Zwarte Piet
Zwarte Piet is het hulpje (vanouds knechtje) van Sinterklaas. Zwarte Piet is te herkennen aan het feit dat hij zwart of bruin geschminkt is en aan zijn bont gekleurde, vroeg-17e-eeuws aandoende kleding.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken van Piet
Volgens de traditie komt Zwarte Piet tijdens het Sinterklaasfeest in december de cadeautjes brengen. Hij klimt door de schoorstenen van de huizen wanneer de mensen slapen. In de aanloop naar het feest wordt Piet herhaaldelijk gesignaleerd. Het verspreiden van snoepgoed is een van de belangrijke taken. Het strooien van pepernoten is zijn specialiteit. Verder treedt Zwarte Piet op als hulp voor Sinterklaas om bijvoorbeeld zijn boek vast te houden.
Sommige kinderen zijn bang voor Zwarte Piet. Dit kan aan zijn uiterlijk liggen, of aan dreigingen van ouders dat Zwarte Piet stoute kinderen mee zal nemen naar Spanje. Dit laatste komt waarschijnlijk nog maar zeer zelden voor.
[bewerk] Geschiedenis
Vermoedelijk deed Piet aan het begin van de negentiende eeuw zijn intrede in de folklore van de Lage Landen. Voor die tijd opereerde Sinterklaas alleen, of werd hij begeleid door de duivel. Tussen een duivel en een Moor bestond in het bewustzijn van destijdse Europeanen weinig verschil. Een duivel als knecht van Sinterklaas is nog duidelijk te zien in de Oostenrijkse Sinterklaastradities. Hier wordt Sinterklaas begeleid door een Krampus of een Percht die behoorlijk angstaanjagende duivelse uiterlijkheden hebben. Volgens een andere theorie was Piet oorspronkelijk een Italiaanse schoorsteenveger. Het meest vriendelijke verhaal is wellicht dat Sint Nicolaas op een markt eens een zwart slavenjongetje vrijkocht, genaamd Petrus. Uit dankbaarheid bleef de jongen de Sint nabij. De naam Petrus verbasterde vervolgens tot Piet.
Naarmate de traditie dat de Sint afkomstig zou zijn uit het voormalige Morenland Spanje, populairder werd, evolueerde de knecht van de goedheiligman tot een Moor. Tot ver in de tweede helft van de twintigste eeuw was Piet, in lijn met ingesleten koloniale tradities, een niet zo slimme helper die zich van een brabbeltaaltje bediende. Toen immigratie vanuit de voormalige koloniën ervoor zorgde dat Europeanen beter vertrouwd raakten met Afrikanen, ontwikkelde Piet zich tot een respectabele assistent van een vaak verstrooide Sinterklaas.
Een andere verandering die Zwarte Piet doormaakte was dat hij door de jaren heen steeds minder als kinderschrik ging fungeren. In de negentiende eeuw werd van Zwarte Piet vaak verteld dat hij voor Sinterklaas keek wat de kinderen deden (Alles ziet die slimme Piet/ zich vergissen kan hij niet). Was je stout, dan liep je het risico dat je in de zak werd meegenomen naar Spanje, alwaar je je een jaar voor de Sint moest uitsloven. Tegenwoordig wordt dit als pedagogisch onverantwoord gezien. De zwarte kleur wordt dan ook vaak vervangen door een meer vriendelijke, bruine kleur.
Tot de Tweede Wereldoorlog had Sinterklaas slechts één helper. Na de bevrijding door de Canadezen hielpen deze soldaten met het organiseren van het eerste na-oorlogse Sinterklaasfeest. Niet gehinderd door kennis over de traditie, bedachten zij dat als één Zwarte Piet leuk is, een heleboel Zwarte Pieten nóg leuker is. Sindsdien wordt Sinterklaas vergezeld door vele Pieten, tegenwoordig vaak met ieder een eigen taak.
[bewerk] Omstreden
Dat Piet in de loop der jaren minder dom is geworden, wil niet zeggen dat de Zwarte-Piettraditie onomstreden is. Sommigen nemen nog steeds aanstoot aan het vermeend racistische karakter van de traditie. De traditie van de Zwarte Piet wordt mede hierom door sommige, in vooral progressief politieke kringen bekritiseerd. De Zwarte Piet wordt in deze kringen wel gezien als een symbool van de onderdrukking van de Derde Wereld, door het westerse imperialisme.
Pleidooien om Piet om te vormen tot een vrolijke clown met een niet nader omschreven achtergrond zijn echter nooit in brede kring aangeslagen. Voor andere mensen is Zwarte Piet een vrolijke kindervriend die zwart is van het roet in de schoorstenen. Echter, de schoorsteen verklaart niet hoe Piet aan grove stereotypen zoals rode lippenstift en kroeshaar is gekomen.
Uiteraard kunnen rode lippen misschien toegeschreven worden aan opgezette lippen door het in contact komen met hitte uit de schoorsteen. Het kroeshaar is afkomstig door het roet dat het haar enigzins smoezelig maakt. Dit is allemaal echter slechts een gissing en kan daarom ook worden verklaard als een manier om de ware achtergrond van Zwarte Piet te verhullen.
[bewerk] Specialisatie
Vooral door de invloed van de televisie heeft zich binnen het Zwartepietendom in de loop der jaren verregaande specialisatie voorgedaan. Anno 2004 heeft elke Piet een eigen taak in de logistiek. Zo zijn er o.a. zeer algemene Inkooppieten, Inpakpieten, Magazijnpieten en Transportpieten. Daarnaast kent men ook bijvoorbeeld de Hoofdpiet, de Huispiet en de Paardenpiet. De alombekende Wegwijspiet is in 2005 na 24 jaar trouwe dienst met pensioen gegaan.
[bewerk] Andere betekenissen
Zwartepieten is ook een kaartspel, en de naam van de schoppenboer in dat spel. Hier is het doel deze kaart zo snel mogelijk uit te spelen, vandaar de uitdrukking iemand de zwartepiet toespelen, wat betekent: 'iemand als schuldige of als zondebok proberen aan te wijzen'.
