Knjaz
Knjaz (Russisch:князь) is een oude adellijke titel in verschillende Slavische landen, vergelijkbaar met vorst, prins of hertog. Deze vergelijking is echter niet exact.
[bewerk] Etymologie
Waarschijnlijk is de títel knjaz afgeleid van het proto-Germaanse Kuningaz, en is als zodanig verwant aan het Nederlandse koning, het Engelse king, het Duitse könig, het Scandinavische Konung en het Finse en Estse Kuningas. In de verschillende Oost-Europese landen is de schrijfwijze en uitspraak verschillend. In Rusland en Oekraïne wordt het geschreven als князь (vrouwelijk княгиня, knjaginja), in het Bulgaars wordt het geschreven als княз, in het Servisch knez, in het Roemeens cneaz of chinez, en in het Hongaars kündü; kenéz.
[bewerk] Betekenis
De betekenis van de titel knjaz is in de loop der tijd veranderd. In eerste instantie was een knjaz een stamhoofd. Later werden het feodale heersers van een staat (княжество, knjazjestvo, vergelijkbaar met een hertogdom of een prinsdom), bijvoorbeeld het Kievse Rijk.
Met de toenemende centralisatie werden de heersers великий князь (Vjeliki knjaz) genoemd, vergelijkbaar met groothertog. In het Nederlands ook wel vertaald als grootvorst. Deze heersten over een Groothertogdom, terwijl diens vazallen vaak gewoon knjaz werden genoemd.
In 1547 werd groothertog Ivan IV van Moskou (Ivan de Verschrikkelijke) tot tsaar van Rusland gekroond. Hiermee nam het belang van de titel knjaz verder af, omdat ze nog wel steeds over hun gebieden heersten, maar formeel geen staatshoofd waren. In het midden van de 18e eeuw werd de titel Vjeliki knjaz exclusief voorbehouden aan de zoons en kleinzoons (in de mannelijke lijn) van de Russische tsaren. De titel knjaz bleef voorbehouden als een erfelijke titel in de mannelijke lijn voor de afstammelingen van Rurik of Gediminas, maar werd soms ook toegekend door de tsaar. Aleksandr Mensjikov was de eerste die de titel kreeg van Peter de Grote; Catharina de Grote kende de titel toe aan haar minnaar Grigori Potemkin. Toen in 1801 Georgië door Rusland werd ingelijfd werden verschillende lokale edelen als knjaz betiteld, waaronder ook de heersers van het Krimkanaat.
Tot slot was Finland van 1809 tot 1917 een groothertogdom van Rusland.
