Romeinse Rijk
 |
Portaal Oude Rome |
Dit artikel zou samengevoegd moeten worden met Oude Rome, of er dient een duidelijker afbakening tussen beide artikelen te worden gemaakt (Overleg).
| Vlag | Wapen |
|---|---|
| Geen vlag |  |
| Kaart | |
|
|
|
| Hoofdstad | Rome (later ook (in het Oosten)Byzantium, in het Westen Augusta Treverorum, Mediolanum en Ravenna) |
| Regeringsvorm | monarchie: principaat, dominaat |
| Staatshoofd | Keizer |
| Dynastie | Julisch-Claudische dynastie, Flavische dynastie, Adoptiefkeizers&Antonijnse dynastie, Severische dynastie, Soldatenkeizers, Tetrarchie, Huis van Constantijn |
| Bestaan | 27 v. Chr. (Augustus wordt princeps)-395 (dood van Theodosius I, definitieve splitsing) |
| Ontstaan uit | Romeinse Republiek |
| Opgegaan in | West-Romeinse Rijk, Oost-Romeinse Rijk |
| Oppervlakte | > 4.750.000km² |
| Inwoners | 56.000.000 (in 385, geschat) |
| Taal | Latijn, Grieks |
| Religie | Romeinse godsdienst, christendom getolereerd vanaf Constantijn, staatsgodsdienst vanaf Theodosius |
| Munteenheid | as |
Het Romeinse Rijk (Latijn: Imperium Romanum) was een staat die ontstond rond het begin van de jaartelling en uiteindelijk in 395 weer uiteenviel. Het rijk strekte zich uit (zie kaart) rond de Middellandse Zee en omvatte ook West-Europa behalve Ierland en Scandinavië. Het was de opvolger van de Romeinse Republiek en had als zetel van de macht Rome.
Inhoud |
[bewerk] Oorsprong en uitbreiding
Het verschil tussen de Republiek en het Rijk was voornamelijk politiek van aard. De Romeinse staat is ontstaan uit de polis van Rome in de landstreek van Latium in Italië, volgens de legende gesticht in 753 v. Chr. door Romulus en Remus. In de, volgens de Romeinse overlevering tweehonderd vijftig jaar durende (753 - 509 v. Chr.) koningstijd, zijn er na Romulus nog zes (grotendeels legendarische) koningen geweest. In 509 v. Chr. werd koning Tarquinius Superbus de stad uitgejaagd. Hij had door zijn tirannieke gedrag een grote haat over zich afgeroepen. Hierna werd de stad een republiek met een formidabele oorlogsmachine en een goedgeorganiseerd systeem van instellingen en wetten. In een paar eeuwen werd Italië verenigd onder Romeinse leiding. Dit gebeurde door bondgenootschappen aan te gaan met buurvolken maar ook door agressieve expansie-oorlogen. Vanuit Italië veroverde Rome het gehele Middellandse-Zeegebied. Eerst was Carthago aan de beurt. Vervolgens werden de hellenistische staten in het oosten en zuidoosten van de zee onderworpen. Tegelijkertijd kwam ook West-Europa onder Romeins gezag. Het rijk werd daardoor zo groot dat de republikeinse structuren niet meer toereikend waren. Er vond een roerige overgang naar een keizerrijk plaats. Caesar en Augustus stichtten zo een rijk dat onder keizer Trajanus zijn grootste omvang zou bereiken. Het reikte toen van Schotland tot Mauritanië, vandaar tot aan de Soedan en de Iraanse hooglanden. Georgië, de Krim, langs Donau en Rijn tot aan de Nederlandse kust.
[bewerk] Bestuur
In dit gigantische rijk werden vele talen gesproken, maar twee talen waren van algemeen belang: het Latijn in het westen en het Grieks in het hellenistische oosten. De bestuurders en intellectuele elite spraken beide talen als lingua franca.
De Romeinen beheersten dit grote gebied door een "verdeel en heers" politiek. Sommige burgers die loyaal meewerkten kregen het fel begeerde Romeins burgerrecht. Merkwaardig in dit verband is de manier waarop de Romeinen met cultuur en godsdienst omgingen: de Romeinen namen "nieuwe" goden van ingelijfde volken makkelijk op in hun "Pantheon" en zolang men de keizer (Rome) maar erkende (en de bijbehorende plichten vervulde) kon men verder met de eigen cultuur en godsdienst naast anderen leven. Naast een superieur leger is dit een grondslag voor de "Pax Romana" die eeuwenlang een zekere rust bracht en de handel en wetenschap bevorderde.
[bewerk] Splitsing van het rijk
Door het enorme gebied dat het Rijk bestreek werd het steeds lastiger om dit als een eenheidsstaat te besturen. Vooral omdat de verschillende provincies uiteenlopende behoeften en problemen hadden die een verschillende aanpak behoefden. Rond het jaar 300 werd daarom het Rijk bestuurlijk verdeeld in een Griekstalig oostelijk deel en Latijnstalig westelijk deel. De bedoeling was dat het rijk naar buiten als een eenheid zou blijven functioneren onder een enkele regering, maar intern en dan vooral op militair-defensief, economisch en belastinggebied, zouden de twee delen zoveel mogelijk voor zichzelf moeten zien te zorgen. Na verloop van tijd evolueerde dit systeem natuurlijk tot een de facto verdeling. In 330 werd door keizer Constantijn de Grote ook de hoofdstad verplaatst van Rome naar Byzantium in het economisch en militair belangrijkere oostelijk deel. Byzantium werd omgedoopt tot Nova Roma maar was al snel beter bekend als Constantinopel (=De stad van Constantijn). In 395 was het rijk definitief uiteengevallen in een westelijk en oostelijk deel. Constantinopel bleef de onbetwiste hoofdstad van het oostelijke deel maar in het westen wisselde de hoofdstad enige malen. Dit gaf ook de onzekere toestand in het West-Romeinse Rijk aan. Na Rome werd achtereenvolgens Milaan, Trier en Ravenna hoofdstad van het West-Romeinse rijk.
[bewerk] Late periode en val van het West-Romeinse Rijk
De komst van het christendom betekende een grote omwenteling voor het Rijk. Na aanvankelijk zware vervolgingen van de christenen omdat deze geen goddelijke eer aan de keizers en de Romeinse goden wilden bewijzen werd het christendom in 313 door Constantijn erkend en in 392 door Theodosius I zelfs tot staatsgodsdienst verheven. Toen waren de rollen omgekeerd en braken er voor niet-christenen zware tijden aan. Ook de houding van de burgers tegenover het leger veranderde. Men vond het voor christenen niet wenselijk om in het leger of voor de staat te werken. Het Rijk ging daarom hoe langer hoe meer vertrouwen op vreemdelingen (Germanen) in belangrijke posities in het leger. Dit leidde tot grote politieke complicaties die ten slotte tot de ondergang van het westelijk deel leidde in 476 met de val van de laatste hoofdstad Ravenna.
[bewerk] Oost-Romeinse Rijk
Het oostelijk deel (dat in de Middeleeuwen gewoon onder de naam Romeinse Rijk bekend stond, maar sinds de 19e eeuw Byzantijnse Rijk genoemd wordt) kwam ook dicht bij de ondergang, maar beleefde daarna nog verscheidene bloeiperioden. In de Vroege Middeleeuwen was het steeds een van de belangrijkste spelers op het Europese politieke toneel. Nadat Constantinopel in 1204 geplunderd was door de kruisvaarders was de macht van de Byzantijnen echter gebroken. De laatste resten van het rijk gingen in 1453 (Constantinopel) en 1461 (Griekenland) ten onder.
[bewerk] Blijvende betekenis voor de latere geschiedenis
Tot in onze moderne tijd waren er (voornamelijk expansionistische) staten die zich als de legitieme opvolger van het Romeinse Rijk zagen, of zichzelf tenminste zo presenteerden, zoals het Derde Rijk van de Duitse Nazi's of het Frankrijk van Napoleon Bonaparte. Het begrip keizer is nauw met dit verschijnsel verwant.
De aanwezigheid van de Romeinen in dit grote gebied is niet alleen zichtbaar door een groot aantal monumenten en ruïnes, zoals de Porta Nigra in Trier en de muur van Hadrianus in het Verenigd Koninkrijk, maar ook door vele resten in de taal. Zo zijn het Frans, Italiaans, Spaans en nog een flink aantal andere Romaanse talen ontstaan uit de taal die de daar gelegerde Romeinse soldaten en kolonisten spraken. In West-Europa kan men nog goed de vroegere grens van het Romeinse rijk volgen omdat dit nog steeds de taalgrens is tussen de Romaanse talen, afgeleid van het Latijn en de Germaanse talen die buiten het rijk de overhand hadden. Ook in het Nederlands bestaan nog vele woorden die hun oorsprong in het Latijn hebben. De rechtspraak in Europese landen gaat vaak terug op het Romeins recht. De verreweg grootste denominatie in het christendom, de Rooms-Katholieke Kerk gebruikt na 2000 jaar nog altijd als officiële taal het Latijn. Tot voor kort gebruikte eveneens de intellectuele elite van het Westen Latijn en Grieks als internationale taal en werden wetenschappelijke werken eerst in het Latijn gepubliceerd. In wetenschap en techniek zijn daarom nog steeds zeer veel vaktermen ontleend aan het Latijn en Grieks. In de architectuur voor monumentale gebouwen werd tot voor kort vaak teruggegrepen naar de Romeinse voorbeelden. Vooral in Amerika en Frankrijk is dit goed te zien. Kortom: de Romeinen (en de Grieken) zijn het fundament en de oorsprong van de latere Westerse beschaving.
Het Romeinse Rijk heeft een groot aantal andere culturen, zelfs tot voorbij India, direct of indirect beïnvloed. Zo heeft de komst van Romeinse munten geleid tot de invoer van een eigen munt in het Oost-Aziatische Funanrijk.
[bewerk] Veroveringskaart Romeinse Rijk
Op deze kaart is duidelijk te zien hoe het Imperium Romanum uitgroeide tot het grootste rijk in de antieke wereld. De eerste grote uitbreiding vond plaats in 133 v. Chr. met de inlijving van Pergamon als de provincia Asia in het Imperium Romanum, tesamen met de tijdens de Punische Oorlogen veroverde provinciae Sicilia, Sardinia en Hispania (rood). Tegen 44 v. Chr maakte héél Gallia samen met grote delen van Klein-Azië en Noord-Afrika deel uit van het groeiende Imperium Romanum (oranje). Wanneer Augustus in 14 n. Chr. zijn laatste adem uitblaast heeft het rijk zowel in het noorden (Germania en Pannonia) als in het zuiden (Alexandria et Aegyptus) en het oosten (Galatia) (geel). In 117 kwam er onder Traianus een laatste uitbreiding naar het oosten met Armenia en Mesopotamia als tijdelijke bezittingen, alsook enkele kleinere uitbreidingen in het noorden (groen). Langzaamaan zal dit reusachtige imperium afbrokkelen, totdat enkel het Byzantijnse Rijk overbleef als laatste erfgenaam van het eens zo machtige Romeinse Rijk. Ook dit rijk zou uiteindelijk gedoemd zijn onder te gaan.
[bewerk] Overzichtskaart Romeinse Rijk
Deze kaart laat zien hoe het Romeinse Rijk er omstreeks 395 uitzag, met de belangrijkste steden.
Dit waren vrijwel de ongewijzigde grenzen van 60 tot circa 395. Alleen Dacia (het huidige Roemenië) en Mesopotamië maakten tussen 100 en 200 nog kort deel uit van het rijk, maar Mesopotamië werd snel weer verlaten.
[bewerk] Gerelateerde onderwerpen
- Geschiedenis van het Romeinse Rijk
- Tijdstabel van uitbreiding en inkrimping
- Romeinse provincies
- Romeinen in Nederland
- Romeinen in België
 |
Wikibooks heeft een boek over dit onderwerp: Ab Urbe Condita. Een geschiedenis van Rome. |
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Romans van Wikimedia Commons. |
