Chantowie
Z Wikipedii
Chantowie, dawniej Ostiacy, nazwy własne (zależnie od dialektu): Chanti, Chande, Kantek, w staroruskich kronikach występujący pod nazwą Jugrowie – naród ugrofiński zamieszkujący zachodnią Syberię, na wschód od rzeki Ob. Posługują się językiem chantyjskim, należącym do języków ugryjskich, oraz – coraz częściej – językiem rosyjskim.
Spis treści |
[edytuj] Wygląd zewnętrzny
Chantowie zasadniczo należą do rasy żółtej, jednak w ich wyglądzie zaznaczają się dość silne wpływy rasy białej. Mają czarne włosy i ciemne, raczej skośne oczy, oraz wystające kości policzkowe. Są niscy; przeciętny wzrost mężczyzny wynosi ok. 158 cm., a kobiety – 146.
[edytuj] Liczebność
Według danych z 2002 r. Federację Rosyjską zamieszkiwało 28.678 Chantów. Żyli oni głównie w Chanty-Mansyjskim Okręgu Autonomicznym (17.128 osób) oraz Jamalsko-Nienieckim Okręgu Autonomicznym (8.760), ponadto 806 w pozostałych częściach obwodu tiumeńskiego. Obwód Tomski zamieszkuje 873 Chantów; niewielka ich liczba (88 osób) żyje też w Republice Komi. W Chanty-Mansyjskim Okręgu Autonomicznym, będącym w założeniu jednostką podziału terytorialnego, w którym Chantowie posiadają autonomię i od których wziął on swą nazwę, stanowią oni ok. 1,17% populacji, natomiast w autonomicznym okręgu Nieńców procentowy udział Chantów wynosi więcej, bo 1,73%
[edytuj] Historia
Pierwsze kontakty Chantów z cywilizacją europejską (ruską) miały miejsce w XI w. za pośrednictwem kupców (nowogrodzkich). W staroruskich kronikach Chantowie nazywani są mianem Jugrowie, która to nazwa została przez Nowogrodzian zapożyczona od Komiaków, określających Chantów mianem Jögra. (Tą samą nazwą określani byli także spokrewnieni z Chantami Mansowie, zamieszkujący bardziej na zachód). W kolejnych wiekach ich ziemie znalazły się pod panowaniem Chanatu Syberyjskiego, następnie zostały przyłączone w skład państwa rosyjskiego. Rosjanie podporządkowawszy sobie Chantów narzucili im podatek (jassak) opłacany w formie dostaw skór zwierząt futerkowych, głównie soboli. W latach następnych ziemie Chantów stały się terenem osadnictwa rosyjskiego. Kolonizacja rosyjska sprawiła, iż już w XVIII w. Chantowie stali się mniejszością na zajmowanych terenach. Po utworzeniu Związku Radzieckiego Chantowie, wspólnie z pokrewnymi kulturalnie i językowo Mansami otrzymali niewielką autonomię w ramach utworzonego 10 grudnia 1930 Ostiako-Wogulskiego Okręgu Autonomicznego (w 1940 r. przemianowanego na Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny, a w 2003 r. na Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny - Jugra). Autonomia ta istnieje do dziś.
[edytuj] Religia
Do XVIII w. Chantowie wyznawali szamanizm, następnie lud ten formalnie został schrystianizowany. Po okresie ateizacji w czasach Związku Radzieckiego większość Chantów może oficjalnie wyznawać prawosławie, jednak wśród ludu liczne przeżytki poprzedniej religii przetrwały do dziś. Żywy jest zwłaszcza kult duchów opiekuńczych i przodków, istnieje kult niedźwiedzia, ważną rolę odgrywają totemy.
[edytuj] Kultura
Chantowie posiadają bogaty folklor i mitologię oraz rozwiniętą muzykę ludową, w formie śpiewu, często o religijnym charakterze. Chantowie zaliczani są do rdzennych ludów Syberii; podobnie jak w przypadku innych ludów z tej grupy rodzime tradycje są zagrożone poprzez wypieranie ich przez kulturę zachodnią, głównie rosyjską.
Dla ochrony chantyjskiego dziedzictwa kulturowego powołanych zostało kilka fundacji, jednak proces zaniku tradycji narodowych postępuje i jest związany z rozwojem gospodarczym i procesami urbanizacyjnymi.
Tradycyjne domy Mansów dzielą się na stałe i sezonowe – zakładane w miejscach pobytu przez myśliwych i hodowców reniferów, w okresie wiosenno-jesiennym.
[edytuj] Język
Język chantyjski jest językiem ojczystym dla nieco ponad połowy Chantów (ok. 15 tys. osób). Jest jednym z wielu języków używanych przez rdzenne ludy Syberii wypieranym przez język rosyjski. W 1959 r. 77 % spośród 19 410 Chantów uważało język chantyjski za ojczysty, w 1970 już tylko 68,9 % (spośród 21 138 osób), zaś w roku 1989 – zaledwie 60,5 %. W dużych ośrodkach osadniczych, zwłaszcza w tych, w których liczebnie dominuję Rosjanie, język chantyjski jest językiem używanym jedynie w domu przez część Chantów, na forum publicznym i w domach większości narodu dominuje język rosyjski. Język chantyjski jest natomiast jedynym używanym (a często, zwłaszcza wśród starszego pokolenia – jedynym znanym) w mniejszych osadach i w obozach koczowników.
Język chantyjski jest znany z licznych i znacznie zróżnicowanych dialektów. Ich podział i wyodrębnienie wciąż jeszcze nie jest ustalone. Bezsporne wydaje się wydzielenie dwóch grup dialektów: zachodnich (tzw. chantyjskie) i wschodnich (tzw. kantyjskie – od nazwy własnej narodu w tej grupie gwar). Wschodnie dialekty są obecnie bliskie wymarcia.
Pierwsza publikacją w języku chantyjskim był przekład Ewangelii wg św. Mateusza, opublikowany w 1868 r. w jednym z dialektów. Pierwsze próby stworzenia jednego chantyjskiego języka literackiego pojawiły się dopiero w XX w. Do roku 1937 przy zapisie języka chantyjskiego posługiwano się alfabetem łacińkim. Mimo iż w języku tym rozwinęło się skromne piśmiennictwo, jednego języka literackiego nie udało się opracować; literatura rozwija się w 4 dialektach.
Język chantyjski nauczany jest w szkołach podstawowych; ukazuje się w nim także 1 gazeta.
Do zapisu języka chantyjskiego od 1937 r. stosowana jest cyrylica uzupełniona o dodatkowe znaki.
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Język chantyjski.
[edytuj] Gospodarka
Tradycyjne zajęcia Chantów to myślistwo i rybołówstwo, od XIV w. hodowla reniferów (przejęta od plemion samojedzkich), a od XVIII w. także uprawa roli i chów bydła. W okresie ZSRR działalność gospodarcza w tych dziedzinach odbywała się w obrębie kołchozów.
Do dzisiejszego dnia wielu Chantów w okresie letnim prowadzi półnomadyczny tryb życia. W okresie radzieckim byli oni przymuszani do życia osiadłego i osadzani w dużych, nowo zbudowanych osiedlach, w których do dzisiejszego dnia żyje większość narodu, jednak po upadku ZSRR wielu Chantów powróciło do starych tradycji.
