Shogi

Shogi (shō=generaal, gi=spel; in het Japans: 将棋) is een Japans strategisch bordspel, ook wel aangeduid met Japans schaak of generaals-schaak. Het is een spel uit de familie waartoe ook het westerse schaken en het Chinees schaken behoren. In Japan hebben dit spel en zijn professionele spelers een hoog aanzien en wordt jaarlijks een uitgebreide competitie gehouden. Het is een buitengewoon grote eer voor een niet-Japanse shogi-vereniging om een professioneel Japans shogi speler op bezoek te krijgen en tegen hem te mogen spelen.

[bewerk] Opstelling

Shogi wordt gespeeld op een bord van 9×9 vierkante witte vlakken. In een spel zonder handicap (zie later) begint iedere speler met 20 stukken. Alle stukken zijn wit, en hebben de vorm van een platte pijl die naar de tegenstander wijst. Op de stukken staan in Japanse tekens de namen. Op de achterste rij in het midden staat de Koning. Hij wordt geflankeerd door twee gouden generaals, daarnaast twee zilveren generaals. Naast de zilveren generaals staan de paarden. Helemaal in de hoeken staan twee lansen. Voor het rechter paard van elke speler komt zijn toren, en voor het linker zijn loper, de rest van de tweede rij blijft leeg. De gehele derde rij wordt gevuld met 9 pionnen.

Het doel van het spel is net als in westers en Chinees schaken het verslaan van de vijandige koning.

[bewerk] Stukken

Stuk	Beweging	Promoveert tot
Koning	1 veld in willekeurige richting	--
Gouden generaal	1 veld in willekeurige richting, maar niet diagonaal achteruit	--
Zilveren generaal	1 veld vooruit of 1 veld diagonaal	Gouden generaal
Paard	1 veld vooruit, dan 1 diagonaal, kan springen over een ander stuk	Gouden generaal
Lans	Willekeurig ver vooruit, maar niet over andere stukken heen	Gouden generaal
Loper	Willekeurig ver diagonaal, maar niet over andere stukken heen	Gepromoveerde loper
Gepromoveerde loper	Willekeurig ver diagonaal of 1 veld horizontaal of verticaal	--
Toren	Willekeurig ver horizontaal of verticaal, maar niet over andere stukken heen	Gepromoveerde toren
Gepromoveerde toren	Willekeurig ver horizontaal of verticaal of 1 veld diagonaal	--
Pion	Een veld vooruit. Geen twee pionnen in dezelfde kolom	Gouden generaal

[bewerk] Promotie

Wanneer een stuk aankomt in de drie rijen waarin de tegenstander aan het begin van het spel zijn stukken had opgezet, mag het naar keuze op elke zet (precieser: elke zet die wordt gemaakt naar die zone, in die zone of vanuit die zone) wel of niet worden gepromoveerd. Promotie gebeurt door het stuk om te draaien: op de achterkant staat de naam van het gepromoveerde stuk. Er is dus niet zoals in westers schaak de keuze tot welk stuk wordt gepromoveerd.

Voor de meeste stukken geldt dat ze bij promotie de sterkte van een gouden generaal krijgen. De toren en de loper krijgen de mogelijkheid naast hun gewone zetmogelijkheid ook een stap in een willekeurige richting te doen. De gouden generaal en de koning promoveren niet.

Promotie is niet verplicht, behalve voor pionnen en lansen op de laatste rij en paarden op de laatste 2 rijen, die anders niet zouden kunnen bewegen. In de meeste gevallen is promotie echter een verbetering, en wordt het dus wel gedaan.

[bewerk] Terugzetten van geslagen stukken

In shogi kan een stuk van de tegenstander wanneer het wordt geslagen in een willekeurige volgende beurt naar wens op het bord gepositioneerd worden. Wanneer dat gebeurt in de vijandige zone van drie rijen, kan het stuk op de volgende zet onmiddellijk worden gepromoveerd.

Er zijn enkele beperkingen tot het plaatsen van geslagen stukken:

Een stuk wordt altijd teruggeplaatst in niet-gepromoveerde vorm, ook al was het gepromoveerd toen het geslagen werd.
Een stuk mag niet worden teruggeplaatst op een plaats waar het geen legale zet heeft (een pion of lans op de laatste rij, een paard op de laatste 2 rijen)
Een pion mag niet worden teruggeplaatst in een kolom waar al een niet-gepromoveerde pion van dezelfde speler staat.
Een pion mag niet worden teruggeplaatst direct voor de vijandelijke koning, indien deze geen zet heeft om te voorkomen op de volgende zet geslagen te worden. Met andere woorden, men mag niet matzetten door het terugplaatsen van een pion.

[bewerk] Spelverloop

Om hun koning te kunnen verdedigen beginnen de spelers het spel met het bouwen van een kasteel van generaals. De stukken in shogi zijn erg aanvallend: het is voor een aantal stukken alleen mogelijk voorwaarts te bewegen, en zelfs voor de generaals is het moeilijker om achteruit te bewegen dan vooruit.

Het eindspel van shogi wordt door dit hergebruik van stukken niet gekenmerkt door een bijna leeg bord zoals bij westers schaak. Het komt danook niet eenvoudig tot remise: bijna elk spel wordt door een van de twee spelers gewonnen.

Er zijn twee mogelijkheden, waarbij de uitslag van een partij shogi onbeslist is. Als in een partij voor de vierde maal dezelfde stelling (stukken op het bord en in de hand) ontstaat met dezelfde speler aan zet, is de partij onbeslist (sennichite). Als beide spelers hun koning naar de overzijde van het bord gespeeld hebben (of als dat onbelemmerd kan) en mat zetten van beide koningen nagenoeg onmogelijk is geworden, wordt de partij beslist op basis van de waarde van alle stukken, die een speler bezit (op het bord en in de hand). Toren en loper zijn 5 punten waard, de overige (de koning uitgezonderd) 1 punt. Een speler met minstens 24 punten kan niet verliezen. Hebben beide spelers minstens 24 punten, dan is de partij onbeslist (jishogi). De speler met minder dan 24 punten verliest. Onbesliste partijen worden in amateur-toernooien gerekend als remise. In professionele toernooien wordt een dergelijke partij overgespeeld met verwisselde kleuren en in het geval van sennichite met de tijd resterend van de onbesliste partij.

[bewerk] Handicap

In tegenstelling tot westers schaak is het in shogi goed mogelijk om te spelen met een handicap. Naar gelang de gedocumenteerde sterkte van de twee spelers levert de sterkste speler stukken in voordat het spel begint. Deze stukken worden helemaal uit het spel genomen en kunnen ook later niet op het bord worden gezet. Bij kleine verschillen tussen de spelers speelt de sterkste speler met een lans minder. Bij de grootste verschillen, bijvoorbeeld als een westerling tegen een Japans professional speelt, speelt de sterkste speler met alleen zijn koning en drie pionnen. In eerste instantie lijkt het onmogelijk om met zo'n oneerlijke verdeling van stukken een eerlijk spel te kunnen spelen, maar wanneer de sterke speler stukken van de tegenstander slaat en voor zijn eigen aanval kan inzetten wordt het verschil merkbaar kleiner.