Herengracht
De Herengracht is de eerste van drie grachten behorende tot de Amsterdamse grachtengordel, naar een initiatief van burgemeester Frans Hendrickzn Oetgens, stadstimmerman Hendrick Jacobsz Staets en stadslandmeter Lucas Jansz Sinck. Aanvankelijk was dit een achtergracht van het Singel. De gracht liep binnen de stadswal en was gegraven voor de lijnbanen en andere bedrijven die achter het Singel waren gevestigd. Deze binnengracht liep parallel aan de gracht buiten de stadsmuur. De Herengracht vertoont daarom ter hoogte van de Driekoningenstraat nog steeds een knik; de buitengracht was op die hoogte om een bolwerk heengelegd. In 1612 werd de binnengracht verbreed van sloot tot de huidige gracht. Hij kreeg toen de naam Herengracht, naar de Heren Regeerders van de stad Amsterdam.
Het deel tussen Leidsegracht en de Binnen Amstel behoort tot de uitleg van na 1658. In dit gedeelte ligt de Gouden Bocht, het meest prestigieuze deel van de Herengracht. Veel huizen werden bewoond door burgemeesters, die hun kapitaal verdienden in de handel met Zuid-Amerika of Indië.
Bij de laatste uitbreiding werd het gedeelte ten oosten van de Amstel tot aan het water van het IJ aangelegd. Omdat de vraag wegviel zijn ettelijke bouwkavels geschonken aan liefdadigheidsinstellingen. Bovendien is er een ruim park aangelegd. Dit laatste deel had de naam Nieuwe Herengracht of ook wel Joden Herengracht, omdat het gelegen was in de joodse buurt.
Aan de Herengracht bevinden zich vele monumentale grachtenpanden, waaronder
- De Coningh van Denemarken uit 1615
- het Huis Bartolotti / "Het Bonte Huis" uit ± 1617
- Het Koopmanshuis uit ± 1618
- Sonnenberg uit ± 1655
- De Hond uit 1659
- Cromhouthuizen uit 1660 en 1662
- Huis van Deutz uit 1663
- Huis De Vicq uit 1670
- Vier Heemskinderen uit ± 1671 (zie ook de legende van de Vier Heemskinderen)
- Huis met de Kolommen uit 1672
- Sweedenrijk uit 1672
- Huis Van Brienen uit 1728
- Huis De Neufville (Huis aan de Bocht) uit 1731 en 1733
- D' Witte Leli uit 1739
- het voormalig woonhuis van dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis (Herengracht 432)
en enkele panden met historische tuinen, zoals
- de tuin en tuinhuis van G. Belin la Garde (Herengracht 412)
- de tuin achter Herengracht 168.
Aan de Herengracht bevindt zich tevens het Bijbels Museum (Herengracht 366-368), het Theater Museum (Herengracht 168) en de musea Geelvinck-Hinlopen Huis (Herengracht 518) en Willet-Holthuysen (Herengracht 605). De ambswoning van de burgemeester is op Herengracht 502 gevestigd.
Veel panden zijn door de Amsterdamse bouwmeesters Philip Vingboons of Adriaan Dortsman gebouwd.
Ook Den Haag kent een Herengracht welke intussen is gedempt.
