Jazowsko

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°30'00" N 020°30'00" E

Jazowsko
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Łącko
Położenie	49° 30'  N 20° 30'  E
Wysokość	ok. 340 m n.p.m.
Populacja (2006)  - liczba ludności	1512
Strefa numeracyjna (do 2005)	18
Kod pocztowy	33-389
Tablice rejestracyjne	KNS

Jazowsko – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Łącko, leżąca nad Dunajcem, poniżej malowniczego przełomu rzeki, która przewija się pomiędzy masywem Lubania i lesistym pasem Radziejowej.

Jej nazwa pochodzi od jazu – tamy wodnej zbudowanej w celu połowu łososi płynących w górę rzeki. Osiedle genezę swą bierze sprzed 1225 roku (jedno z najstarszych na Sądecczyźnie). Prowadzono tu gospodarkę rolną, leśną, rybacką i flisacką. Tu też istniały: huta szkła, tartak, browar produkcji piwa a do 1945 roku fabryka mebli giętych spalona w czasie działań wojennych.

Obecnie Jazowsko zamieszkuje około 2000 mieszkańców. Najstarszym obiektem, który wznosi się nad nim jest Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1726 r. (wyposażenie późnobarokowe). Największym skarbem świątyni jest gotycki, tablicowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, pochodzący z połowy XV w.

Turystom na pewno pozostaną w pamięci wycieczki doliną Dunajca, przez "krainę sadów" do Maszkowic i Łącka. Z Jazowska także o krok tylko do Obidzy znanej doskonale i odwiedzanej licznie przez amatorów grzybobrania. Miłośnicy połowu ryb również nie mogą narzekać. Miejsca widokowe, trasy rowerowe pozwalają na podziwianie zielonego krajobrazu. Jazowsko może być dobrym miejscem zarówno na jednodniowy "wypad" poza miasto jak również dłuższy wypoczynek. Umożliwiają to gospodarstwa agroturystyczne, pola namiotowe nad Dunajcem. Korzystna lokalizacja Jazowska pozwala na zwiedzanie znanych miejscowości uzdrowiskowych np. Krynica, Szczawnica niedaleko również jest granica państwa ze Słowacją.

W Jazowsku też zaczyna się szlak wyjściowy na Przechybę (1175 m n.p.m.) w Paśmie Radziejowej (szlak zielony, ok. 3h).

Historia Jazowska

Nazwa, położenie...

Jazowsko leży nad Dunajcem, poniżej malowniczego przełomu rzeki, która przewija się pomiędzy masywem Lubania i lesistym pasem Radziejowej. Wąska dotychczas kotlina rzeki rozszerza się aby przejść w rozległą kotlinę sądecką. Takie położenie geograficzne zapewniało wsi duże znaczenie już w czasach średniowiecznych. Znajdowała się ona się bowiem przy ruchliwym szlaku komunikacyjnym, prowadzącego z Nowego i Starego Sącza poprzez Czorsztyn na Spisz, oraz przez Łopuszną do Nowego Targu. Szlak ten stanowił również jedno z odgałęzień ruchliwej drogi prowadzącej z Krakowa na Węgry. Ponadto wchodziła w skład nadgranicznego systemu obronnego który tworzyły grody, straże na szczytach pasm górskich i inne umocnienia chroniące Polskę od ataku z południa. W trzynastym wieku z południowej strony rzeki na granicy dwóch wsi Brzyny i Obidzy istniał prawdopodobnie zameczek obronny "Lemiesz" który utrudniał sforsowanie od południa pasma Radziejowej, a zwłaszcza miał bronić zejścia w dolinę Jazowska od strony "potoku obidzkiego". Drugi zamek był wzniesiony z północnej strony Dunajca, na granicy Kadczy i Naszacowic pod Podegrodziem.

Wieś powstała w drugiej połowie XIII wieku i nie była lokowana na prawie niemieckim. Jej nazwa pochodzi od wielkiego Jazu na Dunajcu który został zbudowany w celu połowu łososi ciągnących w górę rzeki na tarło. Wielokrotnie niszczony poprzez powodzie i zawsze starannie odbudowany niekiedy sam był powodem rozlewu wód po okolicznych polach. Dwór jednak dbał o tę budowę, stale ją umacniał i reperował. Jaz ów istniał jeszcze w początkach XIX wieku.

Jazowsko już też w średniowieczu posiadało kościół. W Jazowskim archiwum parafialnym znajduje się zapisek, który jako datę powstania kościoła wymienia się rok 1225. Jedna z najważniejszych wzmianek źródłowych pochodzi z roku 1310 i świadczy o istnieniu kościoła i parafii. Być może iż kościół w Jazowsku powstał w XIII wieku jako fundacja rycerska, w każdym razie znajdował się pod patronatem rycerskim. Wymieniony jest z tego czasu urzędujący proboszcz miejski ksiądz Wawrzyński. Okręg parafialny obejmował od 1581 roku Jazowsko i Gruszów, a od 1728 roku weszły w jego skład: Brzyna, Obidza i Łazy. Natomiast Kadcza nieoficjalnie od 1786 roku, a oficjalnie od 1824 roku.

Od XVI wieku wieś posiadała własną szkołę, z tego wniosek, że musiała się zaliczać do zamożniejszych. Szkoła ta znajdowała się tuż przy obecnym kościele a sam budynek przetrwał do XX wieku (1950 r.). Kolejni właściciele JAZOWSKA.

Wieś stanowiła już od średniowiecza własność rycerską, a potem szlachecką, natomiast w początkach XVII wieku dostała się w ręce magnackie.

Najstarszymi właścicielami Jazowska byli Odrowążowie ze Szczekocin. W roku 1398 Piotr i Jan Odrowążkowie przeprowadzili dział spadkowy po ojcu, przy czym Jazowsko i Gruszów przypadły temu pierwszemu. Rychło jednak Jazowsko wyszło z rąk Odrowążków. Stało się poprzez małżeństwo pomiędzy Bartłomiejem, jedynym synem kasztelana Piotra, a Stachną, córką Wiernka z Gabonia w 1413 roku. Za czasów "panowania" Wiernków ustaliły się z grubsza granice całego klucza majątków, w którego skład prócz wsi stołecznej weszły też sąsiednie osady: Gruszów, Obidza, Brzyna, i Łazy Brzyńskie. Były to mało liczebne miejscowości, gdyż wg rejestru pogłównego z roku 1662-1663 Jazowsko zamieszkiwało 250 osób, Obidzę 243, Brzynę 106, Łazy 63.

Powstał wówczas też folwark, wspomniany przez Długosza a więc założony co najmniej w połowie XV wieku.

Zaś na przełomie wieku XV i XVI Jazowsko przeszło na własność rodziny Szalowskich jako dziedzicznych właścicieli. Później przez krótki czas było w rękach Achacego Jordana z Zakliczyna. Szalowscy odzyskali jednak swoją własność (II połowa XVI wieku), ale w związku z rozkrzewieniem się rodziny, cały klucz uległ podziałowi na drobne części.

Z początkiem XVII wieku klucz Jazowski dostał się we władanie magnackiej rodziny Lubomirskich. Stało się to za życia kasztelana wojnickiego Sebastiana Lubomirskiego (1546-1613), który był fundatorem materialnej i politycznej potęgi swego rodu. Udzieliwszy wysokiej pożyczki pięciu braciom Szalowskim kolejno przejmował ich udziały w kluczu Jazowskim, łącznie z prawem patronatu i innymi przywilejami. Zjednoczony później klucz należał kolejno do wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego (1583-1649) potem przechodził na jego syna Aleksandra Michała (zm. 1677 r.), wnuka Józefa Karola (zm. 1702 r.), i prawnuka Aleksandra Dominika (zm. 1719 r.). W tym też czasie cała okolica uległa gruntownemu zniszczeniu na wskutek działań wojennych prowadzonych przeciwko Augustowi II przez Teodora Lubomirskiego. W związku iż Aleksander Dominik nie posiadał potomstwa po jego śmierci "dobra" dostały się w ręce jego siostry Mariannya a następnie jej męża Pawła Sanguszki, który odziedziczył też całą ordynację ostrogską.

Gdy w 1753 r. rozwiązywano tę ordynację wówczas obydwa rody dokonały rozdziału swoich majętności. Saguszkowie oddali wtedy Lubomirskim 400 wsi, w której to liczbie znalazło się i Jazowsko. Dostało się ono córce Marcina Lubomirskiego, Łucji, która wyszła za mąż za Jerzego Tyszkiewicza. Kilkadziesiąt lat później zginęła ona tragicznie, zastrzelona przypadkowo przez swego syna.

Od Tyszkiewiczów odkupił Jazowsko w 1805 roku Marceli Wyszkowski i w jego rodzinie pozostały te "dobra" do drugiej połowy XIX wieku.

Fihauserowie, którzy odziedziczyli folwark Jazowski po Wyszkowskich, wywieźli z Jazowska wiele cennych przedmiotów oraz archiwalia do Bruśnika k/Grybowa.

Ostatnim dziedzicem i właścicielem folwarku Jazowskiego był Michał Ader (1865). Wraz z kilkoma synami wybudowali tartak i fabrykę mebli giętych. Gospodarzyli do 1939 roku i na nich zakończyło się dziedzictwo Jazowska.

Ludność JAZOWSKA i jej źródło utrzymania, zabudowania.

Głównych źródeł utrzymania dostarczało ludności rolnictwo, któremu poświęcała się znaczna część wsi. Oprócz pracy na własnych gospodarstwach, ciążył na włościanach obowiązek pańszczyźniany na rzecz folwarku Jazowskiego. Obowiązek ten był znaczny, świadczą o tym zdarzające się w księgach skargi chłopskie na nadmierny ucisk. Z biegiem czasu, zapewne skutkiem dużych odległości pomiędzy poszczególnymi kompleksami pól, folwark uległ podziałowi na mniejsze jednostki, ale nadal utrzymywane w rękach jednego właściciela, bądź rodziny. Na przełomie XVIII i XIX wieku było tych folwarków trzy: Jazowsko, Gruszów, Nowakówka.

Tuż obok kościoła wznosił się dwór z gankiem na kolumnach, fabryka mebli giętych, tartak parowy, kuźnia, elektrownia. Koło dworu ogród, cieplarnia, oficyny, spichlerz, stajnie a dalej stodoły. We dworze znajdował się miecz mający na swym ostrzu wyryte dwa krzyże komturskie Zakonu Krzyżackiego (1414 r.) i liszkę dość niezgrabną, która mogła służyć rycerzowi za herb. Był tam też puchar srebrny wyrobiony w kształcie sroki, jako znamię herbu rodzinnego "Ślepowron".

Była szkoła i szpital fundowane wieczyście i wyposażone przez dziedziców Wyszkowskich.

Drugą po rolnictwie dziedzinę gospodarki stanowiła hodowla. Poświęcali się jej głównie mieszkańcy Brzyny i Obidzy, gdyż liczne polany na stokach górskich nadawały się doskonale do wypasu owiec.

Z innych dziedzin gospodarczych należy wymienić przemysł leśny, flisactwo i rybołówstwo, które jednak podlegało dużym ograniczeniom ze strony dworu.

We wsi istniała cegielnia i browar.

Ponadto przy drodze na Obidzę znajdowały się huty szkła, założone zapewne w drugiej połowie XVI wieku. Produkcja szkła trwała do końca XVIII wieku (prawdopodobnie w 1801 roku hutnik Rompalski zbankrutował i dlatego też zaprzestano dalszej produkcji szkła).

Duże zatrudnienie bo około 400 osób ludność znajdowała w fabryce mebli giętych oraz tartaku. Przy okazji zatrudnieni byli woźnicy, którzy wozili drzewo bukowe z lasów Adera (a miał ich około 300ha). Zarobki były bardzo niskie. Dniówka (12 h) w fabryce płacono 80 gr (bochenek chleba w tym czasie kosztował 50 gr). W okresie międzywojennym w Jazowsku były cztery sklepy żydowskie oraz dwie karczmy. Remiza OSP Jazowsko po przebudowie ze starej karczmy (22 lipca 1952 r.)

Po II wojnie najaktywniejszą organizacją w Jazowsku była Ochotnicza Straż Pożarna (rok zał. 1880). Za jej sprawą odbudowano remizę ze starej karczmy, uruchomiono betoniarnię oraz cegielnię, wyprodukowano około 5mln cegieł, wybudowano szkoły, 250 domów, dachówkę na 780 dachów likwidując słomiane dachy, założono Orkiestrę Dętą, kino, bibliotekę

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona internetowa o Jazowsku

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. małopolskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.