Kadjaren

De Kadjaren of Qajaren was een dynastie die over Perzië heerste van 1796 tot 1925.

De dynastie werd gevestigd in 1794 door Agha Mohammed, een eunuch die de verschillende rivaliserende groepen versloeg, die na de dood van Nadir Sjah het land beheersten. In 1796 veroverde hij Teheran en maakte het tot zijn hoofdstad. Hij werd zelf een jaar later eveneens vermoord, waarna hij opgevolgd werd door zijn neef Fath Ali.

Gedurende de Kadjaren-dynastie verkregen Europese grootmachten zoals het Verenigd Koninkrijk en Rusland relatief veel invloed in Perzië, maar het land bleef wel onafhankelijk. Tijdens het bewind van Fath Ali werd Perzië gedwongen noordelijke gebieden aan de Russen af te staan. In 1800 gingen de Fransen onder Napoleon een alliantie aan met de Russen om via Perzië Brits India te bereiken, een onwaarschijnlijke stap. In 1804 brak de Eerste Russisch-Iraanse oorlog uit, waarbij onder ander Bakoe en Derbent door hen veroverd werden. In 1813 werd een vrede getekend.

Van 1826 - 1828 woedde de Tweede Russisch-Iraanse oorlog. De Iraniërs waren ontevreden over de voorwaarden van de eerste oorlog en verklaarden nu zelf de oorlog aan de Russen. De oorlog liep uit op een vernedering voor de Iraniërs.

Ook werden diverse oorlogen gevoerd door de Perzen om het westen van Afghanistan te veroveren in het midden van de negentiende eeuw. In de loop van de negentiende eeuw vervolmaakten de Russen hun veroveringen van Centraal-Azië. Perzië was niet in staat om de militaire macht van de Russen te stoppen en zochten een alliantie met het Verenigd Koninkrijk. Hierdoor verkregen de Britten diverse commerciële concessies zoals de aanleg van spoorwegen en het boren naar aardolie. Het fundament voor het latere bedrijf BP werd hiermee gelegd.

Tegen het eind van de 19e eeuw ondernamen de sjahs diverse pogingen om het land te moderniseren. Zo werd in 1906 het parlement (Majlis) geïnstalleerd.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog wilde Perzië neutraal blijven, maar het Osmaanse Rijk had de kant van de Duitsers gekozen en de olievelden waren té belangrijk om niet beschermd te worden. Zowel Rusland als het VK vielen Perzië binnen.

Na de oorlog heerste er een chaos in Perzië, wat voor kolonel Mirza Reza aanleiding was een staatsgreep te plegen in 1921. Hoewel veel leden van de bevolking net als Turkije ook graag een republiek wilden, kozen de geestelijken echter voor een nieuwe Sjah. De laatste Kadjaren-sjah werd afgezet en Mirza Reza nam de pre-islamitische naam 'Pahlavi' aan en stichtte zo de Pahlavi-dynastie, die tot 1979 zou regeren.

Onder de Kadjaren vond een renaissance plaats van de Perzische kunsten. Het hof investeerde veel in de bouw van paleizen en tuinen, de vervaardiging van vele kunstvoorwerpen. Onder leiding van enkele vooruitstrevende ministers, maar ook niet in het minst door de getalenteerde Nasser ed-Din Sjah werd ook de aanzet gegeven voor een literaire bloeiperiode. Ook de beoefening van de wetenschap kreeg onder de Kadjaren een nieuw elan. Reeds onder Fath Ali Shah en op instigatie van diens kroonprins Abbas Mirza Nayeb os-Saltaneh werden de eerste Perzische studenten naar Engeland gestuurd. Enige decennia later zou een zoon van Fath Ali Shah, prins Etezad os-Saltaneh, dit initiatief op grotere schaal voortzetten. Ook maakte hij de plannen van de moderne eerste minister Amir Kabir tot oprichting van een modern onderwijsinstituut mogelijk: de Dar ol-Fonoun, de eerste op westerse wetenschap gebaseerde Perzische hogeschool.

Vanaf circa 1990 is er in de huidige Islamitsche Republiek Iran sprake van een ware herleving van de belangstelling voor de geschiedenis en culuur van de Kadjaren-tijd, gezien de vele publicaties, documentaires, films, exposities.