Open access

De open access-beweging (ook bekend onder de namen open-access publishing en free online scholarship) wil een grote verscheidenheid aan actuele informatie gratis beschikbaar maken. Dit open access-model legt dus de nadruk op het zonder beperkingen beschikbaar stellen van culturele en wetenschappelijke verwezenlijkingen, in het bijzonder het gratis online beschikbaar stellen ervan. Dit houdt in dat de auteur instemt met het verspreiden van zijn werk, maar ook dat er een geschikte technische uitrusting is om die verspreiding te ondersteunen. In tegenstelling tot het open content-idee, dat verondersteld wordt toestemming te geven tot het aanpassen en wijzigen van werkstukken, beperkt open access zich tot vrije beschikbaarheid zonder meer; dit is vooral van belang in de wetenschappelijke wereld, waar het onveranderd houden van de inhoud van een werkstuk, als referentie voor verdere experimenten van groot belang is.

De open access-beweging ontstond onder impuls van de nieuw technische mogelijkheden van het wereldwijde web (www). Het grote succes van de eerste gratis online wetenschapsarchieven, zoals arXiv.org, stimuleerde verdere ontwikkelingen (want vele onderzoekers waren begonnen onafhankelijk van elkaar preprints op hun sites zetten). Deze nieuw situatie vereist geschikte inrichtingen voor de steeds verder toenemende hoeveelheden vrij beschikbare informatie. Het CiteSeer-project is een voorbeeld van een service die naast het verzamelen van onderzoekswerk, ook de classificatie ervan, kruisverwijzingen en beschikbaarheid in verschillende bestandsformaten inhoudt. Door de stijgende abonnementsgelden van klassieke wetenschappelijke vaktijdschriften die resulteren in de minder beschikbaarheid van hun inhoud, kennen open access-publicaties een toenemend succes.

De algemene principes van open access vragen dat de auteur de onherroepelijke toestemming geeft aan iedereen om een werkstuk te lezen, te downloaden, te kopiëren en te herverdelen. Steeds moet echter de auteur vermeld worden en deze toestemming houdt meestal geen toestemming tot aanpassing of tot massale commerciële verspreiding in. Meestal worden een voldoende aantal privé-kopieën en publiek beschikbaar stellen, toegelaten. Door het onveranderlijk karakter en de auteursvermelding van de publicatie, wordt de verantwoordelijkheid van de auteur voor zijn artikel gegarandeerd. Dit is belangrijk voor wetenschappelijke publicaties. Ook mag niet vergeten worden dat open access-publicaties nog steeds een strenge kwaliteitscontrole ondergaan (o.m. peer review). Tegenwoordig worden de elektronische open access-tijdschriften gewoonlijk ondersteund door bekende uitgevers die het selecteren van publicaties en het nakijken door referees organiseren.

Open access stimuleert het beheren van informatie door publieke of non-profit-organisaties zoals staatsinstellingen en universiteiten. Zo wordt voorkomen dat kennis en cultureel erfgoed uitgebuit wordt, en wordt gegarandeerd dat alles toegankelijk blijft.