Tijl Uilenspiegel
Tijl Uilenspiegel is een fictief figuur uit Vlaams-Duitse folklore, die in Vlaanderen legendarisch werd als de held in Charles de Costers gelijknamige roman. Uilenspiegel was een deugniet die vrij als een vogel door het zestiende-eeuwse Vlaanderen en Duitsland (daar bekend als Till Eulenspiegel) trok en iedereen voor de gek hield met zijn streken.
In De Coster's roman wordt Uilenspiegel bijgestaan door zijn goedmoedige dikke vriend Lamme Goedzak en zijn vriendin Nele. In De Costers verhalen heeft Tijl behalve zijn schelmenreputatie ook de status van verzetsheld tegen de Spaanse bezetting van de Nederlanden in de 16de eeuw. Hiermee kent de figuur in Vlaanderen nu de reputatie van "geest van Vlaanderen".
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Hoewel Charles de Coster de in het Nederlandse taalgebied bekendste versie van het Uilenspiegel-personage heeft nagelaten, is Tijl toch geen vrucht van zijn verbeelding.
De eerste verhalen over Tijl Uilenspiegel verschenen rond 1500 in Duitsland. Herman Bote, stadsklerk van Braunschweig, schreef een aantal grappige anekdotes over een personage genaamd "Dil Ulenspeghel". Deze middeleeuwse Uilenspiegel verschilt op veel punten van de latere negentiende-eeuwse roman: de politieke en maatschappijkritische dimensie ontbreekt en de humor is veel platvloerser, op het vulgaire af. Zijn naam verklaart zijn talent mensen voor de gek te houden. De uil was toen nog een symbool van domheid (vandaar dat er op schilderijen van Jeroen Bosch bij domme personages vaak een uil te zien is, vergelijk ook het woord 'uilskuiken' en de Vlaamse uitdrukking "'t is nogal een uil." ('t is nogal een domkop)). De spiegel fungeert als ding waarin mensen zich zien zoals ze zijn: zo dom als een uil. De schalkse Tijl laat de mensen zien zoals ze zijn, zonder enige schroom. Vandaar zijn naam, die hij zelf in de eerste pagina's van het boek verklaart: "Ik ben ulieden spiegel," Ulen-spiegel.
Het boek vormde de basis voor vele Vlaamse volksverhalen uit de zestiende eeuw over hetzelfde personage.
In Vlaanderen werd het eerste boek over Tijl Uilenspiegel gedrukt tussen 1525 en 1547 gedrukt in Antwerpen, door Michiel van Hoochstraten. De volledige titel luidde: "Ulenspieghel, Van Ulenspieghels leven ende schimpelijcke wercken, ende wonderlijcke avontueren die hi hadde want hi en liet hem geen boeverie verdrieten".
De bekendste versie van het verhaal echter is die van de (Franstalige) Belgische auteur Charles de Coster: "La legende d'Ulenspiegel et de Lamme goedzak au Pays de Flandres et ailleurs"(1867). De Coster laat Tijl geboren worden in het West-Vlaamse Damme (de eerste zin van het boek luidt: "Toen de meimaand de bloemen van de meidoorn deed ontluiken, werd Uilenspiegel, de zoon van Klaas, in Damme geboren"). Tijl ziet het levenslicht in 1527, op dezelfde dag als Filips II.
De Tijl Uilenspiegel van De Coster is meer dan een luchthartige vagebond en kwajongen: hij is een Vlaamse vrijheiddsstrijder die aan de zijde van de Geuzen tegen de Spaanse overheersing vecht. Sindsdien wordt Uilenspiegel met Vlaanderen geassocieerd, hoewel de oorspronkelijke, middeleeuwse Uilenspiegel deze patriottische dimensie niet bezat. De eerste Nederlandse vertaling van De Costers bewerking verscheen in 1896.
[bewerk] Tijl Uilenspiegel : Vlaams, liberaal, antiklerikaal
[bewerk] Charles de Coster en de Vlaamse beweging
Charles de Coster werd in 1827 in München geboren, uit een Waalse vader en een Vlaamse moeder. Hoewel hij Franstalig was, koesterde hij een grote sympathie voor de Vlaamse taal en cultuur. Het idee voor zijn roman ontstond tijdens zijn studies aan de Université Libre de Bruxelles (ULB), waar zijn vriend Félicien Rops in 1856 een satiristisch tijdschrift had opgericht: "Uylenspiegel. Journal des débats littéraires et politiques".
De Tijl Uilenspiegel van Charles de Coster is, zoals we al eerder zagen, een vrijheiddsstrijder: een Vlaamse Ivanhoe of Willem Tell, die aan de zijde van de Geuzen tegen de Spaanse overheersing vecht. De vermakelijke dialogen tussen de twee personages doen onmiskenbaar denken aan dat andere onsterfelijke meester-en-knecht-duo: Don Quichot en Sancho Panza.
De in die jaren bloeiende Vlaamse Beweging, die ijverde voor het heropleven van de Vlaamse taal en cultuur, sloot deze strijdbare, flamingante Tijl in haar hart. Zo werd de De Costers roman, contradictorisch genoeg, een Franstalige hulde aan Vlaanderen...
[bewerk] Het liberalisme van Tijl Uilenspiegel
De Tijl van Charles De Coster heeft een vrijzinnige, vrijgevochten levensvisie, net zoals zijn schepper, met een drang naar waarheid en eerlijkheid. En net zoals de schrijver zelf werd Tijl een sociaal-bewogen figuur, bezeten door een drang naar zelfbeschikking in een brede humanistische instelling.
[bewerk] Een onverbeterlijke papenvreter
De antiklerikale elementen komen al in het begin van het boek aan bod als de pasgeboren Tijl maar liefst vijf keer gedoopt wordt op één dag.
Toch is Tijl op zich geen godsdiensthater. Wel uit hij scherpe kritiek op de godsdienstoorlogen (het boek speelt zich af tijdens de hoogtijdagen van de Contrareformatie) en de kettervervolgingen die het land teisteren. Zijn vader komt op de brandstapel, verdacht van Lutherse sympathieën, de min Kathelijne verliest haar verstand na de vreselijke folteringen die zij, beschuldigd van hekserij, moet doormaken . Uilenspiegel observeert en klaagt het onrecht en de misbruiken van de inquisitie aan: een vrijbuiter die, letterlijk, god noch gebod kent: zo verhuurt hij zich bij de pastoor en steelt diens paard, en verkoopt hij paardenmest aan de Joden, hen wijsmakend dat het om profetische korrels gaat waarmee ze de wederkomst van de messias kunnen voorspellen. Gestraft en veroordeeld tot het maken van een bedevaart naar Rome neemt Tijl ook de paus zelf in het ootje!
[bewerk] "Tijl Uilenspiegel" later herwerkt en bewerkt
Het boek van Charles de Coster is bewerkt door vele andere auteurs: een van de bekendste bewerkingen is de theaterversie die Hugo Claus in 1965 van de Uilenspiegel-legende maakte.
In 2003 werd Tijl vereeuwigd in een animatiefilm door de Duitse regisseur Eberhard Junkersdorf in een Duits-Belgische productie. De film, getiteld "Tijl Uilenspiegel", put echter meer uit de middeleeuwse verhaaltraditie dan uit de bekendere roman van Charles de Coster.
Ook Willy Vandersteen, de bekende striptekenaar, wijdde tussen 1951 en 1955 een reeks aan de legendarische kwajongen uit Damme.
Richard Strauss schreef het symfonisch gedicht (Till Eulenspiegels lustiche Streiche), geïnspireerd op de legende.
[bewerk] Externe Links
Het boek online in het Project Gutenberg (integraal beschikbaar in het Nederlands)
