Karpato-Ukraina
Z Wikipedii
Karpato-Ukraina - efemeryczny organizm państwowy istniejący na obszarze Rusi Zakarpackiej w marcu 1939, następca autonomicznej Ukrainy Karpackiej.
Od 1918 Ruś Zakarpacka, ze stolicą w Użhorodzie, wchodziła w skład ówczesnej Republiki Czechosłowackiej. Formalnie była jej autonomiczną częścią składową, jednak w rzeczywistości była zarządzana przez rząd centralny z Pragi. Tendencje autonomistyczne obudziły się wśród zamieszkujących te tereny Rusinów w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, głównie pod wpływem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Wzmocniło je wyraźne osłabienie rządu centralnego po układzie monachijskim. 8 października 1938 przedstawiciele wszystkich niepodległościowych stronnictw Rusi Zakarpackiej ogłosili autonomię tego kraju w ramach Republiki Czesko-Słowackiej. Pod naciskiem Niemiec rząd centralny w Pradze zaakceptował ten fakt (dwa dni wcześniej autonomię ogłosiła Słowacja).
11 października 1938 stronnictwa niepodległościowe sformowały rząd autonomicznej Rusi Zakarpackiej z Andrzejem Brodijem jako premierem. Pod koniec października 1938 Brodij został aresztowany przez władze czesko-słowackie za otwarcie wyrażane poparcie dla aneksji Rusi przez Węgry. 26 października 1938 Kolejnym premierem został przedstawiciel stronnictwa rusińskiego ks. Augustyn Wołoszyn.
2 listopada 1938 Węgry, działając na podstawie pierwszego arbitrażu wiedeńskiego, zajęły południową część Rusi Zakarpackiej z dwoma największymi miastami - stołecznym Użhorodem i Mukaczewem. Zdarzenie to osłabiło moskalofilską (prowęgierską) orientację wśród Rusinów, w wyniku czego wzrosły wpływy orientacji ukraińskiej (głównie OUN) i rusińskiej (Partii Narodowo-Chrześcijańskiej ks. Wołoszyna), działających w koalicji. Rząd Wołoszyna przeniósł się do powiatowego miasteczka Chust. Wkrótce premier Wołoszyn podzielił władzę w kraju między OUN, oddając mu kierownictwo sił zbrojnych, a narodowców rusińskich, oddając im zarząd spraw wewnętrznych. Rząd Wołoszyna podpisał umowy handlowe z Niemcami, zajmował się rozwojem kraju (zwłaszcza poprzez rozwój spółdzielczości rolnej) i rusińskiej oświaty, a przede wszystkim 9 listopada 1938 utworzył karpackie siły zbrojne - Sicz Karpacką, która wkrótce rozwinęła się w sprawną formację wojskową. 22 listopada 1938 Zgromadzenie Narodowe Republiki Czesko-Słowackiej uchwaliło nową konstytucję, przyznającą Rusi Zakarpackiej autonomię. Nazwa autonomicznego kraju brzmiała Ukraina Karpacka.
Dalsze losy Rusi Zakarpackiej zostały rozstrzygnięte przez politykę wielkich mocarstw. Nieustanna irredenta węgierska skłoniła hitlerowskie Niemcy do zgody na anektowanie przez Węgry całej Rusi Zakarpackiej. Odpowiednie porozumienie podpisano 11 marca 1939. Po ogłoszeniu niepodległości przez Słowację 14 marca 1939, również Ruś Zakarpacka, w nocy z 14 marca na 15 marca, ogłosiła niepodległość, zaś 15 marca 1939 sejm Ukrainy Karpackiej uchwalił konstytucję nowego państwa - Karpato-Ukrainy. Nie została ona jednak uznana przez żadne inne państwo. Niemcy uchyliły się od pomocy, sąsiednie państwa były do powstającego organizmu nastawione wrogo, zaś leżące dalej nie miały nawet czasu na ustosunkowanie się do niepodległości Karpato-Ukrainy. Kres tego państwa nadszedł bowiem bardzo szybko.
Już 13 marca 1939 zaczęły się walki Siczy Karpackiej z wiernymi Republice oddziałami czechosłowackimi stacjonującymi na Rusi. 14 marca 1939 na Ruś wtargnęły oddziały węgierskie. Walki były zajadłe, ale trwały krótko. Do 18 marca 1939 powstający organizm państwowy Karpato-Ukrainy został całkowicie zlikwidowany. Ustawą z 23 czerwca 1939 parlament węgierski przyłączył Ruś Zakarpacką do Węgier. 7 lipca 1939 na Rusi Zakarpackiej wprowadzono węgierską administrację cywilną.
W 1945 Ruś Zakarpacka została włączona do ZSRR jako Obwód zakarpacki Ukraińskiej SSR, a w 1991 stała się jednym z 26 obwodów niepodległej Ukrainy.
