Archikatedra oliwska
Z Wikipedii
Archikatedra gdańska (oliwska) to kościół p. w. Trójcy św., NMP i św. Bernarda w Gdańsku-Oliwie.
Jest trójnawową bazyliką z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium z obejściem. Fasadę flankują dwie smukłe wieże, o wys. 46 m każda z ostro zakończonymi hełmami. Ożywia ją barokowy portal (1688), jak również trzy okna różnej wielkości i trzy kartusze. Nad przecięciem naw góruje wieża dzwonów, typowy element budownictwa cysterskiego. Ma dł. 107 m (wewnątrz 97,6 m), szer. 19 m, wys. 17,7 m i jest najdłuższym kościołem cysterskim na świecie kryjącym dzieła sztuki sakralnej w stylu renesansowym, barokowym, rokokowym i klasycystycznym o wysokim poziomie artystycznym.
Słynie głównie z organów. Małe (1762) i duże (1788) wykonał frater Michael alias Johanes Wulf z Ornety na Warmii. Duże dokończył Fryderyk Rudolf Dalitz (1793). Dopełnia je pozytyw wykonany w warsztacie budowy organów „Zygmunt Kamiński i synowie” (1968). Połączone ze sobą trzy instrumenty mają w sumie 7876 piszczałek objętych 110 rejestrami. Cudowne brzmienie instrumentu współgra z rokokowym wystrojem prospektu organowego, w którym w duchu epoki anioły, słońce i gwiazdy poruszają się w trakcie gry.
Wewnątrz znajdują się 23 ołtarze o dużej wartości historycznej, przeważnie barokowe i rokokowe, wykonane częściowo z marmuru. Ich treść ikonograficzna oddaje program kościoła potrydenckiego. Zwracają uwagę dawny ołtarz główny wykonany w stylu renesansu niderlandzkiego (1605) i obecny główny, najpełniejsze dzieło barokowe na Pomorzu (1688).
Obrazy w ołtarzach, prezbiterium i nawie głównej są dziełem znanych XVII-wiecznych malarzy Hermana Hana (1574-1628), Adolfa Boya (1612-1680), Andrzeja Stecha (1635-1697) i Andreasa Schlütera (1660-1714).
Wystrój uzupełniają rokokowe kaplice św. Jana Nepomucena i św. Krzyża, ambona, płyty nagrobne, epitafia, grobowiec książąt pomorskich, nagrobek rodziny Kosów, krypta biskupia, zabytkowe żyrandole, baldachimy, cenny kultowo i artystycznie feretron przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, noszony na pielgrzymkach do Kalwarii Wejherowskiej oraz wiele innych zabytków kościoła i byłego klasztoru Cystersów.
W archikatedrze odbywają się koncerty organowe, a w zabudowaniach byłego klasztoru (obecnie Gdańskie Seminarium Duchowne) można oglądać zbiory muzeum diecezjalnego.
[edytuj] Rys historyczny
- 1186 - książę pomorski Sambor I (syn Subisława I) erygował 2 lipca klasztor cystersów nazywany „Beatae Mariae de Oliva” lub „ad montem Olivarum”, a od XII wieku „Monasterium sanctae dei genitricis et virginis Mariae de Oliva”.
- 1224 - w czasie napadu pogańskich Prusów pierwsze romańskie oratorium spłonęło. Odbudowany i powiększony kościół w 1234 (lub w 1236) ponownie zniszczony przez Prusów.
- 1350 - zapalenie się sadzy w kominie spowodowało pożar i doszczętne spalenie się kościoła i klasztoru. Obecny kształt kościół i klasztor uzyskał w II poł. XIV wieku.
- 1577 - w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem gdańsie wojsko najemne napadło na klasztor i spaliło go doszczętnie. Kościół odbudowano w latach 1578-1583.
- 1594 - biskup włocławski Hieronim Rozrażewski konsekrował kościół 14 sierpnia.
- 1831 - władze pruskie zlikwidowały klasztor Cystersów w Oliwie. Kościół i część zabudowań poklasztornych przydzieliły parafii katolickiej.
- 1925 - papież Pius XI erygował diecezję gdańską bullą z 30 grudnia, na jej mocy kościół oliwski uzyskał rangę katedry, a Gdańsk-Oliwa stał się stolicą diecezji i siedzibą biskupów.
- 1976 - papież Paweł VI podniósł katedrę do godności bazyliki mniejszej 8 lipca.
- 1992 - papież Jan Paweł II utworzył archidiecezję gdańską z siedzibą w Oliwie bullą z 25 marca, a bazylika stała się archikatedrą.
