Land Art
Land Art is een stroming in de beeldende kunst in de jaren '60 van de 20e eeuw, waarbij kunstenaars artistieke ingrepen aanbrengen in een landschap. Een minder gebruikelijke benaming voor deze kunstrichting is Earth Art.
Samen met de individualisering van de kunst na 1900, vond ook een sterke commercialisering plaats. De kunst situeerde zich in de eerste helft van de 20ste eeuw praktisch uitsluitend in galerieën en musea in grote, drukke steden. Midden jaren ’60 wilde een groep kunstenaars zich bevrijden van de banden van de traditionele beeldhouwkunst. Zij vluchtten figuurlijk uit de steden en gingen de dialoog aan met de natuur. Zo ontstond de Land art, een stroming waarbij wijzigingen (klein of groot) worden aangebracht op een landschap door artistieke ingrepen. De term Land art is ontleend aan een Duitse televisiefilm uit 1969.
Land art betekende geen totale breuk met voorgaande stijlen, zo zijn er verschillende verbanden met eerdere stromingen. Veel kunstenaars van de Land art hadden reeds ervaring opgedaan in de Minimal art, een stroming waarin de omgeving al een belangrijk element was voor de juiste ervaring van het kunstwerk. Het werken met materialen rechtstreeks uit de natuur was eveneens niet nieuw. In de Arte Povera werd zand, aarde, hout en steen gebruikt om een direct verband te zoeken tussen natuur en cultuur. De kunstenaars van de Land art stelden zich ook vragen omtrent de begrippen ‘kunst’ en creativiteit’, zij vroegen zich af of een kunstenaar wel talent moest hebben om kunst te scheppen. Daarom is de link met de conceptuele kunst zo groot, vooral bij de kunstenaars die hun landschapsveranderingen kwamen voorstellen in de galerieën.
Sommige kunstenaars bleven dus toch vasthouden aan de galerie en brachten de natuur maar naar binnen. Zo legde Walter De Maria een vloer van aarde aan in een appartement in een grootstad. Andere artiesten eigenden zich de grootst mogelijke ruimte toe en trokken naar verlaten sites om in complete eenzaamheid kunst in de vrije natuur te scheppen. Er is dus duidelijk een mystiek en romantisch aspect aan deze kunstbeweging.
Binnen die beweging kunnen we een onderscheid maken tussen drie types: ingrepen op het landschap, toevoegingen aan het landschap en acties in het landschap. Hoewel het echter niet vreemd was dat deze drie vaak door elkaar liepen.
In het eerste geval maakte men als het ware een negatieve afdruk in het landschap. Dit kon bestaan uit enorme kuilen, grachten of wallen die met behulp van bulldozers en graafmachines in abstracte formaties geplaatst werden. De patronen hoefden niet noodzakelijk geometrische te zijn. Voorbeelden van zulke artiesten zijn Morris, Heizer & Robert Smithson.
De toevoegingen bestonden uit onnatuurlijke elementen, geplaatst in het landschap. Hier vormde de interactie tussen de natuur en het geplaatste object de essentie van het kunstwerk. Een zeer sprekend voorbeeld is de spiegeltoren in de Sahara van Mack.
Bij het derde type is de interactie tussen de kunstenaar en de natuur het sterkst voelbaar. Het landschap vormde immers een noodzakelijk decor voor een door de kunstenaar zelf (!) uit te voeren actie. Buiten de ruimte, is hier het element tijd van groot belang. Ook met natuurlijke, tijdsgebonden processen zoals eb en vloed moest rekening gehouden worden. Ter illustratie: een wandeling tussen twee krijtlijnen door artiest Walter De Maria.
Zonet werd al vermeld dat men natuurlijke processen in beschouwing diende te houden. Deze processen hadden vaak een nefaste invloed op het kunstwerk, denk maar aan de getijden en erosie. De natuur vernietigde haar ‘eigen’ kunst. De vergankelijkheid van de kunst was hier dus een letterlijk gegeven.
Deze vergankelijkheid had, samen met de vaak afgelegen locatie van het werk, een belangrijke invloed op de beleving van de Land art. De kijker kreeg het ‘echte’ werk niet te zien, tenzij hij de moeite deed voor een grote verplaatsing. Om het grote publiek toch kennis te laten maken met het werk, exposeerde de artiest foto’s en videomateriaal. Veel kunstenaars van de Land Art waren bijgevolg ook bezig met cinematografie. De tentoonstelling van dit soort beeldmateriaal doet natuurlijk denken aan de conceptuele kunst. Ergens spreken de artiesten het beginsel van de Land art hier tegen. Daar het oorspronkelijk de bedoeling was zich af te zetten tegen de commercialisering van de kunst, probeerde de artiesten op deze manier hun werken toch te verkopen.
We kunnen dus besluiten dat Land art een poging was om te ontsnappen aan de gecommercialiseerde kunstwereld. Via interactie en toevoegingen ging met de confrontatie met de natuur aan. Tijd en ruimte zorgde dat het publiek onmogelijk rechtstreeks van de werken kon genieten. Daarom waren de artiesten genoodzaakt terug te keren naar hun wortels binnen de conceptuele kunst en exposities te organiseren om aan de nodige fondsen te geraken.
maget maget, Art in Situ
Marinus Boezem, De Groene Kathedraal (1987)
Daniel Libeskind, Polderland Garden of Love and Fire (1997)
Robert Morris, Observatorium (1971-1977)
Richard Serra, Sea Level
Piet Slegers, Aardzee
