Zeis

Een zeis is een landbouwwerktuig dat kan worden beschouwd als een verdere ontwikkeling van de sikkel. Een tussenvorm is de zicht. Het bestaat uit een lang gebogen mes, aan de binnenbocht scherp, met een scherpe punt, bevestigd aan een steel met soms 1 maar meestal 2 handvatten. De zeis wordt gebruikt door met een snelle zwaaiende beweging lang gras of graan te maaien zonder dat de maaier zich daarvoor hoeft te bukken.

Gebruik van een zeis

[bewerk] Haarscherp

De zeis werkt het beste als deze vlijmscherp is. Hoewel de in de meeste Nederlandse winkels verkrijgbare zeis met zware metalen steel vaak alleen met een strekel (een met grofkorrelig slijpmateriaal beplakte lat) scherp wordt gehouden, worden de beste resultaten bereikt door de zeis te haren en te zetten.

Het "haren van de zeis" kan plaatsvinden bij ongeharde maaibladen van hoge kwaliteit ijzer, die in Oost-Europa en Oostenrijk (Teufelskerl) nog wel verkrijgbaar zijn. Het snijvlak van zo'n blad wordt langs de rand naar buiten gedreven met een haar-hamer op een haar-spit (aambeeld), zodat een dunne rand ontstaat die vlijmscherp is. Hoewel dit erg eenvoudig lijkt, is er voor deze bewerking een behoorlijke vakkennis nodig. Op grote velden, die met de zeis gemaaid werden, was er dikwijls één persoon aanwezig, wiens taak het was constant te "haren".

Gedurende het werk wordt het blad door de maaier zelf regelmatig gezet door een in water natgemaakte silexsteen (slijpsteen) met lange zwaaiende bewegingen vanaf de breedste kant naar de punt te bewegen.

[bewerk] Trivia

Gras wordt bij voorkeur in de ochtend gezeist, omdat het in de middag stug wordt.

Er bestaan diverse maaibladen, van ca 30cm voor nauwkeurig maaien -bijvoorbeeld in een boomgaard- tot meer dan 60cm voor grote vlakten. Ook bestaan er zware bladen waarmee dunne takken kunnen worden gemaaid.

Het werken met de hardmetalen zeis met metalen steel ontaard door het gewicht en de niet zo scherpe snede vaak in hakwerk, wat lichamelijk zwaar is en weinig effectief. Het werken met de lichtere houten zeisstelen die in Oost Europa nog wel te koop zijn (of zelfs op maat gemaakt worden) in combinatie met een vakkundig gehaard maaiblad is veel lichter. Bij de juiste techniek wordt er nauwelijk kracht gebruikt, wordt de rug rechtgehouden, en het mes in een vloeiende zwaai laag over de grond bewogen, waarna een stap vooruit wordt gedaan en de beweging herhaald. Zelfs oude vrouwen die deze techniek beheersen kunnen dit een dag volhouden.

In de legende van de Witte Wieven speelt het werpen van een haarspit een belangrijke rol.

Elk jaar wordt er tijdens de feestweek in Surhuizum (Friesland) het wereldkampioenschap zeisharen gehouden. In 2004 voor de 25e keer. Degene die aan het einde van het kampioenschap de scherpste zeis heeft mag zich een jaar lang wereldkampioen noemen.

In het Schots Museum in Edinburgh (Schotland) is in de kelder een groot zeisblad uit de Romeinse tijd te bewonderen. De tekst erbij over het scherpen is mogelijk onjuist.