vietine Rinktine), litewska policja pomocnicza (tzw. szaulisi),
• Generalne Gubernatorstwo – wprowadzono władze wyłącznie niemieckie (z wyjątkiem polskiej policji zwanej "granatową", która była jednak całkowicie podporządkowana Niemcom), Polnisches Schutzmannschaftsbataillon,
• zajęte obszary radzieckie – wprowadzono władze wyłącznie niemieckie (z wyjątkiem Białorusi, gdzie utworzono kolejno: Białoruską Narodową Samopomoc, Białoruski Komitet Zaufania i Białoruską Centralną Radę oraz lokalnego samorządu rosyjskiego w ok. Łokot na obszarze objętym zarządem wojskowym, który utworzył Bronisław Władisławowicz Kamiński w zamian za zwalczanie partyzantów), od sierpnia 1942 tworzono także oddziały policyjne złożone z miejscowej ludności określane mianem "Schutzmannschaften" (oddziały ochrony), ukraińska policja pomocnicza, tzw. Wolny Korpus Samoobrony, przekształcony w białoruskie bataliony bezpieczeństwa, powstała pod koniec okupacji Białoruska Obrona Krajowa.

[edytuj] Kolaboracja ideologiczna

Kolejną z form kolaboracji w państwach okupowanych przez Niemcy podczas II wojny światowej była kolaboracja ideologiczna, zwana też niekiedy kolaboracjonizmem. Wynikała ona ze zbliżenia ideologicznego niektórych rodzimych partii i ugrupowań politycznych do ideałów faszyzmu czy niemieckiego nazizmu. Dotyczyło to również niektórych przedwojennych partii politycznych, zwłaszcza w początkach okupacji oraz germańskich SS, tworzonych tylko w niektórych z okupowanych państwach:

• Holandia – Unia Holenderska (Nederlandse Unie), składająca się gł. z działaczy przedwojennych partii politycznych, Ruch Narodowosocjalistyczny (Nationaal-Socialistische Beweging NSB) Antona A. Musserta i Roosta van Tonningena, holenderskie SS pod komendą J. H. Feldmeijera
• Norwegia – w początkowym okresie okupacji tzw. Rada Administracyjna dla Okupowanych Obszarów z udziałem działaczy przedwojennych partii politycznych, Nasjonal Samling (Zjednoczenie Narodowe) pod przewodnictwem V. Quislinga, norweskie SS pod komendą Jonasa Lie,
• Protektorat Czech i Moraw – masowa organizacja "Solidarność Narodowa" powołana przez działaczy przedwojennych partii politycznych, Czeski Obóz Narodowo-Społeczny "Vlajka" Jana Rys-Rozsévača, Narodowa Gmina Faszystowska gen. Radola Gajdy, płk rez. Emanuel Moravec, minister szkolnictwa i oświaty od stycznia 1942 r.
• okupowana płn. część Francji – Francuska Partia Ludowa (Parti Populaire Francais, PPF) Jacques'a Doriota, Zgromadzenie Ludowo-Narodowe (Rassemblement National-Populaire RNP) Marcela Deata, Mouvement Social Revolutionnaire Eugene'a Deloncle'a, le Francisme Marcela Bucarda, Ligue Francaise Pierre'a Constantini, Milicja Francuska (Milice Francaise) Josepha Darnanda, Bretońska Partia Narodowa (PNB), Robert Brasillach,
• Niezależne Państwo Chorwackie – ruch ustaszów A. Pavelicia,
• Słowenia – Legija Smrti, Slovenski Narodni Varnostni Zbor
• Rumunia – Żelazna Gwardia
• Bułgaria – Porozumienie Bułgarsko-Niemieckie
• Macedonia – po 1944 r. współpraca z Niemcami jednej z frakcji WMOR
• Węgry – Strzałokrzyżowcy
• Dania – Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza Danii (Dansk National-Socialistike Arbejder Parti DNSAP) Fritsa Clausena, Germański Korpus, przemianowany w III 1943 r. na Korpus Schalburga
• Belgia – Flamandzki Związek Narodowy (VNV) Stafa de Clercqa, Niemiecko-Flamandzki Związek Pracy (DeVlag) Jefa van de Wiele, ruch rexistów Leona Degrelle'a, Algemeene SS-Vlaanderen, król Leopold III, Hendrik de Man
• Serbia – organizacja faszystów serbskich "Zbor" Dimitrije Ljoticia
• Czarnogóra – Unia Faszystów
• Albania – kontrolowana przez władze włoskie, a potem Niemców Albańska Partia Faszystów,
• Grecja – Organizacja Polityczna Narodowych Socjalistów (ESPO) dr. Sterodimosa, Organizacja Narodowych Sił Grecji (OEDE)
• Państwo Słowackie – Gwardia Hlinkowa
• Litwa, Łotwa i Estonia – Front Litewskich Aktywistów, piorunokrzyżowcy, wabsowie,
• okupowane obszary rosyjskie – Partia Białoruskich Nacjonalistów, Front Nacjonalnoj Jednosty Dmytro Palijewa na Ukrainie, Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza Rosji B. Kamińskiego, Ukraiński Komitet Centralny z siedzibą w Krakowie, powołany pod koniec wojny Ukraiński Komitet Narodowy
• Generalne Gubernatorstwo – Władysław Studnicki, Feliks Burdecki, Leon Kozłowski, Narodowa Organizacja Radykalna, goralenvolk, kaschobenvolk, Organizacja Toma

[edytuj] Kolaboracja wojskowa

Ten typ kolaboracji oznaczał współpracę z okupantem pozostawionych lub tworzonych od nowa armii krajowych oraz udział ochotniczych formacji wojskowych w armii niemieckiej, a także współpracę z władzami niemieckimi formacji o charakterze wojskowym. Dotyczy to również antykomunistycznych partyzantek narodowych, które w niektórych krajach z różnych powodów współdziałały z Niemcami:

• Dania – duńska armia i flota wojenna (znacznie zmniejszone) do sierpnia 1943, Frikorps Danmark pod dowództwem ppłk. Christiana P. Kryssinga, a od wiosny 1942 kpt. Christiana F. von Schalburga, pułk "Nordland", 11. Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Nordland",
• Protektorat Czech i Moraw – tzw. Rządowe Wojsko (Vladni Vojsko),
• Francja Vichy – ochotnicza "armia zawieszenia broni" licząca ok. 100-120 tys. żołnierzy z flotą wojenną (admirał F. Darlan) i lotnictwem, tzw. Falanga Afrykańska, powstała w październiku 1942 we francuskiej Tunezji, 33. Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Charlemagne",
• Niezależne Państwo Chorwackie – wojsko chorwackie (Hrvatsko Domobranstvo) liczące ok. 200-250 tys. żołnierzy na czele z gen. (później marszałkiem) Slavko Kvaternikiem, Chorwacki Legion Ochotniczy wraz z jednostką lotniczą na froncie wschodnim,
• Państwo Słowackie – armia słowacka (Słowacka Ekspedycyjna Grupa Armijna pod dowództwem gen. Ferdinanda Catlosa, przekształcona w sierpniu 1941 w dwie dywizje piechoty: 1. Zmotoryzowaną Dywizję Piechoty (zwaną też Szybką Dywizją) i 2. Ochronną Dywizję Piechoty), tzw. Domobrana,
• Norwegia – Legion Norweski (Den Norske Legion), pułk "Nordland", 11. Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Nordland",
• Belgia – Ochotniczy Legion Flandryjski (Legion Flandern), brygada szturmowa "Langermarck", a następnie 27. Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Langemarck", Legion Waloński, a następnie walońska brygada Waffen SS pod dowództwem Leon Degrelle'a, 28. Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Wallonien",
• Holandia – Ochotniczy Legion Holenderski (Vrijwilligerslegioen Nederland), pułk "Westland", brygada, a potem 23. Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Nederland",
• okupowana płn. część Francji – Legion Ochotników do Walki przeciw Bolszewizmowi (LVF),
• okupowana część Jugosławii – dwie dywizje górskie Waffen SS (13. Dywizja Górska Waffen SS "Handschar" i 23. Dywizja Górska Waffen SS "Kama"), rekrutowane spośród członków muzułmańskich milicji w Bośni, czetnicy Kosty M. Pečanaca (do marca 1943 r.) i płk Dragoljuba Mihailovicia,
• Albania – 21. Dywizja Górska Waffen SS "Skanderbeg", oddziały Balii Kombetar, oddziały Legalitet
• Słowenia – Gorenjsko Domobranstvo,
• Czarnogóra – proserbscy czetnicy, Samoobrona Ludowa,
• Litwa, Łotwa i Estonia – Legion Estoński, dwie łotewskie dywizje Waffen SS, estońska dywizja Waffen SS,
• okupowane obszary radzieckie – oddziały tzw. Hiwisów (Hilfswillige), przekształcone w poł. 1943 r. w tzw. Osttruppen, Rosyjska Armia Wyzwoleńcza (ROA) gen Andrieja Własowa (29. Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS, 30. Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS), Legion Ukraiński pod dowództwem Romana Suszki, dwa bataliony złożone z Ukraińców: "Nachtigall" i "Rolland" pod nominalnym dowództwem Romana Szuchewycza i Jewhena Pohibuszczyja, ukraińska 14. Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS, powstała pod koniec wojny Ukraińska Armia Narodowa na czele z gen. Pawło Szandrukiem, UPA, Wschodnioturecki Korpus Waffen SS (muzułmanie z radzieckiej Azji Środkowej i Kaukazu), tatarska brygada górska Waffen SS, XV Kozacki Korpus Kawalerii Waffen SS,
• Bułgaria, Rumunia – bułgarski i rumuński pułki Waffen SS,
• Grecja – Grecka Unia Narodowo-Demokratyczna (EDES) gen. Napoleona Zervasa,
• okupowane obszary polskie – Brygada Świętokrzyska NSZ oraz niektóre oddziały Armii Krajowej (AK) na wschodnich terenach Polski, jednostki policji pomocniczej (głównie na Wschodzie)

[edytuj] Bibliografia

• Mirosław Cygański, Polityka narodowościowa kierownictwa SS w okupowanych państwach Europy zachodniej i północnej w latach 1940-1944/1945, Opole 1998
• Włodzimierz Bonusiak, Polityka ludnościowa III Rzeszy na okupowanych obszarach ZSRR (1941-1944), Rzeszów 1992.
• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, Warszawa 1972.
• Jerzy Turonek, Białoruś pod okupacją niemiecką, Warszawa 1993.
• Janusz Sobczak, Polska w propagandzie i polityce III Rzeszy w latach 1939-1945, Poznań 1988.
• Eugeniusz Duraczyński, Jerzy Janusz Terej, Europa podziemna 1939-1945, Warszawa 1974.
• Jerzy Eisler, Kolaboracja we Francji 1940-1944, Warszawa 1989.
• Czesław Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945: wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1, Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, t. 2, Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1983-1984.
• Ivan Kamenec, Tragedia polityka, księdza i człowieka: Jozef Tiso 1887-1947, Warszawa 2001.
• pod red. Sławomira Kalembki, Norberta Kasparka, Między irredentą a kolaboracją: postawa społeczeństwa polskiego wobec zaborców, Olsztyn 1999.