Alojzy Żółkowski (ojciec)
Z Wikipedii
Fortunat Alojzy Gonzaga Żółkowski (ur. 2 listopada 1777, zm. 11 września 1822 w Warszawie) - aktor polski.
Pochodził z rodziny szlacheckiej, jego ojciec był dzierżawcą majątku ziemskiego. Rozpoczął naukę w szkole w Krzemieńcu, jednak przerwał edukację i wziął udział w powstaniu kościuszkowskim. Po śmierci rodziców trafił pod opiekę stryja, generała Floriana Żółkowskiego; stryj załatwił mu miejsce w kancelarii znanego adwokata lwowskiego Józefa Dzierzkowskiego. Żółkowski porzucił jednak praktykę kancelaryjną, zafascynowany teatrem, m.in. występami zespołu Wojciecha Bogusławskiego we Lwowie. W 1797 przybył do Warszawy i został członkiem zespołu teatralnego Agnieszki Truskolaskiej.
Debiutował prawdopodobnie pod koniec 1798 w roli Ekonoma w sztuce Wdzięczni poddani panu (muzyka Jan Stefani, libretto J. Drozdowski). W pierwszych latach występów jego nazwisko zapisywano także w formie Ziółkowski, od 1801 stale Żółkowski. W 1799 wraz z całym zespołem Truskolaskiej przeszedł pod kierownictwo Bogusławskiego. Obok występów w Warszawie gościnnie grał w Kaliszu, Poznaniu, Łowiczu, Krakowie, Gdańsku, Białymstoku. Był przede wszystkim wybitnym komikiem, mistrzem nawiązywania kontaktu z publicznością, chociaż na początku kariery próbował także sił w rolach dramatycznych. Kazimierz Władysław Wójcicki opisywał aktora: twarzy okrągłej, oczu wypukłych, wzrostu średniego.
Był nie tylko aktorem, zajmował się także pracą literacką. Przetłumaczył, przerobił lub sam napisał 74 utwory sceniczne. Do najpopularniejszych przekładów Żółkowskiego należały: Gaweł na księżycu, Pałac Lucypera, Amadeuszek, Widowisko, któremu trudno dać nazwisko, a najbardziej znanym utworem samodzielnym opera Szralatan, czyli Wskrzeszenie umarłych (muzyka Karol Kurpiński). W 1808 Żółkowski, wspólnie z Ludwikiem Dmuszewskim, wydał Dykcjonarzyk teatralny. Wydawał także pisma satyryczne "Momus" (1820, które przez pewien czas dało mu przydomek Momus) i "Potpourri". Należał do loży masońskiej Tarcza Północy. Zyskał uznanie jako hojny ofiarodawca w czasie nędzy panującej w Warszawie w latach 1812-1813.
Wśród najbardziej znanych ról Żółkowskiego można wymienić:
- Miechodmuch Krakowiacy i górale
- Kartofel Gaweł na księżycu
- Lurwell Henryk VI na łowach
- Szafarz Tadeusz Chwalibóg
- Baron Kopciuszek
- Pustak Fircyk w zalotach
- Kopp Młodość Henryka V
- Don Bartolo Cyrulik sewilski (P. Beaumarchais)
- Polkwicer Nasze przedbiegi
- Lisiewicz Pan Geldhab (A. Fredro)
- role tytułowe w sztukach Moliera Mieszczanin szlachcicem, Doktor z musu, Georges Dandin oraz Anzelm w Szkole kobiet
Ciężko chorował w ostatnich latach życia, ale występował nadal, po raz ostatni dwa tygodnie przed śmiercią. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z panną Letwo (nie zachowało się jej imię), zawartego 1 stycznia 1808, miał urodzoną jeszcze przed ślubem córkę Nepomucenę (ur. 24 września 1807, zm. 10 marca 1847), aktorkę, po mężu Kostecką. Po śmierci żony Żółkowski poślubił 9 lutego 1814 Marię Ludwikę Ebel, z tego małżeństwa miał dwóch synów, także aktorów - Alojzego (1814-1889) i Lucjana.
Maria Ludwika Żółkowska z domu Ebel (ur. 1790 w Szczecinie lub w Szczytnie, zm. 6 kwietnia 1853 w Warszawie) była aktorką, pochodzącą z rodziny niemieckiej. Debiutowała 18 października 1808 w warszawskim Teatrze Narodowym jako Luiza w Woziwodzie paryskim L. Cherubiniego (libretto J.N. Bouilly). Wykonywała role tragiczne i charakterystyczne; po raz ostatni wystąpiła 4 października 1845 jako Mleczarka w Tajemnicach Paryża Eugeniusza Sue.
Lucjan Żółkowski (ur. 1817, zm. 26 kwietnia 1837) jako aktor występował w Nowym Dworze i Siedlcach.
Źródła:
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa 1973 (także sylwetki żony Marii Ludwiki Żółkowskiej i syna Lucjana Żółkowskiego)
- Stanisław Szenic, Cmentarz Powązkowski 1790-1850. Zmarli i ich rodziny, Warszawa 1979
