Kasteel de Haar

Kasteel met slotgracht (juli 2003)

Kasteel de Haar is een kasteel bij Haarzuilens, in de omgeving van Vleuten in de provincie Utrecht. Het is het grootste kasteel van Nederland. Het is op een oude ruïne herbouwd in neogotische stijl en oogt daardoor bijzonder sprookjesachtig. Naast het kasteel ligt een kapel.

[bewerk] Geschiedenis

Kasteel met tuin

Châtelet uit 1910

Oorspronkelijk was het kasteel in het bezit van de familie de Haar. Door het huwelijk van Yosina van de Haar met Dirk van Zuylen kwam het slot in het jaar 1449 in het bezit van de familie van Zuylen.

De oudste vermelding van het kasteel dateert uit 1391. Het kasteel bestond toen uit niet meer dan een versterkte woning in een toren, een donjon. Deze toren was gebouwd op een zandrug langs een dode arm van de rivier de Rijn. In de loop van de jaren is het kasteel steeds verder uitgebreid.

Door herhaalde aanvallen, onder andere bij de twist tussen de bisschop en de stad Utrecht in 1482, en in het rampjaar (1672) werd het kasteel telkens hersteld en uitgebreid. Totdat de laatste bewoner overleed. Vanaf dat moment raakt het kasteel in verval, en restte weinig meer dan een ruïne. In 1890 kwam het kasteel echter in handen van Etienne Baron van Zuylen van Nijevelt van de Haar. Hij huwde met de Frans-Joodse Hélène de Rothschild, een erfgename van de familie van de rijke bankiers de Rothschilds. Met haar bruidsschat was hij in staat om het kasteel weer opnieuw op de ruïnes op te bouwen. Tragisch was echter dat Hélène, door dit gemengde huwelijk met een katholieke man, haar moeder nooit meer heeft gezien.

Kasteel de Haar is geen eigendom meer van de Familie Van Zuylen. Sinds het jaar 2000 is het kasteel en het direct daaromgelegen park (35 ha.) eigendom geworden van Stichting Kasteel de Haar. De familie Van Zuylen is nog eigenaar van de kunstcollectie, maar heeft deze in 30 jaar durende bruikleen gegeven aan de Stichting. In datzelfde jaar is het landgoed Haarzuilens (350 ha.) verkocht aan de Vereniging Natuurmonumenten.

[bewerk] Restauratie

Voor de restauratie van het kasteel werd de beroemde architect Pierre Cuypers ingeschakeld, die er 20 jaar mee bezig zou zijn (vanaf 1892 tot 1912). Het kasteel heeft 200 kamers en 30 badkamers, waarvan maar een klein aantal op de begane grond voor het publiek zijn opengesteld. In de hal heeft Cuypers zijn eigen beeltenis op een hoek van de galerij op de eerste verdieping aangebracht. Het kasteel werd door Cuypers voorzien van de meest moderne snufjes, zoals elektrische verlichting met een eigen generator, en centrale verwarming met behulp van stoom. Deze installatie is internationaal erkend als industrieel monument. De keuken was voor die periode eveneens zeer modern en heeft nog steeds een grote collectie potten en pannen en een enorm fornuis van ongeveer 6 meter lang, dat met turf of kolen werd gestookt. De tegels in de keuken zijn voorzien van de wapens van de familie de Haar en Van Zuylen, die hiervoor speciaal in Franeker werden gebakken. Aan de buitenkant heeft Cuypers het verschil laten uitkomen tussen de oude muren en het nieuwere metselwerk, door een ander type baksteen te gebruiken. In het interieur maakte Cuypers veel gebruik van gietijzer, een van de oorzaken voor het wegzakken van het kasteel.

Vrijwel nergens in het kasteel ziet men herinneringen aan de familie Rothschild. Een uitzondering is een davidster op één van de balken van de ridderzaal.

[bewerk] Interieur

Het interieur van het kasteel is voorzien van rijk houtsnijwerk, dat doet denken aan het interieur van een katholieke kerk. Dit houtsnijwerk werd dan ook gemaakt in de werkplaats van Cuypers in Roermond, waar ook het interieur van de vele rooms-katholieke kerken werd gemaakt die door Cuypers zijn ontworpen. Cuypers ontwierp zelfs het bestek. Het interieur is echter ook voorzien van prachtig oud porselein uit Japan en China, alsmede van diverse oude Vlaamse wandtapijten en schilderijen met religieuze afbeeldingen. Een pronkstuk is een draagkoets van de vrouw van een Shogun uit Japan. Hiervan bestaat er nog slechts één andere, in een museum in Tokio. Vele Japanse toeristen komen naar de Haar om juist deze draagkoets te bewonderen.

[bewerk] Park en tuinen

Panorama van Kasteel de Haar

Aan de buitenzijde ziet het kasteel er uit alsof het zo uit een sprookje komt. Rondom het kasteel is een mooi park, ontworpen door Hendrik Copijn waarvoor Van Zuylen 7000 volgroeide bomen heeft laten aanvoeren. Omdat deze niet door de stad Utrecht vervoerd konden worden, heeft hij daarvoor zelfs een pand opgekocht en laten afbreken. Het park bevat waterpartijen en een formele tuin die sterk doen denken aan de Franse tuinen van Versailles. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is veel van de tuinen verloren gegaan, omdat het hout werd gebruikt om te stoken, en de grond om groente te kweken. Momenteel zijn de tuinen echter weer in hun oude luister hersteld.

Voor de inrichting van het park werd het dorp Haarzuilens, de dorpskerk uitgezonderd, afgebroken. De bewoners werden verplaatst naar ongeveer een kilometer verderop, waar een nieuw Haarzuilens verrees, waar zij als pachters van de slotheer leefden. Dit nieuwe dorp werd eveneens in een pseudo-middeleeuwse stijl opgebouwd, inclusief een rustieke brink. De gebouwen werden voor het grootste deel ontworpen door Cuypers en zijn zoon Jos Cuypers. Momenteel (2004) zijn de landerijen deels eigendom van Natuurmonumenten.

De kleuren van de familie van Zuylen zijn rood en wit. Het wapen bestaat uit drie rode zuilen op een wit veld. De diverse takken van deze familie hebben varianten op deze kleuren. Dit wapen leeft niet alleen voort in de kleuren van het kasteel, maar ook in vrijwel alle woningen van Haarzuilens, zelfs in de recente nieuwbouwwoningen.

[bewerk] Trivia

In 2005 waren er enige afleveringen van de kinderserie Ernst, Bobbie & De Rest en De Club van Sinterklaas op en in het kasteel opgenomen. Ook Elf Fantasy Fair vindt er plaats.