Londens kabinet
Met Londens kabinet worden de vier kabinetten aangeduid die tijdens de Tweede Wereldoorlog de Nederlandse regering in ballingschap vormden, die gezeteld was in Londen.
Inhoud |
[bewerk] Inleiding
Deze periode wordt geheel beheerst door de internationale toestand. De herbewapening en annexatiedrift van Nazi-Duitsland mondt in 1939 uit in de Tweede Wereldoorlog. Na de val van het vijfde kabinet Colijn is het kabinet De Geer II aangetreden waarin voor het eerst sociaaldemocraten zijn opgenomen. Kort na het aantreden van het kabinet wordt het Nederlandse leger gemobiliseerd. Een paar weken later breekt de oorlog uit. Nederland blijft neutraal, tot de Duitse inval in het volgende jaar.
[bewerk] Overdracht van het gezag en vertrek
Het is duidelijk dat de Duitsers de Nederlandse vorstin en ministers gevangen willen nemen, en gezien de opmars van het Duitse leger is het niet langer verantwoord dat zij in Den Haag blijven.
Op 10 mei 1940 om 9 uur, enkele uren na de Duitse inval in Nederland, vertrekken Minister van Buitenlandse Zaken Eelco Nicolaas van Kleffens en Minister van Koloniën Charles Joseph Ignace Marie Welter per watervliegtuig van de Marineluchtvaartdienst van het strand van Scheveningen naar Londen.
Op 13 mei 1940 vertrekt koningin Wilhelmina met een Engelse torpedobootjager uit Hoek van Holland. Het reisdoel is eerst Zeeland, maar onderweg wordt besloten naar Londen te gaan.
Op 13 mei 1940 vertrekken de resterende ministers uit het tweede kabinet De Geer naar Hoek van Holland om van daar met een Engelse torpedobootjager naar Londen te gaan, behalve Minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart Max Steenberghe en Minister van Landbouw en Visserij Arie Adriaan van Rhijn, die in eerste instantie besluiten te blijven.
Dezelfde dag draagt minister Steenberghe, uit naam van de koningin en het kabinet, het regeringsgezag in Nederland over aan Henri Winkelman, en verzoekt hij de secretarissen-generaal zich naar de aanwijzingen van Winkelman te gedragen. Op verzoek van de overige ministers gaan Steenberghe en Van Rhijn alsnog naar Hoek van Holland om toch mee te gaan naar Londen. Secretaris-generaal Johannes Regnerus Maria van Angeren van Justitie vreest de Duitsers omdat hij als SG voorstander was van hard optreden tegen de nationaal-socialisten en gaat daarom ook mee. Waarnemend SG wordt Jan Coenraad Tenkink. (Later, in 1942, wordt Van Angeren in Londen minister van Justitie.)
Zie ook evacuatie van koninklijke familie en regering.
[bewerk] Regering
De regering vestigt zich dus in Londen. Doordat er in Londen geen parlementaire controle is, kan de koningin een belangrijk stempel op het kabinet drukken. Vanwege zijn weinig strijdlustige houding bewerkstelligt zij in september 1940 de vervanging van De Geer door Gerbrandy. Ook nadien moeten diverse ministers het veld ruimen, waarbij Wilhelmina vaak een belangrijke rol speelt.
Voor de kabinetten is de strijd tegen Duitsland (en later ook Japan) de belangrijkste opdracht. Daarnaast richt het beleid zich op de voorbereiding van het herstel van Nederland na de bevrijding.
[bewerk] Kabinet De Geer II (aug 1939 - sept 1940)
Dit kabinet is een centrum-links noodkabinet, waarvan voor het eerst twee sociaaldemocraten deel uitmaken. Het kabinet bestaat verder uit ministers van RKSP, CHU, VDB, een ARP'er (zonder partijbinding) en twee partijlozen. Het kabinet wordt kort na zijn aantreden geconfronteerd met de dreigende oorlogssituatie en besluit tot mobilisatie.
[bewerk] Kabinet Gerbrandy I en II (sept 1940 - febr 1945)
Deze kabinetten staan ook bekend als de 'Londense kabinetten', omdat deze de gehele periode in Londen waren. Gerbrandy is als minister-president een onvermoeibaar strijder voor de Nederlandse zaak. Via radiotoespraken inspireert hij, net als koningin Wilhelmina, het Nederlandse verzet. Er vinden diverse ministerswisselingen plaats, waarbij ook de verhouding tussen ministers en de koningin een belangrijke rol speelt.
[bewerk] kabinet Gerbrandy III (febr - juni 1945)
Dit kabinet treedt op na het uittreden van de sociaal-democratische ministers uit het tweede kabinet-Gerbrandy. Het wordt grotendeels gevormd door personen uit het bevrijde zuidelijke deel van Nederland. Tot de nieuwe bewindspersonen behoren Beel en De Quay. Na de bevrijding treedt het kabinet af, om de weg vrij te maken voor een nieuw kabinet.
[bewerk] Zie ook
| Bron(nen): |
|
De informatie op deze pagina, of een eerdere versie daarvan, is geheel of gedeeltelijk afkomstig van www.parlement.com. Overname is toegestaan met bronvermelding. |
