Czeka
Z Wikipedii
Czeka, CzK, WCzK (ros.: ЧК, ВЧК) - akronim nazwy radzieckiego ogranu czuwającego nad bezpieczeństwem państwa, odpowiedzialnego za represje w Rosji Sowieckiej w latach 1917 - 1922.
Początkowo nosiła pełną nazwę Wsierossijska Czriezwyczajnaja Komissija po Bor'bie s Kontrriewolucyjej i Sabotażom (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), od sierpnia 1918 roku Wsierossijska Czriezwyczajnaja Komissja po Bor'bie s Kontrriewolucyjej, Spiekulacyjej i Priestupleniami po Dołżnosti (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и преступлениям по должности; Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucja, Spekulacją i Nadużyciami Władzy), zwana potocznie Czeka, lub Czieriezwyczajka. Potocznie nazywano tak także dalsze radzieckie służby, powstałe po przekształceniu Czeki.
Spis treści |
[edytuj] Powołanie WCzK
Lenin sądził, że w państwie rządzonym przez bolszewików nie będzie potrzebna policja polityczna (służba bezpieczeństwa), lecz zaskoczony rozmiarami wewnętrznej i zewnętrznej opozycji wobec nowej władzy Sownarkomu (Rady Komisarzy Ludowych), wystąpił z inicjatywą utworzenia policji politycznej. 20 grudnia 1917 roku Rada Komisarzy Ludowych podjęła decyzję o utworzeniu Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Spraw Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem - w skrócie WCzK.
Na czele komisji stanął komunista polskiego pochodzenia Feliks Dzierżyński, który sprawował to stanowisko do lutego 1922 roku. Po reorganizacji WCzK i zamienieniu jej w Państwowy Zarząd Polityczny (GPU), a następnie w Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU), Feliks Dzierżyński kierował tą instytucją aż do śmierci w 1926 roku. Oprócz centralnego organu WCzK, istniały terenowe komisje nadzwyczajne CzK.
[edytuj] Kierownictwo WCzK
W skład ścisłego kierownictwa WCzK wchodzili: Łotysze - Jakow Peters, Martin Łacis, Polak Stanisław Messing, Rosjanie - Jurij Ksenofontow, Michaił Kiedrow, Fiodor Fomin, oraz Żyd polskiego pochodzenia Józef Unszlicht, który w kwietniu 1921 roku objął stanowisko jednego z zastępców Feliksa Dzierżyńskiego.
[edytuj] Pierwsze zadania
Rada Komisarzy Ludowych ściśle określiła zadania WCzK, początkowo składające się z trzech punktów:
- Ścigać i likwidować wszystkie akcje kontrrewolucyjne i sabotażowe na obszarze całej Rosji, bez względu na to kto je organizował.
- Oddawać pod sąd Trybunału Rewolucyjnego wszystkich sabotażystów i kontrrewolucjonistów.
- Przeprowadzać wstępne doniesienia, jeśli byłyby one konieczne do zachowania bezpieczeństwa.
W rzeczywistości kompetencje i zadania WCzK były nieograniczone, spełniała nie tylko funkcję policji politycznej, ale także sądu i kata. Czeka przeprowadzała wysiedlenia i konfiskaty mienia, ścigała przestępstwa pospolite, walczyła ze spekulacją, pełniła funkcję cenzora prasy i wydawnictw, zajmowała się bezpośrednią ochroną rządu i partii.
24 lutego 1918 roku ustanowiono tzw. trójki, które pełniły funkcję trybunałów kontrrewolucyjnych, cztery miesiące później przywrócono karę śmierci, czego domagał się Lenin (kara śmierci została zniesiona w Rosji po rewolucji lutowej). Pierwszych egzekucji dokonano w Piotrogrodzie (Sankt Petersburg) w tamtejszej Twierdzy Pietropawłowskiej. W latach funkcjonowania WCzK prawdopodobnie podobnych egzekucji wykonano aż 500 tys. Rozpoczęło się organizowanie pierwszych łagrów, które podzielono na obozy pracy i koncentracyjne.
[edytuj] Czerwony terror
Korzystając z pretekstu, jakim był nieudany zamach na Lenina, Czeka rozpoczęła tzw. czerwony terror, co pozwoliło na stosowanie takich metod jak branie zakładników i na niespotykaną do tej pory skalę masowych egzekucji. Dzierżyński wydał osobisty rozkaz, aby do masowych egzekucji na kontrrewolucjonistach wykorzystywać karabiny maszynowe.
W Piotrogrodzie wydano tak wiele wyroków śmierci, że skazanych wiązano parami, ładowano wieczorami na drewniane barki, które wyprowadzano na wody Zatoki Fińskiej, i tam zatapiano. Kiedy powiewał zachodni wiatr, ciała wpływały do portu w Kronsztadzie. Oprawcy z WCzK w Charkowie skalpowali ofiary w ten sposób, że z rąk ściągano im żywcem skórę robiąc tzw. "krwawe rękawiczki".
Oprawcy WCzK z Woroneża umieszczali torturowanych w specjalnie przygotowanych wcześniej beczkach, naszpikowanych kilkucalowymi gwoździami z ostrzami skierowanymi do wewnątrz beczki, które następnie toczono przez kilka minut, dziurawiąc w ten sposób torturowaną ofiarę. Zaprowadzanie wewnętrznego porządku wiązało się często z bezmyślnymi, przerażającymi okrucieństwami ze strony Czeki. Opisał je w swym pamiętniku Sidney Reilly, który przebywał w Rosji w czasie rewolucji październikowej:
Akcje CzeKa prowadzone były z taką brutalnością i bezwzględnością, jakich nie może pojąć cywilizowany umysł. Pewnego razu, gdy lokatorzy ze strachu nie zdjęli łańcucha z drzwi, czekista rzucił przez szparę granat. Innym razem nikt nie odpowiadał na łomotanie, stara kobieta była przykuta do łóżka z powodu paraliżu, który nastąpił gdy na jej oczach zamordowano jej męża, jeden z czekistów zniecierpliwiony czekaniem rzucił w drzwi granatem, który eksplodując za blisko ciężko ranił pięciu funkcjonariuszy. Powrócili tej samej nocy i w odwecie zarżnęli starą kobietę.
[edytuj] Liczba personelu
W miesiąc po ustanowieniu WCzK miała 23 osoby personelu. W 1920 roku liczyła już 27 tys. ludzi, a w 1921 roku w momencie zakończenia wojny domowej 31 tys. funkcjonariuszy cywilnych.
W tym 137 tys. żołnierzy w wojskach wewnętrznych i 94 tys. w jednostkach frontowych.
[edytuj] Struktury organizacyjne WCzK w latach 1918-1921
- Wydział Specjalny - walka ze szpiegostwem i kontrola Armii Czerwonej.
- Wydział Transportowy - zwalczanie wrogich elementów w transporcie kolejowym i drogowym.
- Wydział Ekonomiczny - walka z dywersją i szpiegostwem w gospodarce.
- Wydział Zagraniczny (INO - Inostrannyj Otdieł) - wywiad agenturalny za granicą.
- Wydział Tajno-Polityczny - walka z partiami i organizacjami antybolszewickimi oraz inwigilacja inteligencji i duchowieństwa.
Od początku istnienia WCzK, czyli od 1917 do 1922 roku, na jej czele stał Feliks Dzierżyński, który kierował także Państwowym Zarządem Politycznym, w który zamieniona została WCzK, oraz do 1926 roku obejmował kierownictwo Zjednoczonym Państwowym Zarządem Politycznym - OGPU.
[edytuj] Źródła
- Normam Polmar, Thomas B. Allen - Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000
- Walter Kriwicki - W Tajnej służbie Stalina: Wspomienia pierwszego sowieckiego szpiega który zdradził, wyd. Magnum 2002
- Paweł Sudpołatow - Wspomnienia niewygodnego świadka (kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona 1999
- Christopher Andrew, Wasylij Mitrochin - Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnistwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001
- Evgeniia Al’bats - The state within a state : the KGB and its hold on Russia--past, present, and future, New York : Farrar, Straus, Giroux, 1994.
 |
Służby specjalne byłego Związku Radzieckiego i Rosji |
|---|---|
|
Obecne: GRU od 1918 | SWR od 1991 | FSB od 1995 | |
