Joelfeest
Het Joelfeest bij de Germanen was het zonnewendefeest. Een feest ter ere van de zonnegod Frey. Het duurde twaalf dagen, waarvan de kortste dag van het jaar de belangrijkste was en dit in de periode rond 21 december. Men ontstak dan het Joelvuur en offerde een everzwijn.
De boomstam die aangestoken werd, bleef een lange tijd branden. Wellicht zijn onze kerststronken daar een herinnering aan.
[bewerk] Herkomst van het Joelfeest
Het Haraldskvædi dat rond 900 is ontstaan, is het enige skaldendicht van voor 1100 waarin het Joelfeest wordt genoemd. De dichter stelt het Joelfeest dat op het land werd gevierd er tegenover het "Joeldrinken" van de zeekrijgers. In stanza 6 van dit lied luidt het aldus:
- De koning wil het Joel buiten (op zee) drinken en het Spel van Freyr beginnen.
De uitdrukking Joeldrinken duidt erop dat het drinken een wezenlijk bestanddeel van het feest vormde, hetgeen op een beroezing wijst, die inherent was aan bepaalde oude cultussen (waaronder niet in het minst de Dionysuscultus). De dichter vermeldt in dit verband ook Freys leikr, "Het Spel van Freyr", zonder verdere toelichting. Freyr was een vruchtbaarheidsgodheid. Men kan er dus in elk geval van uitgaan dat het feest met vroegere vruchtbaarheidsriten gepaard ging die inherent waren aan de Freyrcultus, waar ook latere bronnen over berichten.
Ook in de Sagen omtrent voorgeslachten is hier en daar sprake van Joel. Maar in dit tijdsbereik is zeker al mogelijke beïnvloeding aanwezig vanuit de kerstening en de daarmee gepaard gaande christelijke feestenkalender. De offerrituelen die door Snorri en anderen worden afgeschilderd worden niet als authentiek beschouwd. Men houdt ze vandaag de dag eerder voor literaire constructies. Maar de gelofte die men met een hand op een everzwijn aflegde dat daarna dan aan Freyr werd geofferd, schijnt wel een voorchristelijk element te zijn, ook al is de overlevering ervan relatief laat in de tijd tot ons gekomen.
In de recentere tijdspanne steunt men voornamelijk op Snorri Sturluson, die drie voorchristelijke jaarfeesten van de noorderlingen noemt: een bij de aanvang van de winter, een tweede rond midwinter en een derde in de zomer, waarschijnlijk bij de aanvang ervan. (Heimskringla, Olafssaga helga Kap. 109, 117; Ynglingasaga Kap. 8).
[bewerk] Etymologie
De meeste verklaringen voor de herkomst van het woord worden betwist. Zo is er een populaire verklaring van de herkomst van het Oudnoordse hjól, wiel, waarmee het moment zou worden aangegeven waarop het zonnewiel op zijn laagste punt is en dus klaar om weer te gaan klimmen. Bepaalde linguisten menen dat Jól vanuit een pre-Indo-Europese moedertaal in de Germaanse talen is gekomen en verder als leenwoord uit het Oudnoords, ofwel rechstreeks vanuit het Proto-Germaans komt. Anderen werwijzen naar het Oudgallische woord "helle" dat licht betekent. Dat zou de helft van het woord Noël verklaren.
Een waarschijnlijker oorsprong kan worden gevonden in het woord "geol", geel. Men ziet een evolutie van dat woord in alle Germaanse en Scandinavische landen en talen: Duits "gelb", Noors "gul", Deens "gul", Gaelic 'geal', Nederlands "geel", Zweeds "gul", Fries "giel", zelfs het Italiaanse "giallo", Litouws "geltonas" en Roemeens "galben". Het Oudengelse Géol werd het Middenengelse "Yole" en tenslotte het moderne Yule, terwijl het woord geol of geolu evolueerde tot yellow. Al deze termen zouden dan van de Indo-Europese wortel "ghel-" komen, wat "schijnen" betekent. Het weer langer gaan schijnen van de zon, het geel opglinsteren van de zon in de sneeuw zouden aan de basis liggen van de uitdrukking.
