Inslagkrater
Een inslagkrater is een krater (een komvormige of ringvormig landschapsvorm) die in de bodem van een hemellichaam achterblijft na de inslag van een ander hemellichaam.
Het inslaande lichaam is meestal een meteoriet, die ofwel van een komeet ofwel van een planetoïde afkomstig kan zijn. Het getroffen lichaam kan iedere planeet, maan of planetoïde zijn met een vast oppervlak.
Inslagkraters komen voor op planeten en manen. Bij het ontstaan van het zonnestelsel bleef veel puin rondzwerven dat op de planeten insloeg. Daarom vertonen vele inactieve planeten (zoals Mercurius) en manen (zoals onze Maan) nu nog veel inslagkraters. Op planeten (zoals onze Aarde) of manen (zoals de Jupitermaan Io) die geologisch actief zijn of een behoorlijke dampkring hebben, vindt men veel minder inslagstructuren omdat ze zijn uitgewist door erosie en landschaphernieuwing. Kratertellingen is dan ook een belangrijke techniek om schattingen van de leeftijd van planeetoppervlakken te maken.
Inhoud |
[bewerk] Morfologie van een inslagkrater
Als we de vorm (morfologie) van een inslagkrater willen beschrijven, kunnen we twee delen onderscheiden:
- de kraterdepressie
- de ejecta
[bewerk] Kraterdepressie
De kraterdepressie is de eigenlijke krater. Ze wordt begrensd door de uitstekende kraterrand. Vaak is de kraterbodem gevuld met restmateriaal van de kratervorming: gebroken en gesmolten moedergesteente.
Bij grotere kraters zijn gedeeltelijk concentrische plateaus te zien. Deze terrassen ontstonden door verzakkingen, via een cirkelvormig glijvlak (slumpings) van de binnenste kraterwand. Verder is er bij deze grotere kraters vaak ook een centrale berg. Sommige kraters vertonen zelfs meerdere centrale bergen.
Bij zeer grote kraters zijn er in plaats van één kraterrand verschillende concentrische ringstructuren rond het middelpunt van de krater.
[bewerk] Ejecta
De ejecta is gelegen buiten de kraterrand. Het is het materiaal dat bij de inslag werd weggeslingerd.
Grotere brokken kunnen door inslag kleinere secundaire kraters doen ontstaan. Vaak zijn deze in radiale ketens geordend.
Bij jonge kraters komen vaak kraterstralen voor. Dit zijn heldere strepen die zich radiaal vanuit het kratercentrum uitstrekken. Ze bestaan voor een belangrijk deel uit glas dat door de intense hitte van de inslag werd gevormd. Kraterstralen kunnen erg lang zijn. Zo vertrekken er van de Maankrater Copernicus kraterstralen van 400km lang!
[bewerk] Ontstaan en evolutie van inslagkraters
Inslagkraters ontstaan doordat een object uit de ruimte met hoge snelheid inslaat op een planeetoppervlak. Het hele proces waarbij een inslagkrater ontstaat, is (geologisch gezien) extreem snel: in enkele minuten tot enkele uren is alles reeds gebeurd.
Anders dan bij vulkaankraters is daarmee de opbouw van de krater gedaan. De enige vervorming die er dan nog optreedt is het langzaam afbreken van de krater door erosie (of doordat er een andere krater bovenop wordt gevormd die de vorige (gedeeltelijk vernietigd). Door erosie wordt een krater langzamerhand afgevlakt en verliest deze zijn karakteristieke vorm. Men gaat dan van een cryptokrater spreken.
[bewerk] Soorten inslagkraters
Uitgaande van de vorm (en grootte) van de kraterdepressie deelt men inslagkraters verschillende soorten in:
- Microkraters: kleine kraters (tot enkele centimeters) die ontstaan wanneer kleine deeltjes met hoge snelheid tegen een rots botsen.
- Eenvoudige kraters: gewone komvormige kraters. Een mooi voorbeeld is de Barringerkrater op Aarde.
- Complexe kraters: kraters met terrassen en een centrale berg. Mooie voorbeelden zijn Tycho en Copernicus op de Maan
- Piek-ring kraters: kraters met terrassen, maar in plaats van een centrale berg een concentrische ringstructuur. De Ries op Aarde is hiervan een voorbeeld.
- (Inslag)bassin: inslagstructuren met één of meerdere concentrische ringstructuren die buiten de eigenlijke kraterwand liggen. Mooie voorbeelden hiervan zijn Mare Orientale op de Maan, Caloris op Mercurius en Valhalla (inslagkrater) op Callisto.
[bewerk] Voorbeelden van inslagkraters
[bewerk] Inslagkraters op Aarde
Op de Aarde komen er relatief weinig inslagstructuren voor. Enerzijds omdat de dampkring ons beschermd, maar vooral omdat door de erosie van water, wind en ijs de kraters 'uitwist'. Daarnaast wordt ook door de actieve platentektoniek het oppervlak van de aarde regelmatig 'ververst'. De meeste sporen van inslagkraters zijn dan ook te vinden op de oude schilden die nooit door dit proces 'uitgewist' zijn.
Voorbeelden van inslagstructuren op Aarde
- Barringerkrater of Meteor Crater (in Arizona) is een mooi voorbeeld van een eenvoudige krater. In absolute zin is het, met een diameter van 1300 meter, slechts een kleine krater, want elders in het zonnestelsel bestaan inslagbekkens van honderden kilometers diameter. De krater was de eerste krater die als inslagkrater geïnterpreteerd werd. Dit gebeurde door de Amerikaanse geoloog Daniel Barringer.
- de gigantische inslagstructuur van Chicxulub op- en rond het schiereiland Yucatán in Mexico. Daarvan zijn aan het oppervlak alleen de cenotes te zien, maar uit afwijkingen van de zwaartekracht is de kraterstructuur goed te zien. Algemeen wordt aangenomen dat de dinosaurussen 65 miljoen jaar geleden uitgestorven zijn door de gevolgen van de inslag die deze inslagstructuur deed ontstaan
- Ries Het stadje Ries in Zuid-Duitsland is gelegen in een inslagkrater.
- De Manicouagan krater in noordelijk Canada is met een leeftijd van 200 miljoen jaar één van de oudst bekende kraters op aarde.
[bewerk] Geschiedenis
De geoloog Eugene Shoemaker was één van de eersten die de invloed van meteorietinslagen op de aardse en planetaire geologie onderkende.
[bewerk] Externe links
- Foto van de Manicouagan krater vanuit de Space Shuttle, Astronomy Picture of the day 13 december 2000.
