Schutterij
De schutterij of het schuttersgilde was een soort burgerwacht of militie die in de Middeleeuwen werd opgericht om de stad te beschermen bij een aanval en de orde te handhaven bij oproer of brand.
Inhoud |
[bewerk] De schutters
De schutterij was een steun voor het lokale gezag, omdat de officieren werden benoemd door het stadsbestuur. Om toe te treden tot de schutterij moest men in staat zijn de uitrusting te bekostigen: de aanschaf van een wapen en uniform. De vaandrig was vaak een ongetrouwde jongeman, de kapitein niet altijd afkomstig uit de wijk. Het uitdienen van die periode bleek vaak een opstapje te zijn tot andere, belangrijke posten. Bij toerbeurt (een keer in de maand) liep de schutters wacht onder leiding van een officier. Het streven was dat op elke honderd inwoners drie tot de schutterij zouden behoren.
Doopsgezinden waren in de 16de, 17de en 18e eeuw uitgesloten van een functie in de schutterij en betaalden daarvoor dubbele belasting. Katholieken werden toegelaten tot de lagere regionen. Personen in dienst van de stad, zoals de predikant, de stadsmedicus, de schoolmeester de koster en de bier- en turfdragers behoefden niet te dienen. (De bier- en turfdragers moesten kunnen worden ingezet bij het brandspuitgilde om de pompen te bedienen). Ook van joodse inwoners van de stad werd geen gebruik gemaakt.
[bewerk] Terugval in de 18e eeuw
In 1748 eisten de Doelisten van stadhouder Willem IV de officieren te laten benoemen door de burgerij. Willem IV weigerde, toen men het in sommige wijken niet eens kon worden over de kandidatuur. In de tweede helft van de 18e eeuw was de schutterij ingedut en overwegend prinsgezind. Er werd soms een keer per jaar geoefend. Het bleek bovendien praktijk om zich uit te kopen voor het wachtlopen. Er kwam veel kritiek op de organisatie. De patriotten hebben in 1783 geprobeerd de schutterij nieuw leven in te blazen of een alternatief op te richten. In veel steden ontstonden exercitiegenootschappen, vrijcorpsen of vrijwillige schutterijen, waarvan iedereen lid kon worden. De officieren werden democratisch gekozen. De exercerende dominees en winkeliers werden door de prinsgezinden belachelijk gemaakt.
Het systeem van schutterijen werkte niet meer naar tevredenheid na vijfhonderd jaar. Er is in de Franse tijd nog jarenlang gedelibereerd om het probleem op te lossen. Uiteindelijk werd onder koning Willem I de veel professionelere politie opgericht. De schutterijen werden pas in 1901 opgeheven.
[bewerk] Uitvoering schutterstaken
De kanonnen konden rond 1600 niet vaker dan twee of drie keer per tien minuten worden afgevuurd. Werden ze namelijk te snel herladen, dan was de loop nog te heet van het vorige schot en bestond de kans dat het wapen zou ontploffen. Na elk schot was er een pauze om de inwendige mens te versterken. De vechtjassen namen dan een slok bier want het water was in die tijd te vies om te drinken.
Voor het operationeel houden van een batterij (groep) kanonnen was een hele schare mensen nodig. De kern van het geheel werd gevormd door de bemanningen van de kanonnen. Deze bemanningen moesten in open veld worden beschermd tegen aanvallen van ruiters en voetsoldaten. Daarvoor waren er de piekeniers met hun lansen van 5,5 meter. Verder waren er de vaandeldrager, de tamboer en de batterijcommandant. Elk kanon stond op een onderstel, affuit genoemd. Belegeringsaffuiten hadden grote wielen waardoor ze gemakkelijk te verplaatsen waren. Dit soort geschut had twee wielen en een z.g. grondschop aan de achterzijde om de terugloop tegen te gaan tijdens het vuren. Een schutterij had ook soms een rolpaard. Dit affuit heeft een viertal kleinere wielen en was aanvankelijk vooral op schepen te vinden. De terugloop van dit wapen werd tegengegaan door het eenvoudig met een flink touw vast te binden b.v. aan een boom, of aan ringen in de stadswal. Later werd ook dit type op vestingwerken ingezet.
Nog steeds bestaan er in Nederland en België schutterijen die de oude tradities in ere houden.
Zo is bijvoorbeeld de schutterij van Geertruidenberg regelmatig actief om belangstellenden te laten zien hoe het er rond 1600 aan toe ging bij de kanonnen op de vestingwerken. Getooid in traditionele kledij geven de leden demonstraties met kanonnen.
[bewerk] Schuttersstuk
Een schutterij liet zich soms op een schilderij verenigen. Een voorbeeld van zo een schuttersstuk is de Nachtwacht van Rembrandt. Dit hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam. (De schutterij was overigens niet zo blij met het resultaat: in plaats van een groep fiere en ordelijke mannen schilderde Rembrandt niet wat hij zag...)
Bartholomeus van der Helst schilderde de overlieden van de Handboogdoelen, zie hiernaast.
[bewerk] Oud Limburgs Schuttersfeest
Het OLS is een jaarlijks evenement waarbij ruim 160 schutterijen uit Belgisch en Nederlands Limburg het tegen elkaar opnemen. De winnaar mag het evenement het jaar daarop organiseren. De winnaar wint ook "Den Um". Dit is de belangrijkste prijs die een schutter binnen kan halen.
