Sociaal-Democratische Partij van Oostenrijk
De Sociaal-Democratische Partij van Oostenrijk (Duits: Sozialdemokratische Partei Österreichs, SPÖ) is een sociaal-democratische partij in Oostenrijk. Het is één van de twee grote partijen - naast de Oostenrijkse Volkspartij - in het land.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In de negentiende eeuw bestonden er in Oostenrijk meerdere sociaal-democratische partijen. In 1889 werden deze verenigd in de Sozialdemokratische Arbeiterpartei Österreichs (SDAPÖ). De SDAPÖ was al een succesvolle partij in Oostenrijk-Hongaarse Keizerrijk. De eerste partijvoorzitter was Viktor Adler, een vrij gematigde socialist. In 1907 werd de SDAPÖ de op één na grootste partij in de rijksraad en in 1911 de grootste partij. Tijdens de eerste jaren van de Eerste Wereldoorlog steunde de SDAPÖ in grote mate het regeringsbeleid van de Oostenrijk-Hongaarse regering onder Karl Reichsgraf von Stürgkh.
De steun van aan de regering verminderde naar mate de oorlog langer ging duren dan gedacht. De radicale vleugel begon zich te roeren en in oktober 1916 werd Von Stürgkh, de premier van Oostenrijk, door Friedrich Adler (zoon van Viktor Adler), vermoord. De gematigden (onder Karl Renner) bleven de regering nog beperkt steunen, doch de radicalere factie onder Otto Bauer namen een pacifistisch standpunt in. In november 1918 werd op zowel het advies van de Christelijk-Sociale Partij (CSP) als op advies van de SDAPÖ de republiek uitgeroepen. Er werd een coalitieregering gevormd onder de SDAPÖ'er Karl Renner waar zowel de sociaaldemocraten als de christelijk-socialen deel van uitmaakten.
Het voorjaar van 1919 leek het er op dat de radicale elementen binnen de SDAPÖ en de Communistische Partij van Oostenrijk probeerden de nieuwe regering omver te werpen en een radenrepubliek (socialistische republiek) te stichtten. Loyale regeringstroepen, socialistische gardes en vrijkorpsen verijdelden deze poging.
In 1919 werd de SDAPÖ na de verkiezingen de grootste fractie binnen de Nationale Vergadering. De coalitie onder Renner werd voortgezet, doch viel in 1920 na interne conflicten. Tot aan 1945 stond de regering niet meer onderleiding van een socialist. De stad Wenen bleef echter een door de SDAPÖ bestuurde stad.
In 1924 richtte de SPÖ een paramilitaire afdeling op (dit was toen gebruikelijk in Oostenrijk, iedere grotere partij had zijn eigen partijmilitie), de Republikanische Schutzbund. In 1926 aanvaarde de partij het Linzer Programm (Programma van Linz) van partijleider Otto Bauer. In het programma werd opgeroepen tot nationalisaties, hervormingen en de verdediging van de republiek.
In 1932 kwam Engelbert Dollfuss aan de macht. Hij was een lid van de CSP (later het Vaderlands Front) en fel gekant tegen de SDAPÖ. In 1934 verbood hij de SDAPÖ en maakte van Oostenrijk en éénpartijstaat. Er brak een korte, doch heftige burgeroorlog uit tussen de sociaal-democratische milities en de regeringstroepen (en de door hen gesteunde Heimwehr), die in het voordeel van de regering werd beslecht.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog (tegen de anschluss hadden de sociaaldemocraten zich niet verzet) traden er sociaal-democratische verzetsgroepjes op tegen de Duitsers.
Op 14 april 1945 de socialistische partij onder de naam Sozialistische Partei Österreichs heropgericht. Adolf Schärf werd de eerste bondsvoorzitter van de SPÖ. Na de oorlog werd Karl Renner opnieuw bondskanselier. Hij stond aan het hoofd van een coalitieregering met de ÖVP (de vroegere CSP). Hij maakte reeds in december 1945 plaats voor de ÖVP'er Leopold Figl, die de coalitie voortzette.
In de jaren vijftig en de jaren zestig was de SPÖ - net als andere sociaal-democratische partijen in West- en Midden-Europa - een typische pro-Westerse partij. Van 1966 tot 1970 was de SPÖ van regeringsdeelname uitgesloten en schoof de partij op naar links. In 1970 werd bondsvoorzitter Bruno Kreisky bondskanselier. Van 1971 tot 1983 regeerde de partij met een absolute meerderheid. Van 1983 tot 1986 regeerde de SPÖ samen met de FPÖ (Vrijheidspartij van Oostenrijk), van 1986 tot 1999 was de ÖVP (Oostenrijkse Volkspartij) de regeringspartner.
De linkse koers van de SPÖ maakte eind jaren tachtig plaats voor een centrum-linkse koers. In 1991 werd de partijnaam gewijzigd in Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ).
[bewerk] Recente geschiedenis
In 1999 kwam de FPÖ van Jörg Haider als grote winnaar uit de bus. De ÖVP vormde daarop een regering met de FPÖ. De SPÖ kwam daardoor in de oppositiebankjes terecht. In 2002 kwam de ÖVP-FPÖ regering ten val, maar bij de verkiezingen bleef de ÖVP de grootste en er kwam opnieuw een regering met de FPÖ. De SPÖ boekte echter wel winst. Er is in het parlement maar vijf zetels verschil tussen de ÖVP-FPÖ en de SPÖ. In 2000 werd Alfred Gusenbauer tot bondsvoorzitter van de partij gekozen. Op 1 oktober 2006 behaalde de SPÖ een verrassende verkiezingszege, ondanks het recente vakbondsschandaal waarin de BAWAG en ÖGB verwikkeld waren, waardoor dr. Alfred Gusenbauer waarschijnlijk de nieuwe kanselier zal worden. Een meerderheid in de regering is nauwelijks op een andere manier te bereiken dan door een coalitie tussen SPÖ en ÖVP. Ondanks dat wordt verwacht dat de regeringsonderhandelingen lang kunnen gaan duren.
[bewerk] Prominente SPÖ-leden
- Viktor Klima (bondskanselier 1997-2000)
- Heinz Fischer (bondspresident sinds 2004)
[bewerk] Bondsvoorzitters van de SPÖ:
| Adolf Schärf | 1945-1957 |
| Bruno Pittermann | 1957-1967 |
| Bruno Kreisky | 1967-1983 |
| Fred Sinowatz | 1983-1988 |
| Franz Vranitzky | 1988-1997 |
| Viktor Klima | 1997-2000 |
| Alfred Gusenbauer | 2000-heden |
