Ekwiwokacja

Z Wikipedii

Ekwiwokacja jest to jeden z błędów logiczno-językowych, z grupy wieloznaczności aktualnej.

Ekwiwokacja polega na tym, że:

1. pewne wyrażenie potencjalnie wieloznaczne występuje w danej wypowiedzi przynajmniej dwukrotnie;
2. przynajmniej w dwóch miejscach tej wypowiedzi jest ono użyte w różnych znaczeniach;
3. wypowiedź ta zakłada, że ów wieloznaczny jej element posiada w każdym miejscu, w którym jest w niej użyty, to samo znaczenie.

Głównym powodem popełniania ekwiwokacji jest sytuacja, w której jedno z pokrewnych znaczeń danego wyrazu (zwrotu) używane jest znacznie częściej niż drugie jego znaczenie, co powoduje, iż to pierwsze używane jest na mocy nawyku, nawet wtedy, gdy powinno być użyte znaczenie drugie.

Celem uniknięcia ekwiwokacji należy pamiętać o następującej regule: zanim użyjesz danego terminu w swojej wypowiedzi, zastanów się, czy w jej kontekście może on posiadać to znaczenie, w którym chcesz go użyć.

Przykłady:

(1) Arytmetyka zajmuje się m.in. dodawaniem liczb. Dodawanie liczb jest czynnością psychiczną, więc arytmetyka zajmuje się czynnościami psychicznymi.

W tym przypadku wieloznaczne jest wyrażenie „dodawanie liczb”. W zdaniu pierwszym użyte zostało w znaczeniu operacji matematycznej, konsekwencją której jest uzyskanie sumy liczb, zaś w zdaniu drugim jako pewna czynność psychiczna.

(2) Logika w szerokim znaczeniu oznacza dyscyplinę podającą prawa (zasady) i reguły poprawnego myślenia oraz poprawnego wypowiadania myśli. Poprawne myślenie oraz poprawne wypowiadanie myśli są czynnościami psychicznymi, więc logika zajmuje się czynnościami psychicznymi. Komentarz podobny do zamieszczonego pod zdaniem (1).

Występowanie ekwiwokacji w dyskusji prowadzi do tzw. sporów słownych, gdzie dwie osoby przekonane są, że spierają się o problem, a w istocie spierają się o znaczenie jakiegoś słowa.

Przykłady:

(1) Jeden z dyskutantów patrząc na pobliską średniowieczną budowlę twierdzi, że zamek jest duży, a rozmówca mając na myśli zamek u drzwi twierdzi, że jest on zbyt mały.

(2) Żona mówi do męża, że dzieci nie mogą wchodzić do parku, na co on odpowiada, że owszem... mogą. Ich spór ma charakter słowny, w sytuacji gdy żona ma na myśli swoje własne dzieci, którym zabroniła wchodzenia do parku, a mąż dzieci w ogóle, które zgodnie z regulaminem parku mogą tam przebywać.

W obu przypadkach dyskutanci przyjmowali różne znaczenia używanych przez siebie słów. W pierwszym przypadku spór dotyczył homonimu, a w drugim wynikał z użycia określenia w odmiennych supozycjach logicznych- żona miała na myśli konkretne (własne) dzieci, a mąż dzieci w ogólności (wszystkie dzieci).

W sytuacji sporu słownego- w zasadzie- obie strony mają rację, konfliktu takiego nie da się rozwiązać bez uzgodnienia znaczenia pojęć.

[edytuj] Literatura

• Kazimierz Ajdukiewicz Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1963;
• Tadeusz Kwiatkowski Logika ogólna, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1988,
• Mała encyklopedia logiki Pod red. Witolda Marciszewskiego, Ossolineum, 1988.