Kaspar Hauser
Kaspar Hauser (30 april 1812 (naar verluidt) - Ansbach 17 december 1833) was een Duits vondeling van onduidelijke afkomst, die uitgroeide tot een van de meest formidabele raadsels van zijn eeuw.
Inhoud |
[bewerk] Leven
[bewerk] Vondst
Op pinkstermaandag (26 mei 1828) dook een verwaarloosde 16-jarige jongen op in de straten van Neurenberg. Hij kwam terecht op de Unschlittplatz. Hij droeg boerenkledij en kon nauwelijks spreken. Hij verplaatste zijn voeten zonder goed te weten hoe hij moest lopen en begreep amper iets. Aanvankelijk dacht men dat hij dronken was omdat hij steeds dezelfde zinnen herhaalde, namelijk "ik wil zijn zoals mijn vader" en "ik wil een ruiter zijn, zoals mijn vader was."
Hij had een brief bij zich, geschreven door een arbeider onder wiens voogdij hij op 7 oktober 1812 geplaatst was. In de brief stond dat hem lezen, schrijven en de christelijke religie geleerd moest worden, maar dat hij zich niet aan de buitenwereld mocht laten zien. Hij had ook het verzoek bij zich, gericht aan de Kapitein van de Cavalerie van Nürnberg om hem in dienst te nemen als soldaat. Een ander briefje, dat door de moeder van Kaspar geschreven zou zijn, vermeldde zijn naam en geboortedatum (30 april 1812) en de verklaring dat Kaspars vader een overleden cavalerie-officier was.
Hij werd naar een politiestation genomen waar hij tot ieders verbazing zijn naam kon schrijven: Kaspar Hauser. Buiten enkele woordflarden kon hij niet spreken. Aanmoedigingen daartoe leidden tot tranen en 'weet niet'. Een andere brief die hij zich bij zich had beweerde dat hij op 30 april 1812 geboren was. Zijn vreemde voorkomen en gedrag waren van iemand die heel zijn leven in een kelder had doorgebracht en nooit zijn bewaker had gezien. Het enige dat hij toeliet was water en brood, en hij treurde om een houten paard dat zijn enige metgezel was geweest.
[bewerk] Curiositeit
De volgende twee maanden bracht hij door in een gevangenis voor landlopers, Vestner Thor, waar hij goed verzorgd werd door het gezin van de bewaker. Daarna woonde hij bij verschillende weldoeners in en kreeg er sporadisch onderwijs. Hij werd een bezienswaardigheid en werd officieel door de stad geadopteerd.
Zijn mentale toestand wekte de interesse van juristen, theologen en pedagogen die talrijke onderzoeken op hem uitvoerden en hem leerden spreken. Lezen en schrijven leerde hij bij de godsdienstfilosoof Georg Friedrich Daumer. In het begin stond hij dan ook onder diens hoede. Kaspar mocht dan wel zestien jaar zijn, maar had een ontwikkelingsleeftijd van niet meer dan zes jaar. Toch had hij een uitstekend geheugen wat volgens de burgemeester erop wees dat hij van goede afkomst was. Kaspar Hauser leidde ook in periodes aan epilepsie en catalepsie. Door de goede zorgen van Daumer, onder meer ook door homeopathische behandelingen en de aanmoedigingen om een dagboek bij te houden, fleurde hij op en bleek uiteindelijk toch in staat zijn verhaal te vertellen.
[bewerk] Kaspars verhaal: de halve waarheid?
Een groot deel van zijn jeugd had hij naar eigen zeggen geleefd in een donkere cel van zes tot zeven voet (30 cm) en vier voet breed, met een bed uit stro en een houten schommelpaard. Hij kreeg enkel water en brood, en werd soms verdoofd zodat iemand zijn kleren kon wisselen en zijn haar kon knippen. "Er waren twee minuscule ramen van acht tot negen duim (2,5 cm) hoog en breed. Er was niets in de gevangenis, behalve het stro waar ik op lag en zat, en de twee houten speelgoedpaarden, de speelgoedhond en de wollen deken. In de aarde naast mij was een rond gat waarin ik mijn behoeften deed. Verder was er nog de waterkruik, iets anders was er niet."
De eerste mens die hij had gezien, had hem de zin geleerd 'ik wil een ruiter worden zoals mijn vader', en had hem ook geleerd zijn naam, Kaspar Hauser, te schrijven. De man had zich steeds onherkenbaar gemaakt voor Kaspar. Uiteindelijk nam deze man hem naar buiten, waar Kaspar flauw viel. Het volgende moment dat hij zich herinnerde was zijn wandeling in Nürnberg.
De merkwaardige jongen trok veel belangstelling. Sommigen zagen hem aan als een idioot, een wilde of een dolleman, zelfs een bedrieger. Anderen beweerden dat hij het tragisch slachtoffer was geweest van een hofintrige. Kaspar was zeer klein, had blauwe ogen en krullend lichtbruin haar. Vermoedelijk leed hij aan de ziekte Epidermolysis bullosa, een erfelijke ziekte met symptomen zoals blaarvorming, afwijking van de spieren en een afwijking in de hersenen. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat wat Kaspar over zichzelf heeft verteld, niet waarheidsgetrouw is.
[bewerk] (Zelf)moord en overlijden
Op 17 oktober 1829 overleefde Kaspar nauwelijks de eerste moordaanslag op hem. De speculaties over zijn koninklijke afkomst barstten nu goed los. Hauser werd onder politiebewaking naar Baron von Tucher gebracht, die hem een betrekking bezorgde als klerk bij het lokale justitiehuis.
Een Brit van adel, Lord Stanhope, probeerde vanaf die tijd Hauser voor zich te winnen, en zijn voogdij te verwerven. Hij beweerde ook dat Hauser niet van adellijke afkomst maar Hongaars was.
Op 14 december 1833 werd Kaspar Hauser naar een tuin gelokt waar hij werd neergestoken. Hij geraakte nog thuis maar overleed drie dagen later aan de verwondingen. De moordenaar liet enkel een mysterieuze enveloppe achter, waarin hij zichzelf als 'MLO' voorstelde. Later verklaarden Stanhope en Meyer dat de doodsoorzaak zelfmoord was geweest. Kaspar Hauser werd begraven. Op zijn graf stond te lezen : 'Hier ligt Kaspar Hauser, mysterie van zijn tijd. Zijn geboorte was onbekend, zijn dood mysterieus.' In Ansbach, waar hij vermoord werd, kwam later een monument waarop staat 'Hic occultus occulto occsius est', vrij vertaald 'Hier werd een onbekende door een onbekende gedood'.
[bewerk] Thema's
[bewerk] 'Levende legende' en 'Kind van Europa'
Al tijdens zijn leven viel Kaspar op. Dat kwam door een paar dingen. Zoals hierboven al is gezegd, leefde Kaspar naar eigen zeggen 15 jaar in een donkere cel. Daar had hij geleerd om heel goed in het donker te kunnen zien. Verder had hij het ontwikkelingsniveau van een vierjarige, hij kon nauwelijks lopen en praten kon hij ook niet. Opvallend was dat hij wel zijn eigen naam kon schrijven. Ook vonden veel mensen Kaspar boeiend, hij was vreemd en meelijwekkend, mensen waren in hem geïnteresseerd. De belangrijkste oorzaak voor zijn bekendheid is dat Anselm von Feuerbach hem aan iedereen bekendmaakte. Door de snel ontstane geruchten en vanwege de normale menselijke zucht naar sensatie werd Kaspar al snel een succes.
Door al deze dingen werd Kaspar al snel wereldwijd beroemd; hij stond bekend als een 'Levende legende'. Vanwege zijn faam trokken mensen uit heel Europa naar Neurenberg om Kaspar te zien. Vandaar dat hij ook wel 'Kind van Europa' genoemd werd.
Kaspar overleed aan een wond die ofwel zelf was aangebracht, of, zoals Kaspar vertelde voordat hij overleed, geslagen was door een vreemde. De legende is dat ook Feuerbach vermoord is toen hij Kaspars dood onderzocht. Op Kaspars grafsteen kwam te staan (in het Latijn):
- Hic jacet
- Casparus Hauser,
- aenigma sui temporis,
- ignota nativitas,
- occulta mors.
- MDCCCXXXIII
oftewel:
- Hier ligt
- Kaspar Hauser,
- Een raadsel van zijn tijd,
- zijn geboorte onbekend,
- zijn dood duister.
- 1833
Sommige mensen zeggen dat hij alles deed om aandacht te krijgen, maar Kaspars laatste woorden waren: "Ik heb het zelf niet gedaan".
[bewerk] Misdaad tegen de ziel
Anselm von Feuerbach, een beroemde advocaat en toenmalige voorzitter van het Beierse Hof van Beroep te Anspach nabij Nürnberg, interesseerde zich sterk voor Kaspar Hauser.
Feuerbach publiceerde in 1832 een uitvoerig verslag over Kaspar Hauser met als titel Voorbeeld van een misdaad tegen de ziel van een mens met als ondertitel beschrijving van een individu dat opgesloten werd in een kerker en vanaf de vroege kindertijd tot ongeveer de leeftijd van zeventien jaar verstoken was van alle communicatie met de buitenwereld.
Volgens Von Feuerbach was Kaspars gedrag aanvankelijk vermoedelijk hetzelfde als in de kerker. Hij zat in het donker op de vloer, zijn benen uitgestrekt voor zich. Hij speelde vooral met een speelgoedpaardje dat hij vol overgave voederde en zijn drinken gaf. Toch hechtte zich snel, eerst aan Julius, het zoontje van de gevangenisofficier, en anderen, van wie hij taal leerde. Aanvankelijk 'hoorde hij zonder te begrijpen' en 'zag zonder waar te nemen', maar hij was zeer leergierig en gehoorzaamde alsmaar meer zonder veel commentaar. Kaspar bleek namen en titels van mensen goed te onthouden, wat hem sympathiek maakte. De herinnering aan de periode in de kerker verdween relatief snel. Kaspar bloeide door de gezonde(re) voeding en aandacht zowel fysiek als intellectueel open. Hij groeide en nam in vrij korte periode veel kennis op.
Feuerbach was vooral geïnteresseerd in de zintuiglijke mogelijkheden van Kaspar, die volgens hem nog niet afgestompt waren. Hij kwam als het ware nog maar net op de wereld. Hij kon nog perfect waarnemen, maar ook hier paste hij zich vrij snel aan waardoor de scherpte van zijn waarneming geleidelijk afnam. Kaspar kon echter van bij het begin geen afmetingen of diepte schatten. Ook het verschil tussen kunst en natuur, mens en dier was iets dat hij moest leren. Orde en netheid moest hij niet leren, orde was voor hem bijzonder belangrijk.
Na een maand begon Kaspar te dromen, hoewel hij eerst dacht dat dromen echte gebeurtenissen waren. Ook de innerlijke wereld van de geest was hem lang vreemd. Pas een jaar na zijn 'geboorte' leek hij te beseffen dat hij zo lang opgesloten was geweest, of toonde hij minstens verdriet en verontwaardiging hiervoor.
Ondanks al deze ontwikkeling bleef Kaspar een vreemde door zijn houterige motoriek, zijn stuntelige & simpele taal, zijn scherpe stem, zijn gewoonte om alles letterlijk op te vatten, zijn merkwaardige oordelen, vaardigheden en emoties. Bovendien was hij ook ongelooflijk verlegen, en tegelijk enorm zelfbewust en roekeloos. Het ontbrak hem aan humor maar niet aan gezond verstand.
[bewerk] Autisme?
Volgens autisme-deskundige Uta Frith zijn er op het eerste gezicht enkele kenmerken die kunnen doen besluiten dat Kaspar Hauser autistisch was. Zijn manier van waarnemen, zijn armoedige taalgebruik, zijn zin voor orde, zijn naïviteit en gebrek aan wereldwijsheid ... kunnen mogelijks meer zijn dan alleen het gevolg van het langdurige isolement.
Toch zijn er volgens Frith meer argumenten tegen autisme. Hij leert bijvoorbeeld heel snel (praten & communiceren, hechten aan voorwerpen). Bovendien was er sprake van een wederzijdse relatie met zijn omgeving (behagen, bewustzijn van reacties en belangstelling, vriendschap sluiten).
Frith vergelijkt hem met Victor van Aveyron, een ander voorbeeld van een wolfskind. In deze vergelijking lijkt Victor meer autistische trekken te hebben dan Kaspar, die volgens Frith niet behoort tot het autismespectrum.
[bewerk] Inspiratiebron
Vooral na zijn leven heeft Kaspar Hauser veel wetenschappers en kunstenaars geïnspireerd en hun creativiteit aangewakkerd.
Beroemde voorbeelden in de kunst waartoe Kaspar Hauser inspireerde waren vooral romantische werken in de negentiende eeuw. Uit 1908 stamt Jakob Wassermann's Caspar Hauser oder die Trägheit des Herzens, maar ook moderne stukken zoals Peter Handke's drama Kaspar (1968) en Werner Herzog's film Kaspar Hauser (1975). In Ansbach vinden bovendien nog alle twee jaar de 'Kaspar-Hauser-Festspiele' plaats.
[bewerk] DNA-onderzoek om het mysterie te ontrafelen
Gedurende vele jaren is het onbekend gebleven waar Kaspar Hauser vandaan kwam en wie hij nu eigenlijk was. Om dat te achterhalen, is er in 1996 een genenanalyse (DNA-onderzoek) verricht. Het onderzoek is in het geheim gebeurd aan de Universiteit van München in samenwerking met The Forensic Science Service, dat gevestigd is in Birmingham, Engeland, in opdracht van het Duitse blad Der Spiegel.
Toen Kaspar doodging, bleven er bloedvlekken in zijn kleding achter, in zijn onderbroek om precies te zijn. Het kledingstuk dat onderzocht werd, was 3.5 x 5 cm. In totaal was er een bloedvlek met een oppervlakte van 10 cm². Het kledingstuk is samen met andere eigendommen van Kaspar Hauser bewaard geleven in het Markgrafenmuseum in Ansbach. Het bloed bevond zich op twee lagen, de binnenste en buitenste laag van de stof. Deze lagen zijn gescheiden, onderzocht en vergeleken.
Bij de analyse die verricht werd maakte men gebruik van het DNA van twee vrouwelijke afstammelingen van groothertogin Stephanie van Baden, namelijk Stephanie von Zallinger-Stillenhof en gravin Hamilton. Veel mensen vragen zich af waarom alleen het DNA van twee vrouwen werd onderzocht. Het is zo dat de genetische codes van het mitochondriale DNA van de mens alleen erfelijk zijn in de vrouwelijke lijn.
Volgens het in 1996 verrichte DNA-onderzoek was het “Kind van Europa” niet de zoon van Karel van Baden en Stephanie de Beauharnais. Ook was hij niet jarenlang in een donkere ruimte opgesloten. De oorzaak van zijn spraakgebrek was de ziekte waaraan hij leed, epidermolysis bullosa. Dit is een ziekte met veel verschillende symptomen, zoals blaarvorming en het loslaten van de opperhuid. Ook kan het zorgen voor afwijking in de hersenen en aan de spieren. Bij deze theorie hoorde ook een verklaring voor wie hij wél was.
Volgens Günter Hesse, een psychiater en neuroloog uit Karlsruhe, was Kaspar Hauser afkomstig uit Tirol. Dit zou goed kunnen, want in Tirol en omgeving wonen relatief veel mensen met deze ziekte. In de tijd van Kaspar was een naburige bergstreek bezet door Beieren. Hauser is, volgens Hesse, hoogstwaarschijnlijk verwekt door een Beierse soldaat.
Dit onderzoek rekende af met alle tot dan toe heersende theorieën, en leek na ruim 160 jaar alle raadsels opgelost te hebben. Professor Bernd Brinkmann van het insituut voor forensische medische wetenschap van Münster onderzocht evenwel of de hierbovengenoemde conclusie klopte. Hij begon met een lichtelijk omstreden onderwerp: de betrouwbaarheid van het bloed dat gebruikt was. Brinkmann gebruikte drie van Kaspars haarlokken, lichaamscellen van de zweetband van Kaspars hoge hoed en een andere bloedvlek op Kaspars kleding. Die behoorden allen aan dezelfde persoon, zo bleek uit een DNA-test. Maar wat opvallend was, is dat dit DNA niet hetzelfde is als dat uit de in het andere onderzoek gebruikte onderbroek. Dit is verklaarbaar. In het Markgrafenmuseum van Ansbach werd de bloedvlek tentoongesteld. Omdat de vlek volledig uitgedroogd was, werd het waarschijnlijk met ander bloed bijgewerkt. Professor Brinkmann heeft bloed gebruikt waarvan het wel vaststond dat het van Kaspar was.
Het DNA van Kaspar werd ook vergeleken met het DNA van de twee vrouwen die afstammelingen van Stephanie de Beauharnais waren. De gelijkenis was zeer groot. Bij één van de zeven punten was er een verschil. Dit was niet opzienbarend, na zoveel tijd kunnen afwijkingen ontstaan. De mogelijkheid dat Kaspar de zoon van Karel van Baden en Stéphanie de Beauharnais was, is er nog steeds, of beter gezegd opnieuw. Hauser blijft dan ook in deze tijd een raadsel.
