Ondertiteling

Een ondertiteling is een tekstuele versie van de dialoog van een film of een TV-programma die aan de onderkant van het scherm wordt afgebeeld. Ook bij theaterproducties in een vreemde taal wordt "ondertiteling" gebruikt, ook al verschijnt de tekst soms boven de scène.

Het is in Nederland, Vlaanderen en andere kleine taalgebieden als Scandinavië, gebruikelijk dat anderstalige films en televisie-programma's worden ondertiteld voor een vertaling van de dialoog. Een andere manier om films in een andere taal dan de originele taal begrijpelijk te maken is nasynchronisatie, waarbij de tekst van de acteurs opnieuw wordt ingesproken. Dit wordt wel meer toegepast bij anderstalige producties voor jonge kinderen.
De meeste "grote" taalgebieden, zoals Duitsland en Spanje geven de voorkeur aan nasynchronisatie. Zij missen daarbij de "meertaligheid", want maken geen kennis met de klank van de vreemde taal. Ook heeft het vaak juist een zekere charme om de acteur in zijn eigen taal te horen. Sean Connery in het Duits, of Gérard Depardieu in het Engels klinkt voor menig Nederlandstalige tenenkrommend.

Nederlandse en Vlaamse producties worden onderling ook vaak ondertiteld. Dit heeft als reden dat veel Nederlanders moeite hebben met het verstaan van bepaalde Vlaamse dialecten, tongval en vice versa. Ook redelijk goed verstaanbare gesprekken worden vertaald vanwege het gebruik van een typisch Nederlandse of Vlaamse woordenschat. Voorbeelden van deze programma's zijn Nederlands-Belgische producties zoals Aspe, Expeditie Robinson en Peking Express. Ook Nederlandse series als Baantjer en Meiden van De Wit worden ondertiteld. In Nederland krijgen series als Jambers en Spoed dergelijke ondertitels.

Inhoud

1 Teletekst-ondertiteling in Nederland
- 1.1 Letterlijk versus samenvatten
- 1.2 Ondertiteling bij de commerciële zenders
2 Teletekst-ondertiteling in Vlaanderen
3 Zie ook
4 Externe links

[bewerk] Teletekst-ondertiteling in Nederland

Nederlandstalige televisie-programma's op de publieke zenders worden speciaal voor doven en slechthorenden ondertiteld via teletekst. Dat gaat via pagina 888. Vroeger was dat 199, 299 en 399 voor respectievelijk Nederland 1, 2 en 3. Deze vorm van ondertiteling kan met de afstandsbediening aan- of uitgezet worden, zodat het niet hinderlijk is voor goedhorende mensen. Men heeft hiervoor wel een televisie nodig die teletekst ondersteunt, oude en goedkopere modellen doen dat soms niet.

De teletekst-ondertiteling is meer dan de weergave van gesproken taal. Andere geluiden die van belang zijn voor het verhaal worden ook vermeld, bijvoorbeeld: "de bel gaat", "er klinkt spannende muziek" of "voetstappen". Iedere spreker wordt in een eigen kleur weergegeven, zodat de lezer kan zien wie wat heeft gezegd. Zo wordt de tekst van de presentator standaard in geel weergegeven.

Nog niet alle Nederlandstalige televisie-programma's worden echter ondertiteld. Doven en slechthorenden bepleiten al jaren het verplicht stellen van ondertiteling, niet alleen bij de publieke maar ook bij de commerciële zenders. Zonder deze ondertiteling is vrije nieuwsgaring voor hen niet mogelijk.

[bewerk] Letterlijk versus samenvatten

Vroeger werd bij de ondertiteling nog veel samengevat in korte en simpele zinnen. Volgens de NOS, die tot 2004 de teletekst-ondertiteling voor de publieke zenders verzorgde, zou het te veel moeite kosten de gesproken tekst letterlijk over te nemen. Ook meende de NOS dat het niet meer te volgen zou zijn als ze met grotere snelheid en meer tekst werkten. Doven en slechthorenden waren echter van mening dat door het samenvatten de teksten erg 'kinderlijk' overkwamen en dat er hierdoor veel informatie wegvalt.

Onder grote druk van de belangenorganisaties deed de NOS daarom in 2003 een proef met letterlijke ondertiteling. Een enquete wees uit dat liefst 95% van de kijkers hieraan de voorkeur gaf boven samenvatten. De NOS ging hierna over op letterlijke ondertiteling. Om meer letterlijke ondertiteling met evenveel mensen te kunnen doen, begon de NOS experimenten met spraakherkenningssoftware, waarbij de redacteur de gesproken tekst herhaalt in een microfoon. De ingesproken tekst wordt dan automatisch omgezet in ondertitels.

Wegens gebrek aan geld en mankracht kon de NOS in 2004 niet meer dan 50% van de zendtijd ondertitelen. In 2004 ging de afdeling Ondertiteling over naar de Publieke Omroep. Het streven is om de volle 100% te bereiken in 2010.

[bewerk] Ondertiteling bij de commerciële zenders

De Nederlandse commerciële zenders doen vergeleken met de publieke omroep weinig aan teletekst-ondertiteling. Ze willen hiervoor net als de publieke zenders subsidie ontvangen van de Nederlandse overheid. Deze stelt dat de commerciëlen het makkelijk zelf kunnen betalen. Een ander probleem is dat eventuele wettelijke verplichting niet van toepassing is op RTL Nederland (RTL4, RTL5 en RTL 7), omdat deze omroep formeel in Luxemburg gevestigd is.

In 2003 en 2004 begon SBS6 toch met de ondertiteling van voetbal-wedstrijden van het Nederlands elftal waarvan ze de uitzendrechten hadden. De kosten hiervoor werden betaald door Nationale Nederlanden, één van de sponsors van het Nederlands elftal.

Na de zomer van 2004 werden de uitzendrechten van deze wedstrijden echter opgekocht door het bedrijf Talpa van John de Mol, dat avondzendtijd heeft op het kanaal van Nickelodeon. Vanaf 14 december 2005 heeft Talpa als eerste 100 procent ondertiteling voor Nederlandse films en series.

Op 30 juni 2006 heeft het kabinet besloten dat per 1 januari 2007 (later versneld van kracht geworden op 1 december 2006) alle landelijke omroepen, zowel publiek als commercieel, hun Nederlandstalige televisieprogramma's moeten gaan ondertitelen. De gestelde norm is 95% voor de publieke omroepen en 50% voor de commerciele, te behalen binnen vier jaar. Het kabinet hoopt op een akkoord met de RTL-zenders, aangezien zij niet onder Nederlands recht vallen.

[bewerk] Teletekst-ondertiteling in Vlaanderen

In Vlaanderen worden op de publieke zenders ook Nederlandstalige televisie-programma’s ondertiteld via teletekst-pagina 888. Vroeger waren dat pagina 199 en 299 voor respectievelijk BRT 1 en 2. De omroep VRT (destijds nog BRT) zorgt daarvoor. In 1984 werd drie procent ondertiteld, in 2004 was dat 40 procent. Het streven van VRT is dat er elk jaar 5 procent bijkomt.

**Ondertiteling VRT**
jaar	programma's per week	uren per week
1984	3	2
1990	10	4
1994	20	8
1998	40	20
2003	60	35
2005	110	50

De Vlaamse minister van Media Geert Bourgeois heeft, mede aangezien zijn partij een gehoorgestoorde verkozene heeft (Helga Stevens), de VRT gevraagd om tegen 2010 alle televisieprogramma’s te ondertitelen. In 2008 moet dat al minstens 70 procent zijn. Op 1 maart 2005 maakte de VRT bekend dat ze vijf van de zes televisiejournaals ondertitelt.

Er wordt onderzocht hoe de overheid ook voor de commerciële omroepen de ondertiteling van programma’s (gedeeltelijk) kan verplichten. De commerciële omroepen zijn bereid om de mogelijkheden tot samenwerking voor meer ondertiteling te bespreken.

Zowel VT4 als de Vlaamse Media Maatschappij (VTM, KanaalTwee en Jim) ondertitelen al enkele Nederlandstalige programma’s.