Reptielen

Reuzengordelstaarthagedis (Cordylus giganteus)

Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)

Klasse

Reptilia
Laurenti, 1768

Reptielen (Reptilia) vormen een groep van koudbloedige gewervelden. Traditioneel wordt het opgevat als een klasse die de volgende ordes met nog levende vertegenwoordigers omvat:

Squamata (Slangen, hagedissen en wormhagedissen)
Testudines (Schildpadden)
Crocodilia (Krokodilachtigen)
Rhynchocephalia (Brughagedissen)

Volgens moderne opvattingen over klassificatie wordt de traditionele klasse niet langer als geldig beschouwd, omdat het een parafyletische groep is. (Lees meer onder 'indeling').

Reptielen kunnen als huisdier gehouden worden in een terrarium, maar voor bepaalde exotische soorten is in vele landen een vergunning vereist.

[bewerk] Eigenschappen

Reptielen ademen door longen; de meerderheid leeft op het land. De huid is bedekt met schubben. Bij krokodillen en schildpadden liggen hier nog hoornplaten onder, die in de lederhuid worden gevormd. In principe hebben reptielen vier poten die zijwaarts van het lichaam staan. Slangen hebben echter geen poten en kruipen met behulp van buikschubben en ribben. Ook hazelwormen missen ledematen.

De meeste reptielen zijn carnivoor. Ze zijn in staat de hele prooi te verslinden. Ook legt het grootste deel van de reptielen eieren. Bij de soorten die eieren op het land leggen, zijn de eieren voorzien van een leerachtige of kalkachtige schaal. Sommige soorten broeden de eieren uit (bijvoorbeeld de pythons), maar meestal komen de eieren uit in het warme zand of in rottende bladerhopen. Er zijn ook soorten waarbij de eieren in het moederlichaam tot ontwikkeling komen, zoals de adders. Zij zijn eierlevendbarend, andere voorbeelden zijn de meeste wurgslangen en sommige hagedissen. Er is altijd eerst een inwendige bevruchtig en de jongen lijken morfologisch meteen op volwassen dieren, al wijken de kleuren vaak sterk af.

In verhouding met de lichaamsgrootte hebben de longen van reptielen een veel kleinere totale oppervlakte dan die van zoogdieren, maar groter dan die van amfibieën. Alle reptielen, behalve slangen, hebben twee longen. Bij veel slangen is de linker long rudimentair of zelfs geheel verdwenen. De lucht stroomt bij reptielen meestal de longen in door het samentrekken van de ribben of door spieren in de keel, die ervoor zorgen dat lucht naar binnen wordt gezogen. Bij schildpadden zorgt het harde pantser ervoor dat deze niet met hun borstkas kunnen ademhalen. Daarom vindt de ademhaling plaats via beweging van de huid en spieren tussen de nek en voorpoten, die de longen ventileren. Krokodilachtigen gebruiken ook een methode waarbij de lever naar achter wordt getrokken door een spier aan het schaambeen, waardoor dan weer de achterkant van de longen naar achteren wordt getrokken. Hierdoor wordt de longinhoud groter. Tijdens het eten gaat bij reptielen de ademhaling vaak moeizaam, omdat bij hen de neusholte eerder uitkomt in de mondholte. Hoewel alle reptielen met de longen ademen, wordt deze bij sommige in het water levende reptielen ook nog ondersteund door huidademhaling in de sterk doorbloede wand van bek en cloaca, waarin water kan stromen.

Het hart bestaat bij de meeste reptielen uit twee boezems en twee kamers die niet geheel van elkaar gescheiden zijn. Bij krokodillen is het tussenschot tussen de kamers wel compleet, maar ook bij deze groep vindt vermenging van zuurstofrijk met zuurstofarm bloed plaats, doordat de slagaders die uit de kamers komen niet geheel van elkaar gescheiden zijn aan hun basis. Hierdoor kan er dus bij reptielen gemengd bloed in de longen komen. Het hart van de meeste reptielen bestaat dus uit één kamer met twee boezems, maar het hart van een krokodil bestaat dus uit twee kamers met twee boezems.

De meeste reptielen kunnen, vergeleken met warmbloedige dieren, met weinig voedsel toe omdat ze hun lichaam niet op temperatuur hoeven te houden. Een nadeel van hun koudbloedigheid is echter dat ze bij lage temperaturen vaak traag zijn en niet in staat zijn snel weg te lopen of snelle prooien te vangen. Daarom wordt een winterslaap gehouden gedurende de koude maanden van het jaar. Dit geldt echter niet voor soorten die in zeer warme gebieden leven. Hoog in het noorden kan de winterslaap wel zeven of acht maanden duren.

Thermografische afbeelding van een slang die een muis opeet.

[bewerk] Leefomgeving

Een slang

Een schildpad

De meeste reptielen komen in gematigde tot warme streken voor. Reptielen leven vaak op plaatsen die voor andere dieren onherbergzaam zijn, zoals woestijnen, maar ze komen ook in zoet en zout water voor.

In Nederland komen 7 reptielensoorten voor, 3 slangen en 4 hagedissen:

Slangen:
- Coronella austriaca, de gladde slang
- Natrix natrix, de ringslang
- Vipera berus, de adder
Hagedissen:
- Anguis fragilis, de hazelworm
- Lacerta agilis, de zandhagedis, ook wel duinhagedis genoemd
- Podarcis muralis, de muurhagedis (alleen nog op de stadswallen van Maastricht)
- Zootoca vivipara, de levendbarende hagedis

In het zuiden van Limburg kwam vroeger ook een schildpad voor, de Europese moerasschildpad (Emys orbicularis).

Alle Nederlandse reptielen zijn beschermd, zie ook Nederlandse Rode lijst (reptielen).

[bewerk] Indeling

Een eerste onderverdeling in de uitgestorven reptielen wordt gemaakt naar de openingen in de schedel achter de oogkas. De oorspronkelijke reptielen hadden geen opening daar. Deze groep staat bekend als de Anapsida. Hieruit ontstonden twee groepen. De Synapsida hadden één gat bovenaan achter de oogkas, de Diapsida twee. Uit de Synapsida zijn de zoogdieren ontstaan. De meeste huidige reptielen zijn Diapsida. Een uitzondering zijn de schildpadden, die als Anapsida gelden, hoewel er ook biologen zijn die denken dat het Diapsida zijn die hun openingen later weer verloren hebben. Een vierde groep, Euryapsida, met één opening onderaan achter de oogkas wordt tegenwoordig ook beschouwd als afgeleid van het diapside bouwplan.

Volgens veel huidige opvattingen over klassificatie is de traditionele klasse der reptielen niet geldig, omdat het parafyletisch is. De vogels stammen namelijk van een groep Dinosauriërs af, en krokodillen zijn daarmee dus nauwer verwant met vogels dan de andere reptielen. Binnen de cladistiek is het daarom gebruikelijk een definitie toe te passen waardoor ook vogels tot de reptielen worden gerekend, maar niet de Synapsida, waaronder zowel zoogdieren als de voorouderlijke zoogdierreptielen onder vallen.

De volgende stamboom van de reptielen en verwanten wordt tegenwoordig vrij algemeen aanvaard:

  |--Zoogdierachtige reptielen--Zoogdieren
--|
  |  |--Schildpadden
  |--|
     |     |--Krokodillen
     |  |--|
     |  |  |--Dinosauria--Vogels
     |--|
        |  |--Tuatara's (=brughagedissen)
        |--|
           |--Schubreptielen

[bewerk] Ontwikkelingsgeschiedenis

Reptielen moeten ontstaan zijn rond 280 miljoen jaar geleden. In de loop van die tijd zijn er duizenden soorten gekomen en gegaan, waaronder de alom bekende dinosaurussen. Tegenwoordig leven er ongeveer 6000 soorten reptielen.