Parallax

Parallax is het verschijnsel dat de schijnbare positie van een voorwerp ten opzichte van de achtergrond varieert als men het vanuit verschillende posities bekijkt. Dit is in het bijzonder het geval als het voorwerp zich ten opzichte van de achtergrond dichtbij de waarnemer bevindt: Dingen die dichterbij liggen, 'verschuiven' veel meer door de verandering van kijkplaats dan dingen die verder weg liggen. Dit heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat als men uit een trein opzij kijkt ver verwijderde objecten met de trein mee lijken te bewegen.

[bewerk] Fotografie

Wanneer men bij de meeste zoekercamera's door de zoeker kijkt ziet men in feite iets anders dan de camera zelf. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat objectief en zoeker niet op dezelfde plaats of direct achter elkaar liggen, maar meestal een of twee centimeter van plaats verschillen.

Indien men een foto neemt van een onderwerp dat een aantal meter van de lens af ligt zal parallax geen al te grote problemen opleveren, omdat zowel lens als zoeker dan vrijwel hetzelfde 'zien'. Naarmate een onderwerp echter dichter bij de camera komt zal de parallax echter steeds een groter verschil veroorzaken tussen wat men heeft gezien door de zoeker en de werkelijk genomen foto.

Bij een Twee-oog reflexcamera (TLR - Twin Lens Reflex) zoals bijvoorbeeld gemaakt door Rollei en Yashica kan men parallax opheffen door gebruik te maken van een parallax-converter. De converter zit tussen camera en statief en nadat er (door de bovenste lens) is scherpgesteld wordt de camera met behulp van de converter omhoog geheveld. Hierdoor komt de opnamelens op dezelfde hoogte als (even daarvoor) de zoekerlens. De opname is dan exact gelijk aan wat je gezien hebt maar het nadeel is dat dit alleen werkt bij stillevens.

Door gebruik te maken van een spiegelreflexcamera (SLR - Single Lens Reflex)lost men het fenomeen parallax op. Omdat de zoeker exact toont wat de lens ziet treden er geen verschillen op tussen zoekeruitsnede en de werkelijke opname. Het beeld wordt bij de laatste camera namelijk door een spiegel en een prisma direct in de zoeker geworpen. Wanneer men afdrukt, klapt de spiegel tijdelijk omhoog.

[bewerk] Fotogrammetrie

In de fotogrammetrie wordt de relatieve verplaatsing of omvalling fotografisch vastgelegd bij het nemen van (lucht)foto's vanuit twee verschillende posities. In een stereoscoop kunnen de overlappende sets foto's driedimensionaal worden bekeken. Met een parallaxmeter, uitgerust met een micrometer, kan van elk punt het parallaxverschil worden bepaald. De parallaxverschuiving is een maat voor het hoogteverschil. Op deze wijze kan men hoogteverschillen van gebouwen en objecten bepalen of terreinhoogte kaarten maken. Bij zogenaamde terrestrische fotogrammetrie doet men het zelfde met foto's die vanaf de grond genomen om zo verschillen in afstanden te bepalen.

[bewerk] Astronomie

In de astronomie gebruikt men het parallax-verschijnsel om afstanden te meten. De mate waarin een ster verschuift als een waarnemer hem observeert vanuit twee tegenover elkaar gelegen punten van de aardbaan (dus met bv. 6 maanden tussenpoos), wordt dan als een graadmeter gebruikt om de afstand te bepalen. Een parsec is de afstand waarop een voorwerp ligt met een op deze wijze gemeten parallax van 1 boogseconde.