Huis Scherpenzeel
Huis Scherpenzeel is een adellijk huis in het dorp Scherpenzeel, in de provincie Gelderland. Het maakte tot 1975 deel uit van het Landgoed Scherpenzeel en ligt in het zuiden van de Gelderse Vallei, op de grens met de provincie Utrecht.
In de 14e eeuw stond op de plaats van het huidige Huis Scherpenzeel al een versterkt huis. Dat was eigendom van de familie Van Scherpenzeel. Na 1636 waren respectievelijk de families Westerholt, Van Naamen en Royaards eigenaar.
Halverwege de 19e eeuw kreeg het huis zijn huidige vorm: een niet al te groot, symmetrisch en sierlijk geheel: voor- en achtergevel hebben enkele kolommen, gedekt met tinnen; de zijgevels hebben elk twee trapgevels.
Het huis, het koetshuis en het poorthuis liggen in een park van circa zes ha dat in 1859 werd ingericht in de Engelse landschapsstijl door S.A. van Lunteren. In 1898 werd de tuin vernieuwd naar een ontwerp van H.A.C. Poortman en in 1901 en 1909 naar ontwerp van L.A. Springer.
Het huis, de bijgebouwen en het park zijn in 1975 overgedragen aan de gemeente Scherpenzeel. Het omringende landgoed Scherpenzeel bleef in particulier bezit.
Huis Scherpenzeel deed een aantal jaren dienst als gemeentehuis. Sinds 27 september 2005 verwierf de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen de buitenplaats in erfpacht. Het omringende Landgoed Scherpenzeel van ca. 1000 hectare bleef in familiebezit.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] 14e - 18e eeuw
Scherpenzeel, gelegen op de grens van Gelre en het Sticht (Utrecht), was strategisch gezien een belangrijk punt. Tussen de Hertog van Gelre en de Bisschop van Utrecht waren in die tijd regelmatig strubbelingen. Scherpenzeel was door de eeuwen heen dan weer Utrechts, dan weer Gelders bezit. Sinds 1380 was het een Gelders leen.
Huis Scherpenzeel is eeuwenlang eigendom van de familie Van Scherpenzeel geweest. In 1652 werd het kasteel aanzienlijk uitgebreid in opdracht van Aleyd, vrouwe van Scherpenzeel en haar echtgenoot. In 1662 vererfde Scherpenzeel op het geslacht Van Westerholt, in 1783 op het geslacht Van Heeckeren. In 1793 werd het tenslotte verkocht aan J.S. van Naamen, waarna het vererfde op de familie Royaards.
In de 18e eeuw werd het kasteel verbouwd tot een landhuis in classicistische stijl.
[bewerk] 19e eeuw
Ook aan het begin van de 19e eeuw vindt weer een verbouwing plaats.
In 1854 werd het landgoed geërfd door Benudina Maria van Naamen van Scherpenzeel, de kleindochter van Johannes Bastianus. Zij trouwde met Herman Royaards. Ze woonden in Utrecht, maar brachten in de zomer veel tijd op Huis Scherpenzeel door. Ze laten het huis verbouwen door (tuin-)architect S. A. Van Lunteren. De verbouwing van interieur en exterieur van het huis vindt plaats in neogotische stijl (de stijl wordt ook wel aangeduid als neo-Tudorstijl).
Het park werd door Van Lunteren ingericht in de Engelse landschapsstijl.
In 1898 erven zonen Johan en Anton en dochter Wilhelmina elk een deel van de landerijen die tot Huis Scherpenzeel behoren. De jongste zoon Anton Royaards van Scherpenzeel erft ook het huis zelf.
De tegenwoordige eigenaren van Landgoed Scherpenzeel zijn allen familie van deze drie Royaardsen.
[bewerk] 20e eeuw
In 1910 trouwt Anton Royaards met jonkvrouw Margaretha Maria Backer. Hij is dan al enkele jaren burgemeester van Scherpenzeel. Het echtpaar gaat permanent in Huis Scherpenzeel wonen. Nadat Anton Royaards in 1932 overlijdt blijven zijn weduwe en dochters er wonen. Gedurende de Tweede Wereldoorlog wordt het huis gevorderd en ernstig beschadigd. Na de oorlog keert Margaretha Maria Royaards - Backer weer terug, en ze restaureert huis en bijgebouwen. Ze blijft er wonen tot haar overlijden in 1956. Het huis wordt geërfd door haar twee dochters, mevr. Th. Ph. Daniels - Royaards van Scherpenzeel en mevr. B. M. Gravin v.d. Bosch - Royaards van Scherpenzeel. In afwachting van een mogelijkheid het huis een duurzame bestemming te geven, verhuren zij het aan het echtpaar Van Heusden, die er het Instituut Van Heusden vestigen.
Het huis kan in deze tijd niet voldoende worden onderhouden. Met hulp van de toenmalige burgemeester Heij lukt het de eigenaressen in 1975 huis en koetshuis aangewezen te krijgen als rijksmonument. Hierop wordt het aan de gemeente geschonken om het te gebruiken als gemeentehuis, en kan het met gemeenschapsgeld grondig worden gerestaureerd. Bij deze ingrijpende restauratie besluit men om het neogotische karakter van het huis anno 1854 te behouden en niet terug te grijpen op oudere bouwperioden.
Het huis met bijgebouwen doet dan tot 2004 dienst als gemeentehuis van Scherpenzeel. Sinds 2000 is de gehele Buitenplaats Huize Scherpenzeel, dus het ensemble van Huis, koetshuis, tuinmanswoning en 6 hectare park, beschermd als Rijksmonument.
[bewerk] 2005: Geldersche Kasteelen krijgt de buitenplaats
Op 27 september 2005 draagt de gemeente Scherpenzeel het Huis Scherpenzeel met bijbehorend park, poortgebouw en koetshuis in erfpacht over aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Geldersche Kasteelen heeft op zich genomen Huize Scherpenzeel deels en het park geheel voor publiek toegankelijk te houden. Ook zal het sluiten van huwelijken mogelijk zijn op deze prachtige locatie, en kunnen sociaal culturele activiteiten plaatsvinden. Huis en koetshuis hebben thans een kantoorbestemming, terwijl het poortgebouw op dit moment een woonbestemming heeft. Een deel van het koetshuis zal gedurende één jaar aan de gemeente Scherpenzeel verhuurd blijven. De gemeenteraad zal er vergaderen.
[bewerk] Overig
Er ligt ook een 'Huis Scherpenzeel' bij Wijhe.
