Elżbieta Dzikowska
Z Wikipedii
Elżbieta Dzikowska (ur. 19 marca 1937 w Międzyrzecu Podlaskim), historyk sztuki, sinolog, podróżniczka, reżyserka i operatorka filmów dokumentalnych, autorka wielu książek, programów telewizyjnych, audycji radiowych, artykułów publicystycznych oraz wystaw sztuki współczesnej.
Wraz z mężem, Tonym Halikiem, zrealizowała około 300 filmów dokumentalnych ze wszystkich kontynentów dla Telewizji Polskiej oraz prowadziła popularny podróżniczy program telewizyjny Pieprz i wanilia.
Spis treści |
[edytuj] Lata dziecięce i młodzieńcze
Urodziła się jako Józefa Elżbieta Górska. Imiona zostały wybrane po dziadku Józefie (ale również po Józefie Piłsudskim) oraz po prababce. Wychowywaniem Elżbiety oraz jej młodszego brata zajmowała się głównie babka, ponieważ matka zajęta była prowadzeniem herbaciarni z wyszynkiem w celu zapewnienia rodzinie utrzymania.
Ojciec Elżbiety był łącznikiem Armii Krajowej. Został aresztowany przez Niemców i osadzony na zamku w Lublinie, gdzie skazano go na karę śmierci i stracono w 1944 roku. W wieku piętnastu lat Elżbieta również spędziła pół roku w celi w tym samym miejscu, za przynależność do nielegalnej organizacji ZEW.[1]
[edytuj] Edukacja i początki kariery
Na początku 1945 roku powróciła do gimnazjum w rodzinnym Międzyrzecu, gdzie zdała maturę. Wymarzyła sobie trzy kierunki: historię sztuki, archeologię, i dziennikarstwo. Okazało się jednak, że pomimo doskonałego świadectwa nie mogła starać się o studiowanie na wielu wydziałach.
W pierwszym podejściu komisja rekrutacyjna odrzuciła jej prośbę o dopuszczenie do egzaminu na sinologii, gdzie przyjmowano co drugi rok tylko kilkoro studentów. Jednak gremium odwoławcze uległo prośbom szesnastoletniej wówczas dziewczyny i po zdaniu egzaminu w terminie jesiennym została studentką w Instytucie Orientalistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Po trzecim roku nauki odmówiono jej paszportu na dwuletni wyjazd do Chin, jednak w 1957, po czwartym roku studiów, po wydarzeniach październikowych 1956 roku, udało jej się wyjechać na sześć tygodni. Miesiąc przed wyjazdem wyszła za mąż za Andrzeja Dzikowskiego, wówczas studenta polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, później dziennikarza.
Po ukończeniu sinologii nie dostała pracy związanej z językiem chińskim. Pracowała w Bibliotece Uniwersyteckiej, zajmowała się dziećmi w warszawskim Parku Kultury, handlowała z Argentyną w Centrali Importu i Eksportu Chemikaliów. Była również portierem w PAX-owskim Klubie Maraton.
Zrezygnowana i zniechęcona brakiem perspektyw postanowiła zdobyć prawdziwy zawód - historyka sztuki. Kiedy podjęła tę decyzję, w 1959 roku dostała korespondencyjnie propozycję pracy w nowo otwartej redakcji miesięcznika Chiny. Udała się na rozmowę z redaktorem naczelnym i zgodziła się na pracę, pod warunkiem możliwości równoległych studiów dziennych.
Uzyskała zgodę i pracowała w Chinach do rozwiązania tego pisma i powstania w roku 1964 redakcji Kontynentów, gdzie powierzono jej dział Ameryki Łacińskiej, w którym pracowała do 1981 roku. Pomimo początkowo niewielkiej wiedzy z tego zakresu zaczęła się uczyć języka hiszpańskiego i wyjeżdżać do tamtejszych krajów (Meksyk, Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Peru, Boliwia, Chile, Wyspa Wielkanocna, Brazylia, Urugwaj, Kuba, Haiti, Jamajka, Panama i Argentyna).[2] Po paru latach została specjalistką od Ameryki Łacińskiej, a nawet członkiem Światowego Stowarzyszenia Latynoamerykanistów.
Praca w redakcji Kontynentów przybliżyła Elżbietę do fotografii, z którą teoretycznie miała ona styczność studiując historię sztuki. W przeddzień jej pierwszej wyprawy do Meksyku na pokładzie statku handlowego Transportowiec w 1956 roku Tadeusz Kubiak z redakcji Ekranu pokazał Elżbiecie, jak się zakłada film do aparatu fotograficznego. Tylko 10% przywiezionego materiału nadawało się do wykorzystania, ale nie zniechęciło jej to do dalszego fotografowania.
[edytuj] Współpraca z Tonym Halikiem
Podczas pracy w Kontynentach większość jej fotografii stanowiły zdjęcia reportażowe. Dziennikarz musiał wówczas pełnić również funkcję fotoreportera. Dzikowska ukończyła odpowiedni kurs i została operatorem filmowym.
W Kontynentach pracowała przez dwadzieścia lat, zwiedzając z aparatem fotograficznym całą Amerykę Łacińską. Z operatorki filmowej zrezygnowała po 1974 roku, kiedy poznała Tony'ego Halika, który był lepszym operatorem. Jako małżeństwo przygotowali wspólnie około trzysta filmów i programów telewizyjnych z cyklu Pieprz i wanilia. Tony twierdził jednak, że nie można naraz dobrze robić dwóch rzeczy, czyli robić zdjęć i filmować. Początkowo ograniczyła się więc do dokumentacji na planie filmowym.
W 1976 roku wraz z Tonym Halikiem byli pierwszymi Polakami, którzy dotarli do ruin zaginionego miasta Vilcabamba, ostatniej stolicy Inków. [3]. Z Tonym Halikiem odbyli wiele wspólnych podróży do prawie wszystkich krajów Ameryki Łacińskiej, Europy, 27 stanów USA, jak również do: Chin, Australii, Nowej Zelandii, Tajlandii, Indii, Sri Lanki, Rosji, na Tahiti, Hawaje, Galapagos, Wyspę Wielkanocną, do Kenii i Tanzanii, do Maroka, Libii, Egiptu.
Po weryfikacji dziennikarzy w stanie wojennym nie została w Kontynentach i w latach 1982-1987 pracowała w redakcji Radaru. Pisała o sztuce, poznając wielu artystów – co było rodowodem książki Polacy w sztuce świata. Jako że coraz bardziej interesował ją film, przeszła do Agencji Filmowo-Telewizyjnej Interpress-Film, gdzie pracowała aż do wczesnej emerytury.
[edytuj] Po śmierci Tony'ego Halika
Po śmierci Tony'ego w 1998 roku zajęła się głównie Polską realizując programy z cyklu Groch i kapusta i tworząc cykl książek Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce!. W 2006 roku otrzymała zań Nagrodę Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera.
W 1996 roku była inicjatorką budowy na przełęczy Ticlio w Peru (położonej 4818 m nad poziomem morza) pomnika inżyniera Ernesta Malinowskiego, budowniczego najwyżej położonej kolei na świecie (do czasu otwarcia w Chinach kolei tybetańskiej w 2006 r.). Pomnik (autorstwa Gustawa Zemły) odsłonięto w 1999 roku, czyli w setną rocznicę śmierci Malinowskiego.
Dzięki jej staraniom w 2003 roku powstało Muzeum Podróżnika im. Tony Halika w Toruniu. Jest wiceprezesem polskiego oddziału The Explorers Club, członkiem polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA) oraz honorowym członkiem Polonijnego Klubu Podróżnika.
[edytuj] Książki autorstwa Elżbiety Dzikowskiej
- Niełatwo być Indianinem, Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1976
- Limańskie ABC, Wydawnictwo Iskry, 1982, ISBN 8320702534
- Tropem złota , Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970
- Hombre, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973
- Vilcabamba - ostatnia stolica Inków, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1979
- Czarownicy, Dom Słowa Polskiego, 1991, ISBN 320704871
- Polacy w sztuce świata, Rosikon Press, 2001, ISBN 83-911163-9-5 (książka wyróżniona w konkursie Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek na Najpiękniejszą Książkę Roku 2000, Nagroda Główna w Konkursie Edycja oraz Nagroda Główna w Plebiscycie Dziennikarzy na Najpiękniejszą Książkę)
- Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce, tom 1, Rosikon Press, 2004, ISBN 83-88848-13-5
- Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce, tom 2, Rosikon Press, 2005, ISBN 83-88848-22-4 (nagroda Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera za najlepszą książkę podróżniczą 2005 roku)
- Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce, tom 3, Rosikon Press, 2006, ISBN 83-88848-34-8
- W Sztuce Świata. Polscy artyści, Rosikon Press, 2005, ISBN 83-88848-27-5
- Elżbieta Dzikowska, Wiesława Wierzchowska, Panek-Gielniak. Życie. Przyjaźń. Sztuka. Korespondencja 1962-1972, Biblioteka Narodowa, 2005, ISBN 83-7009-588-7
[edytuj] Wystawy sztuki
- 1977 - Peru , w MPiK, Nowy Świat, Warszawa
- 1978 - Meksyk - ziemia i ludzie", MPiK, Ściana Wschodnia, Warszawa
- 1978 - Ameryka Łacińska z bliska (wspólnie z Ryszardem Kapuścińskim) , MPiK, Ściana Wschodnia, Warszawa.
- 1991 - Jesteśmy (jako kuratorka wystawy, z Wiesławą Wierzchowską) - wystawa prezentująca prace 167 polskich artystów tworzących poza granicami kraju, Galeria Zachęta, Warszawa
- 1994 - Ars erotica (kuratorka wystawy, z Wiesławą Wierzchowską), Muzeum Narodowe w Warszawie
- 1996 - Z bliska, Galeria Krytyków Pokaz
- 1999 - Sąd Ostateczny (kuratorka wystawy, z Wiesławą Wierzchowską), pięć różnych galerii warszawskich
- 2001-2002 - Angkor - miasto zagubione (z Ireneuszem Sadkowskim), Muzeum Śląskie w Katowicach i w warszawska Galeria Studio
- 2004 – Mali (z Ireneuszem Sadkowskim) Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Podróżników im. Tony Halika, Toruń
- 2002-2005 - Megality (z Hanną Zawa-Cywińską), wystawa w wielu miejscach: Warszawa, Chełm, Zamość, Sanok, Płock, Katowice, Stawiska, Toruń, Concarneau (Bretania), Nowy Jork
- 2005 - Świat na korze, Galeria Zapiecek, Warszawa
- 2005 - Świat na wodzie, Galeria Złota 1, Warszawa
- 2006 - Odniesienia, Galeria Wizytująca, Warszawa, Muzeum Śląskie, Katowice, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Biuro Wystaw Artystycznych w Sanoku
- 2006 - Na ziemi i wodzie, Galeria Studio, Warszawa
[edytuj] Nagrody i odznaczenia
- 1985 - Złoty Ekran (z Tonym Halikiem)
- 1986 - Wiktor (z Tonym Halikiem)
- 2006 - Nagroda Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- peruwiański Order za Wybitne Zasługi (dwukrotnie)
- meksykański Order Orła Azteckiego
[edytuj] Bibliografia
- ↑ Marek Jerzman, Zamach na "Mitropę", tygodnik "Słowo Podlasia", Nr 26, 27 czerwca 2006
- ↑ http://rzeszow2.tvp.pl/dzikowska/index.asp?str=4
- ↑ Katarzyna Wierzba, Zdobywcy Świata, Wydawnictwo Esprit, Grudzień 2004, ISBN: 83-60040-00-1
